Tíminn - 21.05.1964, Blaðsíða 3

Guðbrandur Magnússon:
Þriár málverkasýningar
Eiríkur Smith er með sýningu
í Bogasal Þjóðminjasafnsins, alls
22 myndir.
Valtýr Pétursson var með sína
sýningu í Sýningarsalnum að
Brautarholti 2, alls voru þar á
veggjum 27 myndir.
Hafsteinn Austmann. Sýning
hans er í Listamannaskálanum.
Þar eru á veggjum 48 olíumálverk
og 8 vatnslitamyndir.
Sú var tíðin og það til skamms
tíma, að móðurmálið var okkar
eina úrræði til listsköpunar. Og
segja má að þar höfum við átt
tvennar gullaldir, hina fyrri þeg-
ar íslendingasögurnar okkar urðu
til. Hina síðari þegar Fjölnismenn
hófu okkar endurreisnarbaráttu,
þar sem Jónas lék undir og sló
strengina! Það var elcki fyrr en
með hlaðspretti sjálfrar frelsis-
baráttunnar, að höggmynda- og
málaralistin leggst á sveifina!
Enda var eins og ósjálfráðar
hreyfingar um það vitnað, þegar
Kjarval hélt sína fyrstu sýningu,
að það, að slíkir hæfileikar bryt-
ust hér í gegn, væru þá enn ein
sönnun fyrir því að við Værum
þess um komin að rétta út hönd-
ina eftir frelsi okkar og fullveldi!
Enda er nú svo komið að líf
okkar litlu þjóðar er í dag risið
í það veldi, sem vissulega mun
hljóta veglegt heiti í landssög-
unni, þegar um er liðið, og öldin
sem leið og öldin okkar eru bún-
ar að fá sína fjarlægð og „fyrir-
sögn“!
En nú er það ekki máttur orðs
ins einn sem nægir samtíðinni,
heldur koma til hljómlist, mál-
verkalist, höggmyndalist og raun-
ar enn fleiri menningarfarvegir,
svo sem húsagerðarlist, sem sízt
má láta ógetið, að leiklistinni ó-
gleymdri. Annars er það athygl-
isvert hvað íslendingar eru mynd-
glaðir! Eigum við það ekki okk-
ar undurfagra landi, með öllum
þess breytileik í formi og þá einn-
ig litum og Ijósbrigðum að þakka?
Það voru ekki margir íslending
ar sem ekki gátu komið saman
bögu! En nú undrast ég ekki ann
að meir — en það, hvað margir
íslendingar þegar hafa lagt út á
hina torfæru vegu hinna marg-
víslegu listgreina.
Og þó vísast flestir út á mynd-
listarbraut, með pensil í hönd.
Vert er að láta þess getið um sýn-
ingu Valtýs Péturssonar að sakir
skorts á húsnæði gat hún ekki
verið opin fyrir almenning nema
hluta úr dögunum 16. til 18. maí.
Ekkert sýnir betur hve báglega
höfuðstaðurinn er settur hvað hús
næði snertir fyrir hvers konar list
sýningar. Þarf þar um að bæta.
En listsköpun er sá arfur sem kyn
slóðir láta dýrastan eftir
liggja. Þess vegna mega hennar
menningargreinar aldrei verða
hornreka né olnbogabörn nokk-
urrar þeirrar þjóðar, sem annt er
um manndóm sinn, metnað og
menningu. Þegar frá er talið land
ið sjálft og sú almenna heimilis-
menning og atvinnuhættir, sem
við var búið, var það músik móð-
urrmálsins í hinum margvíslegu
tóntegundum sem reið baggamun
inn og hélt okkur ofan þeirrar
menningarmarka andlega og sið-
ferðislega, sem frumskilyrði eru
hverri þjóð.
Og fyrir þetta er íslenzka þjóð-
in slíkur jarðvegur í dag, sem
raun ber vitni, fyrir hinar æðri
listir og í öllum hennar megin
farvegum. Af þessum fáú orðum
ætlast ég til að megi marka á-
hrifin af heimsókninni til hinna
þriggja „nýsköpunarmanna", sem
nú veittu almenningi aðgang að
sig verkum sínum.
A FÖRNUM VEGI
ÞAÐ HEFUR verið tnjög áber
andi hina síðari vetur, að þegar
liðið hefur að þórra, hafa verið
látlausar auglýsingar í blöðum og
útvarpi um „þorrablót“, það er
„þorrablót" hér og það er „þorra-
blót“ þar, og virðist þetta stöð-
ugt fara í vöxt. Ekki er ég svo
fróður að ég viti hvernig þessi
þorrablótatízka hefur myndazt, eða
hvað vakað hefur fyrir þeim, sem
komu þeim af stað, en næst er
mór að halda, að það hafi verið
dulbúin aðferð til að koma af stað
drykkjuveizlum. Enda mun það
hafa verið svo, að aðalskemmtun"
hinna fyrstu „þorrablót“ hefur ver
ið brennivínsdrykkja og hangi-
kjötsát. En nafnið verið valið til
þess að fólk áliti, að hér stæði eitt
hvað „þjóðlegt" á bak við. Sem
betur fer mun nú hafa orðið all-
mikil breyting á þessum samkvæin
um, þannig að viða munu nú marg
ar tegundir af gömlum fslenzkun
mat fram bornar, og ýmis skemmti
atriði um hönd höfð. En því mi<5-
ur mun það þó enn vera svo, að
enn skipi vínið allverulegan sess
á þessum samkomum, og varla
munu þær þykja ná tilgangi sín-
um, ef vín er þar ekki meira og
minna um hönd haft.
En nafnið, sem þessum samkom
um er valið, hvaða tilgangi þjónar
það? Eru það einhver þjóðleg
verðmæti, sem þar standa á bak
við, og verið er að bjarga frá
glötun, eða er það fegurð nafns-
ins, sem verið er að sækjast eftir?
Spyr sá, er ekki veit.
Skoðum þetta nú ofurlitið nán-
ar. Nafnið „þorrablót" er sótt alla
leið aftur í heiðni. Þá var það sið-
ur að „blóta“ á þessum tkna árs
„til árs og friðar", eins og það var
kallað. „Blótið" eða sú athöfn
sem þetta nafn er tengt, var eins
og kunnugt er, í því innifalið, að
fórnað var dýrum, eða mönnum,
eftir þvi, hversu mikið þótti við
liggja hverju sinni, eða hvaða
venja var á hverjum stað. Ekki
hefur nú þessi siður verið tekinn
upp við nútíma „þorrablót", og
verður sjálfsagt ekki. En hvað er
þá eftir af „þjóðlegheitunum", í
sambandi við þessar samkomur?
Jú, nafnið. En er það þá svo fag-
urt að nauðsyn beri til að halda
því við, eða hefur það eitthvað
menningargildi? Ég held, að flest-
ir muni svara þessum spurningum
neitandi. Það er ljótt, og í fyllsta
tnáta óviðkvæmilegt, óg á að
hverfa.
Mér er nær að halda, að allt
þetta „þprrablóta“-fargan sé á
misskilningi byggt, og api þar hver
eftir öðrum í hugsunarleysi. At-
höfnin á ekkert skylt við hin
gömlu „þorrablót", og það verður
ekki séð, að nokkur ástæða sé ti’
að halda minningu þeirra á loft.
Þeim var þannig háttað, að við
þau eru engar hugljúfar minning-
ar tengdar, sem ástæða sé til að
minna á, og halda á loft.
Ég er ekki á móti þessum sam-
komum í sjálfu sér. Það er ekk
ert á móti því, og meira að segja
vel til fallið, og ágæt tilbreytni
að koma saman einu sinni á vetri
til borðhalds, þár sem framreidu-
ui er sá gamli islenzki matur, sein
áður var eftirsóttur, og í afhaldi
en nú sést ^jaldan á matborðum.
Gætu menn svo haft ýmislegt til
skemmtunar í sambandi við þetta
eftir því sem aðstaða er til, og
föng eru á Vínið á að sjálfsögðu
að hverfa, svo og nafnið „þorra-
blót“. En vilji menn bafa á þess-
um samkomum eitthvert sérstakt
nafn, þá er til annað nafn frá
fyrri tíð, sem ætti hér mjög vel
við, en það er nafnið „sprengi-
kvöld“, en þessar samkomur eru
einmitt hliðstæðar við þau, eða
svara til þeirra. Þá var framborið
allt það bezta úr búri og eldhúsi,
og ekkert til sparað, svo sem nafn
ið bendir til. Til þess mun og
ætlazt á þessum nútíma hófum,
að vel sé framborið, og vel til mar-
ai tekið. Mætti þá með nokkrum
rétti kalla þessar samkomur „þjóð
legar", þar sem hvort tveggja væri
gert, halda við kunnáttu 1 að
verka, matreiða og eta hinn gamia
íslenzka mat, sem nú er svo mjög
sialdgæfur orðinn, en áður skip-
aði öndvegi á matborði þjóðarinn
ar. Og þá einnigiað minna á gaml-
an, íslenzkan sið, sem eitt sinn
mun hafa verið almennur. Hvort
samkomur þessar yrðu hafðar á
sprengikvöldinu sjálfu, eða ekki
skiptir í rauninni litlu máli, en
vel mætti svo vera.
Ég vil með línum þessum skora
á alla þá, sem beitt hafa sér fyrir
binum svokölluðu „þorrablótum"
undanfarið, og kunna að vilja
halda svipuðum samkomum á-
fram, að strika hið ljóta nafn
„þorrablót“, alveg út, og láta það
hvorki sjást né heyrast framar
sem samkomuheiti. Það er algjör-
lega út í hött, og óraunhæft, eins
og sýnt hefur verið fram á hér að
framan, auk Ijótleikans, og þeirra
atburða, sem því eru tengdir. Ég
hef stungið upp á að láta nafnið
„sprengikvöld" koma í staðinn
þar sem aðaluppistaðan í samkom-
um þessum virðist mjög svara Lil
þeirra. En auðvitað gætu fleiri
nöfn komið til greina
Stefán Kr. Vigfússon.
Kominn heim
JÓNAS SVEINSSON
læknir
Á VlÐAVANGI
llla er komið
Útvarpsunvræðumar á dög-
unum vörpuðu skýru ljósi á
ýmsa þætti þjóðmálanna, og
þótt liverjum þyki sinn fugl
fagur, munu flestir hafa glöggv
að sig á því, hve ríkisstjórnin
stendur málefnalega höilui*
fæti, þó að lífsþrá hennar sé
með fádæmum mikil. Að sjálf-
sögðu eir henni ekki alls varnað
fremur en öðrum ríkisstjóm-
um. En ekki finnast þau mörg
stefnumálin hennar, sem eftir
standa, þótt af væri töiuvert
skrumað í upphafi. Tökum örfá
dæmi.
Kaupgjaldssamningar
Ríkisstjóirnin kvaðst ekki
skipta sér af kaupdeilum. Það
væri mál vcrkalýðsfélaga og
atvinnurekenda. Nú situr þessi
sama ríkisstjórn við samninga
borðið hjá Hannibal. Vísitölu-
greiðslur á kaupgjald voru hið
mesta eituir, sagðj Morgunb'lað-
ið fyrir munn stjórnarinnar, og
þær voru afnumdar. Nú eru
þær forsenduir fyrir hagkvæmri
lausn í verkalýðsmálum, af því
þær hafa fleiri kosti en galla.
„Lækkun'7 skatta
Tollar og skattar skýldu hóf-
legir verða, enda mál til kom-
ið að snúa af skattakúgunar-
braut Eysteins. En hvað nú,
eftir nál. 5 ára reynslu? Álög-
ur ríkissjóðs á 'landslýðinn hafa
þrefaldazt á þessum tíma, og
þar af em tollar og skattar
meginhluti. Stjórnarblöðin era
þó enn- að segja frá lækkun
skatta og jafnvel útsvara!
Dýrtíðin skyldi tafariaust
stöðvuð, en vísitala vöru og
þjónustu hefur, síðan snemina
árs 1960, hækkað um 84% og
eiga þó 9 vísitölustig eftir að
koma fram á þessu ári, þótt
verðlag haldist óbreytt.
íbúðamál
Ríkisstjórnin lofaði hátíð-
lega, > samiræmi við yfirlýsta
stefnuskrá beggja stjórnar
flokkana, að stuðla að því, að
sem tlestir gætu eignazt eigin
íbúðir Síðaiv hefur íbúðabygg-
ingum fækkað mjög, enda íbúð
ir hækkað í verði um nál. 240
þús. kr. hver meðalíbúð, samkv.
opinberum skýrslum. Hækkun
byggingarkostnaðar er meiri
en allt húsnæðismálalánið. Hús
næðisvandræði þjaka fó'lk.
Dýrtíð og lánsfjár-
kreppa
í ríð vinstri stjórnarinnair
hækkuðr þjóðartekjuirnar veru
lega, en kaupgjaldið þó meira.
Síðan hafa þjóðartekjurnar
haldið áfram að vaxa en kauip-
ið ekki tilsvarandi. Hlutur laun
þega befur því stórum versnað.
í peningamálum ríkir 'láns-
fjárkreppa. Mikill hluti sparþ
| fjárins er frystmr í Seðlabank-
anum og okurvextirnir segja
til sín í öl'lu efnahagslífinu.
Eftir nálega 5 ára „viðreisn-
ar“-stfórr> er dýrtíðardiraugur-
inn orðinn svo aðgangsharð-
ur, að ríkisstjórnin stynur, tal-
air um stöðvun og kallar á
hjálp.
(DAGUR, AK.)
TÍMINN, fimmtudaginn 21. maí 1964
3