Morgunblaðið - 30.03.1947, Blaðsíða 5

Sunnudagur 30. márs 1947
MORGUNBLAÐIÐ
5
HRIKALEG 8TIJIMD VIÐ HEKLLELDA
ÞAÐ VAR hrikaleg sjón
að horfa á Heklugosið úr
flugvjel, í tveggja kílometra
fjarlægð frá sjálfum eld-
stöðvunum, um 11 leytið
gærmorgun, aðeins nokkr-
um klukkustundum eftir að
eldgosið braust upp úr
Heklu með hinni miklu
sprengingu, sem menn í
Austursveitum urðu varir
Við skömmu fyrir klukkan
7 um morguninn. Fyrst þeg-
ar flugvjelin hóf sig til flugs
af Reykjavíkurvellinum sást
ekki nema reykjarmökkur í
austrinu, en er flugvjeiin
færðist nær Heklu fór mökk
úrinn að skýrast og taka á
sig liti og form.
Af Heklufjalli sjálfu sást
lítið, ekki nema rjett á norður-
öxlina og þar ekki nema upp
í miðjar hlíðar. Þar sem sást í
Heklu var snjór allur bráðn-
aður, en lækir runnu frá fjall-
inu út f hraunið og svo komum
við auga á hina ferlegu
Bjón, hraunflóðið, sem vall
fram á þremur stöðum. Hraun-
straumarnir voru eins og vegg-
ur, sem færist fram moldar-
brúnn á lit„ en upp af sjóðandi
hraunleðjunni stje rauðbrúnn
reykur hátt í loft upp.
Sjálfur aðalmökkurinn upp
af fjallinu var nærri svartur
neðst og bólstraðist upp í há-
loftin lýstist eftir því sem ofar
dró og endaði í hvítleitri gufu,
sem var eins og skýjabólstri á
að sjá.
Furðulegar andstæður.
Suður og austur frá Heklu
var svartur mökkur og móða
yfir landinu, en nærliggjandi
fjöll í þá átt voru þakin svörtu
öskulagi, svo hvergi sást í snjó-
blett. Úr flugvjelinni voru
Vatnafjöllin og Tindafjöllin á
að líta, eins og bingir úr kola-
salla. Eins langt og augað eygði
í suður og suðvestur, sem ekki
var langt sökum mistursins, var
alt landslagið þakið þessari
svörtu slæðu.
En norður og vestur af Heklu
gaf að líta aðra sjón. Þar geisl-
aði sólin á fannhvít fjöllin og
útsýnið var dásamlegt norðdr
og vestur á hálendið.
Það vóru furðulegar and-
stæður, annarsvegar hinar
hrikalegustu aðfarir náttúrunn
ar, sem boða hörmungar og
eyðileggingu 'gróðurs og garða,
en hinsvegar heiðríkjan, sólin
og friður öræfanna, alt eftir
því hvoru megin litið var út úr
flugvjelinni.
Eldsúlan, sem spúði
björgum.
Og alt í einu komum við í
flugvjelinni auga á sjálfan eld-
inn. Það var eins og sjálft víti
opnaðist fyrir augum manna.
Með berum augum mátti sjá
hvernig stóreflis björg, á stærð
við hæstu hús hentust til í eld-
súlunni og í sjónauka sást
hvernig eldurinn spúði frá sjer
þessum hrikalegu björgum. Það
var engu líkara, en að fjallið
væri að opnast og það væri alt
logandi að innan. En flugvjel-
ina bar hratt framhjá Heklu
og brátt var snúið við til að
fara annan hálfhring framhjá
eldstöðvunum. Þá fyrst gáfu
/ tveggja kílómetra fjarlægð frá
i veltandi eldhrauni og ógnarmekki
Eftir IVAR GUÐMUNDSSON
Hlíðar norðvestur axlar Heklu. Hraunflóðið sjest greinilega á myndinni og vatnsflaumur á und-
an hraunleðjunni í snjónum. Myndin tekin um hádegisbilið í gær úr flugvjel.
(Ljpsm.: Mbl. Fr. Claugen).
----—-------..........
menn sjer tíma til að horfa á
hin minni undrin, en það voru
goshverir, sem gusu gufu hjer
og hvar í fjallinu. Jarðfræðing-
arnir sögðu, að þarna væru
sprungur í fjallinu og hitinn
brytist þar út.
Frjett um Heklugos.
Fyrir um 20 árum sagði
Pálmi Hannesson rgktor í
landafræðitíma í Mentaskólan-
um við okkur: „Jeg er ekki að
óska þess, að það verði Heklu-
gos, en ef Hekla þarf að gjósa
enn einu sinni, þá vildi jeg að
jeg væri enn á lífi. Það yrði
merkasti dagur æfi minnar“.
. Þegar síminn minn hringdi
rjett fyrir klukkan 7 í gær-
morgun og kunningi minh sagð
ist halda að um gos væri að
ræða fyrir austan, því reykjar-
mökk mikinn bæri við himinn,
datt mjer ekki Heklugos í hug.
En eftir símtöl austur í sveitir
og við Pálma Hanne^son var
það staðfest, að ekkí væri bara
um gos að ræða, heldur að það
væri Hekla gáhala sjálf, sem
væri vöknuð.
Fyrst var að koma frjettinni
í Morgunblaðið og gekk það
greiðlega, að koma út auka-
blaði með helstu frjettum. Að
vísu var Morgunblaðið farið á-
leiðis til flestra kaupenda, er
frjettin um Heklugos hafði
verið staðfest, en> það fór eins
og einn lesandi blaðsins
sagði, er hann fjekk auka-
blaðið:
„Það eru nú meiri frjettirn-
ar, sem maður fær með seinni
sopanum í dag“.
Flugferð ákvcðin.
Eftir nýtt samtal við Pálma
Hannesson og Orn Johnson
forstjóra Flugfjelags íslands
var ákveðið að leggja af stað
flugleiðis austur að Heklu
klukkan 9,30 með einni af
Douglasvjelum F. í. Pálmi var
fararstjóri, en í ferðinni voru
auk hans, dr. Sigurðúr Þórar-
insson, dr. Trausti Einarsson
og Guðmundur Kjartansson
jarðfræðingur, sem er sjerfræð
ingur í öllu, sem að Heklu lýt-
ur. Ennfremur voru blaða-
menn, Ijósmyndarar og útvarps
frjettamaður. Alls 21 maður.
Það drógst í tímann að lagt
yrði af stað og var klukkan
nærri orðin 10,30, er flugvjelin
var ferðbúin, en flugmaður var
Þorsteinn Jónsson, fyrrum orr-
ustuflugmaður, sem áður hefir
komið _í eldlínuna, enda kom
það á daginn, að hann var ó-
deigur, er á reyndi.
Varað við að koma of
nálægt Heklu.
Skömmu eftir að lagt var af
stað bárust frjettir gegnum loft
skeyti vjelarinnar frá Erni
Johnson og nokkrum fjelögum
hans, sem höfðu farið fyr um
morguninn austur í annari flug
vjel F. í.
Örn sagði Þorsteini flug-
manni, að hann mætti ekki
fara of nálægt Heklu. Örugg-
ast væri að fljúga ekki.nær
eldstöðvunum, en sem svaraði
16 km. og ekki lægra en 2000
metra.
Sagði Örn að það væri hættu
legt, að fara of nálægt, þar
sem grjótflug væri mikið frá
gosinu, en neðar mætti ekki
fljúga m. a. vcgna rafmagns,
sem væri í loftinu niður við
eldfjallið og ennfremur væru
þarna miklir loftstraumar.
Var bollalagt um þetta fram
og aftur af ferðafjelögunum í
vjelinni og Guðmundur Kjart
ansson minti á, að það hefði
einu sinni komið fyrir í Heklu-
gosi, að *grjót úr gosinu hefði
lent á manni á hlaðinu í Skál-
holti og hefði það orðið hans
bani. Aðrir rifjuðu upp svipað-
ar sögur um menn og dýr, sem
farist hefðu í Heklugosum.
Hlaup í Rangá.
- Flogið var frá Reykjavík
sem leið liggur með flugvjelum
beint í stefnu á Heklu. Flogið
yfir Mosfellsdal og fyrir norð-
an Hengil, yfir Alftavatn 1
Grímsnesi, austur yfir Biskups
tungur, ofanverða Landssveit
og suður fyrir Vatnafjöll.
Fyrst í stað ljetu flugfarþeg-
arnir sjer nægja að dást að út-
sýninu norður yfir óbygðir Is-
lands. Menn röbbuðu um hve
einkennilegt það væri, að Bisk-
upstungurnar og bygðin þar í
kring virtist vera snjólaus, að
mestu og það væri ekki einu
sinni skíðafæri fyr en upp við
jökla, Hvítárvatn og Kerlingar
fjöll. En áhuginn fyrir því, hve
skíðamenn þyrftu að sækja
langt um páskana, hvarf brátt
og athyglin beindist óskift að
Heklu!
Ein fyrsta athugasemdin, sem
heyrðist upphátt í flugvjelinni
í sambandi við Heklugosið var,
að hlaup væri komið í Ytri-
Rangá. Þóttu það til að byrja
með tiðindi en varð brátt auka-
atriði, sem gleymdist fyrir
stærri atburðum. Gosið fór að
taka á sig liti og form. Það sást
greinilega hvernig mökkurinn
bólstraðist og skifti litum, eins
og sagt var í upphafi.
Steinn kemur í
flugvjelina.
Flogið var í um 2000 metra
hæð. Flugvjelin var stöðug í
loftinu, þar til komið var all-
nærri Heklu, þá fór hún að
taka dýfur og alt í einu var
eins og lyft væri undir hana og
hún hækkaði flugið talsvert.
Flugkunnugir skýrðu þetta
fyrirbrigði sem uppstreymi og
leikmenn ljetu sjer vel lynda,
því nú var ekki tími til að
hugsa um smámuni.
Flugvjelin nálgaðist stöðugt
Heklu og menn stóðu eða sátu
eftir atvikum og undruðust
stórum þá hrikasýn, sem fyrir
augu bar. Skal ekki reynt að
lýsa því frekar en gert var í
upphafi þessa máls.
Þrisvar sinnum flaug Þor-
steinn flugvjelinni framhjá eld
stöðvunum. Jarðfræðingarnir
gerðu sínar athugasemdir og
sögðu leikmönnum, sem með
voru hvers þeir höfðu orðið vís-
ari, en ljósmyndarar voru önn-
um kafnir að smella af og voru
á sífeldum hlaupum frá glugga
til glugga.
Þegar flogið var í annað sinn
norður með Heklu fór flugmað-
urinn allnálægt. Sennilega átt
bágt með að átta sig á fjarlægð-
inni frá fjallinu, eða harin hefir
gleymt aðvörun Arnar forstjóra.
En hvað um það, jeg vona að
hann fái ekki skömm í hattinn,
því það var ekki hægt að sjá,
að neitt hættulegt væri á ferð-
um, þarna norðan við fjallið.
En alt í einu ráku nokkrir
menn; sem sátu á bakborða í
flugvjelinni upp undrunaróp.
i Þeir höfðu sjeð sjálfan eldinn.
Var nú uppi fótur og fit og all-
ir þustu út í þá hlið vjelar-
innar, sem sneri að fjallinu. Og
það var stórfeld, hrikaleg og
þó í raun og veru tígnarleg
sjón, eins og fyr er sagt.
Alt í einu þóttust menn verða
varir við að eitthvað rækist í
vjelina. Mundu menn þá eftir
aðvöruninni um grjótflugið frá
gosinu og flugmaðuririn sveigði
frá fjallinu. Kom síðar í ljós
eftir að lent var að steinn hafði
lent á -flugvjelarskrokknum.
En vár svo farinn einn hálf-
hringur til og loks stefnt til
Reykjavíkur eftir að vjelin
hafði verið á sveinmi við eld-
stöðvar Heklu í um einá klst.
Það er of váegt að segja, að
menn hafi verið höggdofa af
þeim stórkostlega risaleik eld-
fjallsins, sem þeir höfðu sjeð á
þessum eina klukkutíma. Það
var svona rjett, að menn hefðu
rænu á að kveikja sjer í sígar-
ettumf því það er leyfilegt að
reykja í Douglasvjelunum á
meðan þær eru á flugi. Hins-
vegar höfðu menn góða lyst á
súkkulaði, sem Jón Oddgeir
Jónsson hafði verið svo hugul-
samur a5 taka með sjer í ferð-
ina, því þrátt fyrir eldgos og
náttúruhamfarir segir maginn
til sín þegar líða fer að mat-
málstíma.
„Kenslumálastjórinn í
Heklu“.
Á heimleiðinni var rætt um
Heklu óg Heklugos og var fróð-
legt að hlusta á þá sjerfróðu
menn, sem vissu margt og mik-
ið. Er sumt af því sagt á öðr-
um stað hjer í blaðinu í sam-
bandi við fráSagnir af sjálfu
Framh. á bls. 12