Morgunblaðið - 15.09.1950, Blaðsíða 9

Föstudagur 15. sept. 1950.
MORGUNBLAÐIB
9
Fólkið verður flutt burt frú
ufskektustu þorpum Noregs
Eftir Elizabeth Kítson,
frjettaritara Keuters.
OSLO. Sumar þjóðir Mið-Ev-
rópu nota Marshallaðstoðina til
að hjálpa fólkinu burt frá þeim
stöðum, þar sem fólksmergðin
er orðin of mikil. Þessu er ann-
an veg farið um Noreg. Norð-
menn hyggjast nota fjeð til að
flytja íbúana búferlum frá af-
skekktum fiskiþorpum til
stærri byggðarlaga með nýtísku
þægindum.
KRÖPP LÍFSKJÖR
Norska þingið hefur nú stig-
íð fyrsta skrefið í þá átt, að j
fólk, sem út úr býr, taki sjer j
bólfestu þar, sem rýmra er um I
landkosti. Hefir þingið samþykt
að verja hálfri miljón norskra
króna í þessu skyni. Hluta fjár-
ins verður varið til að fá lóðir
og reisa ný hús í bæjum, sem
vill flytja til. Nokkru verður
svo varið til að leggja vatns-
veitur eða stækka þær, leggja
þar vegi og gera annað til þæg-
inda.
Með fram 12 þúsund mílna
strandlengju Noregs og þó
einkum norðan til er urmull
húsþyrpinga þar, sem ekki eru
nema 4 til 5 kofar, ein eða tvær
hlöður og naust. Fyrr á tímum
eða áður en gufu- og bensín-
vjelar komu til sögunnar, var
útræði frá þessum þorpum og
fleyturnar voru litlir róðrar-
og seglbátar. Sjómennirnir
bjuggu við veðurham heim-
skautavetrarins og þeir urðu
að sækja gegn stormi og sjó
á miðin úti fyrir.
Því var þeim lífsnauðsyn að
taka sjer bólfestu eins næM
sjálfum miðunum og unnt var.'
Þeir reistu byggð sína á ystu
eyjum og afskekktustu annesj-
um. Þeir hrófuðu kofum sínum
upp á nöktum, veðruðum hamra
eyjum í því litla skjóli, sem
þar var kostur.
Þegar miklir stormar geisuðu
urðu þeir að róa upp á líf og
dauða og draga kænuna á land
eða svo langt, að sjórinn tæki
ekki til hennar á háflæði. Þeir
háðu orrustur við veður og
vinda, öldurót og hafstrauma.
Dregur sundur
Þá kom vjelbátaöldin. Stærri
toátar voru smíðaðir, fiskveiðar
urðu hægari og ekki nærri eins
hættulegar og þær voru. En á
útskerjum þeim, sem margir
byggðu, voru alls engar hafn-
ir, engar bryggjur nje hafnar-
garðar til verndar þessum stóru
bátum, sem ekki var hægt
að brýna upp í sjávarkampinn
undan íshafsstormunum. Auk-
þess var ábatasamara fyrir
stóru bátana að fara með aflann
beint til aðalfiskihafnanna.
En ekki gátu allir veitt sjer
munað stóru bátanna. Margir
byggðu enn annesin og útey]-
arnar hrjóstrugu, fiskuðu og
drógu fram lífið á eins frum-
stæðan hátt og fyrr.
Eftir því sem kjör fólksins í
landinu bötnuðu, var eins og
ömurleiki og einangrun þess-
ara útskækla yrði meiri og á-
takanlegri en fyrr. Mismunur
á lífi fólksins þar og í bæjun-
um varð enn sýnni. Fáir búa á
þessum stöðum nú orðið, og
það er einkum aldrað fólk, sem
enn heldur tryggð við þá. Unga
fólkið leitar burt, fær vinnu í
fjölbýlu hjeruðunum, í verk-
smiðjum og búðum.
Þar eru
og afar
engin
þröng
þægindi
lífskjör
Enn er hart í heimi
Margar litlu timburkirkjurn
ar, sem reistar hafa verið á af-
skekktustu stöðunumá seinustu
öld, eru ekki framar notaðar og
eru í algerri niðurníðslu eða
hafa fokið út í buskann. í þess-
um litlu þorpum eru ekki fram
ar nógu mörg börn eftir til að
lengra norður en til Narvíkur,
sem þó er 200 mílur norðan
heimskautsbaugs.
| Mörg þessara afskektu smá-
þorpa eru með fram ströndinni,
þar sem undirlendi er ekkert.
Fjöllin rísa snarbrött að baki.
öll hafa þau svo lítið landrými,
að það rjett nægir fyrir eina
Brjef:
Veitingahúsln þurfa að fá
betri rekstursaðstöðu
hægt sje að kosta skóla og kenn kú eða nokkrar kindur og eng-
ara. Venjulega er yfir sjó að
fara til næstu byggðar, þar sem
er læknir, hjúkrunarkonur,
skólar, verslanir og yfirvöld. •—
Oft hafa þorpin engan síma,
ekkert rafmagn.
Ef veikindi ber að, er ef til
vill dagleið á sjó að fara eftir
lækni. Honum gæti jafnvel ver-
ið bráð hætta búin í sjúkravitj-
unum í vetrarveðrunum.
Kappræður í þinginu
Allmiklar umræður hafa
spunnist um samþykkt stjórn-
arinnar að hjálpa þessu fólki til
að flytjast til byggða, ef svo
mætti segja. í umræðum í þing-
inu, töluðu andstæðingar stjórn
arinnar um „nauðungaflutn-
inga“ og heimtuðu, að kjör
þessa fólks væri svo bætt, að
ekki þyrfti að neyða það til að
flytjast burt. Þeir hjeldu því
fram, að skapa bæri þægindi,
smíða ætti bryggjur og hafnar-
garða á þessum afskekktu stöð-
um, sem um áraraðir hafa ver-
ið ómetanlegt athvarf fiski-
mannanna.
Formælendur stjórnarinnar
svöruðu því til, að þessir stað-
ir gætu aldrei orðið hagsælir á
tímum nútíma samgangna og
sambýlis, enda þótt þeir hefði
sannað ágæti sitt á árabátaöld-
inni.
Stór skip flytja nú vörurnar
til bæjanna, þar sém eru góð-
ar hafnir og birgðaskemmur. ■—
Vegir tengja hafnarbæina við
aðra staði á landinu. Fiskimenn
irnir flytja fisk sinn á hrað-
skreiðum vjelbátum til þessara
bæja til að selia hann og taka
aftur veiðarfæri, beitu og ís.
Ef litlu afskektu þorpin
fengju nýtísku tæki og þægindi,
yrði það svo dýrt, að segja
mætti, að það væri sveitarfje-
lögunum og jafnvel þjóðfjelag-
inu ofviða. Samt sem áður
mundu þau ekki geta keppt við
stærri byggðir.
Þrjú þorp fyrst
Þingið samþykkti eftir mikl-
ar vangaveltur að aðstoða íbúa
þriggja þessara þorpa í N.-
Noregi til að flytjast burt. Þau
eru Oyfjordvaer í Tromsfylki,
Syltefjord í Finnmörk og Lo-
fotodden í Norðland.
Sjávarútvegsmálaráðherrann,
Reidar Carlsen, hefir lagt á
það áherslu, að flutningur fer
aðeins fram að vilja viðkomandi
fólks. Um enga nauðung er að
ræða. Hann segir, að ráðuneytið
hafi fengið fjölmargar beiðnir
frá þessu fólki, serh vill fá að-
stoð við að flytjast þangað, sem
lífsskilyrðin eru betri.
Hrjóstrugar byggðir
Ef menn taka sjer för á hend
úr með fram norðurströnd Nor-
egs, þá er það nóg til að færa
þeim heim sanninn um nauð-
syn til aðgerða stjórnarinnar, og
in leið er að komast að þeim
nema á sjó með litlum bátum.
Og ferðalangurinn spyr óhjá-
kvæmilega: ...Hvernig getur fólk
ið komist af hjer?“ Svarið er
einfalt, en því kuldalegra —
,,það á einskis annars úrkosti“.
Það getur ekki flutt burt þang-
að, sem menning er og nútíma
þægindi“.
En framvegis verður þessu
annan veg farið eftir því sem
áætlun stjórnarinnar kemur til
framkvæmda.
Um þetta segir sjávarútvegs-
málaráðherrann: „Við ætlum
ekki að gera ströndina mann-
lausa, en við viljum gera fólk-
inu á ströndinni kleift að flytj-
ast saman í nútíma bæti við
góðar hafnir, þar sem því er
hægara um vik að rækja at-
vinnu sína — fiskveiðarnar“.
Umferðin um
Keflavíkurflugvöll
í ÁGÚST mánuði 1950 lentu
358 flugvjelar á Keflavíkurflug
velli. Millilandaflugvjelar voru
221. Aðrar lendingar voru ís-
lenskar vjelar, svo og björgun-
arflugvjelar vallarins. — Með
flestar lendingar millilandaflug
vjela voru eftirfarandi flugfje-
lög:
Flugher Bandaríkjanna 30,
Trans-Canada Airlines 29, Air
Franee 28, British Overseas Air
Herra ritstjóri!
DAGBLÖÐ bæjarins hafa þrá-
faldlega nú í sumar — oftar en
nokkru sinni áður — birt grein-
ar um gisti- og veitingahúsin.
Hafa flestar þeirra verið á þá
lund, að þau væru bæði dýr og
ljeleg að engu undanskildu. —
Marka má af þessum greina-
fjölda, að mönnum mun nú
vera orðið ljóst, að þjóðarsómi
er í voða, ef veitingamenn vinna
störf sín illa.
Enda þótt einhver gisti- og
veitingahús kunni að vera dýr
og ljeleg, sjá allir hversu ó-
heiðarlegt það er og ósanngjarnt
að gefa það í skyn, að allir stað-
irnir sjeu þessum mörkum
brenndir. Greinarhöfundar hafa
e.t.v. sagt við sjálfa sig, að
varla mundu taka þetta til sín
aðrir en ættu. Kann þetta að
vera rjett um þá staði, sem al-
menningur þekkir best, en er
vafalaust rangt um þá mörgu
og ágætu staði, sem almenning-
ur þekkir minna. En því að ó-
sekju verið að ráðast að og
særa þá menn, sem ná góðum
árangri í starfi sínu þrátt fyrir
hin erfiðustu skilyrði.
Greinarhöfundar virðast allir
hafa gengið út frá því, að veit-
ingamennirnir hefðu allt til alls,
fjárráð í besta lagi og batnandi
með degi hverjum gnægð af drif
hvítum dúkum og lökum, boll-
um og glösum, serviettum og
klósettpappír. Einnig virðist
gengið út frá því, að þeir hafi
sjálfir brotið handlaugar sínar
og salernisskálar og slóðaskap
þeirra einum sje um að kenna,
að nýir hlutir sjeu ekki komnir
í staðinn, — allt, sem aflaga fer
er veitingamanninum um að
kenna og engum öðrum.
Hvað er nú um fjárráðin og
hagnaðinn að segja? — Allir
munu sammála um, að Hótel
Borg, Sjálfstæðishúsið, Tjarnar
café og Tivoli búi í alla staði
prýðilega að gestum sínum og
betur að sumum en þeir eiga
skilið. Öllum þessum veitinga-
ways Corp. 23, American Over .—--------------F------- -----0_
seas Airlines 18, Seaboard &|stöðum er það sameiginlegt, að
___ »• i;__..• — i _ ’ i_______ _______________________ —P
Wetsern Airlines 15, Flying Tig
er Line 13, KLM Royal Dutch
Airlines 10, Israel Airlines 9,
Lockheed Aircraft Overseas
Corp. 9, Scandinavian Airlines
System 8. — Einnig flugvjelar
frá Aeronorte, Air Survey Ltd.,
Curteis Reid, Gilcrease Oil,
Instrtute Grographique Nation-
ale, Irving Parachute, RCAF,
Royal Danish Navy, Aerovias
Cubanas, Skyways Ltd., South
American Far East, Swissair,
Trans-Ocean, Trans-Wordl Air
lines 29. Samtals 221.
þau hafa verulegar tekjur af
dansleikjum og áfengissölu,
Hótel Borg þá langtum mestar,
en það er af óskiljanlegum á-
stæðum eini veitingastaðurinn
á öllu íslandi, sem leyfi hefur
til almennra vínveitinga. —
Hræddur er jeg um, að kurr
mundi verða með kaupmönn-
um og kaupfjelögum ef Kidda-
búð einni yrði leyft að selja tó
bak.
Við skulum athuga annan
stað að allra dómi ágætan, sem
enga áfengissölu hefur, Hótel
Farþegar með millilandaflug , Valhöll á Þingvöllum.
vjelunum voru 7,680. Til Kefla Hótel þetta er nú starfrækt
víkurflugvallar komu 210. Frá . af fjelagi veitingamanna og
Keflavíkurflugvelli fóru 196. | annarra hjer í bænum og hef
Flutningur með millilanda- ur Ragnar Guðlaugsson í Hress
ingarskálanum, alþekktur dugn
aðarmaður, veitt því forstöðu
frá því að fjelagið tók við
rekstri þess vorið 1944. — Var
flugvjelunum var 92,372 kg.
Flutningur til íslands var 26,
188 kg. Flutningur frá Kefla-
víkurflugvelli var 1,309 kg.
Flugpóstur með flugvjelun- fyrsta verkefni þess að annast
um var 28,364 kg. Flugpóstur veisluhöld lýðveldishátíðarinn
til Keflavíkurflugvallar var 454 ar 17. júní.
kg, Flugpóstur frá Keflavíkur-
flugvelli var 203 kg.
Meðal þekktra manna með
millilandaflugvjelunum voru:
Kvikmyndaleikararnir Vivian
Leigh og Laurence Olivier,
Sprey, hershöfðingi, Thomas K.
Þessir menn hafa jafnan haft
á boðstólum besta mat og á all
an hátt hlúð eins vel að þeim
og kostur var. Þeir hafa vænt
anlega stórgrætt? Er ekki svo?
; Á árunum 1944 til ársloka
1949 nam rekstrarhallinn kr
(10% veltuskatt af allri sölu)
að upphæð kr. 164,588,85. —•
Verður tapið alls því kr. 428,
899,16.
Einhver ykkar kann e.t.v. að
segja, að þetta sjeu falstölur til
skattsvika. En því er til að
svara, að sá maður, sem engar
tekjur hefur, greiðir engari
skatt. Ef hann hefur 10 þús.,
50 eða 100 þús. kr. minna í tekj
ur en ekki neitt, greiðir hanm
heldur engan skatt. — Og þv-v,
skyldu menn vera að ljúga þú s-
undfalt að ástæðulausu?
Hjer hefur verið drepið á tvcr
atriði, sem öllum öðrum frem-
ur eiga sök á því, að ekki em
til hjer fleiri góðir veitinga-
staðir, annarsvegar áfengis- og
ínsalan og hinsvegar hinn ill-
ræmdi veitingaskattur frá 1933.
Athyglisvert er, að það er á
valdi Alþingis að kippa þessum
málum í lag og skapa veitinga-
stjettinni þannig lífsskilyrði
sambærileg við skilyrði þau er.
hún á við að búa í öðrum lönd-
um. Almenningur virðist þann-
ig í óskum sínum um endurbæt-
ur vera tímalega langt á undan
Alþingi. .
Áður en jeg lýk máli mínu,
langar mig til að segja frá enn
öðru, sem greinarhöfundar hafa
engan gaum gefið.
Ferðaskrifstofa ríkisins á að
hafa eftirlit með hreinlæti á
veitingastöðum. Seint á árinu
1948 fóru tveir eftirlitsmenn
hennar í ferðalag um landið og
gerðu sínar athuganir. Árang-
ur þeirra varð sá, að Ferða-
skrifstofan skrifaði Viðskipta-
nefndinni sálugu snemma í
fyrra og skýrði frá því, að
,vegna þrifnaðaröryggis“ yrði
ekki hjá því komist að veita
innflutningsleyfi fyrir eftirtöld
um vörum:
Rúmfataefni, 20—25 þús. m,,
handklæði, 6—7 þús. stk., bolla
pör, 17—18 þús. pör, eldhús-
áhöld fyrir 100 þús. kr., salern-
isskálar, 100 stk., handlauga-
skálar, 100 Vtk.
Miðaðist innflutningur þessi'
aðeins við þarfir þeirra veit-
ingastaða, sem reknir voru „að
meira eða minna leyti í sam-
bandi við flutningakerfi lands-
ins“.
Síðan þetta var hefur Ferða-
skrifgtofan og samtök veitinga-
manna margsinnis skorað á
gjaldeyrisyfirvöldin, að veita
einhverja úrlausn. Eftir því,
sem tíminn leið, hefur skortur-
inn orðið meiri og afdrifaríkari,
þar sem veitingamenn gera það
einkum sjer til dundurs eftir
vinnutíma — eftir því, sem gef
ið er í skyn — að brjóta bollfv
og glös og brenna göt á borð-
dúka sína.
Jón Sigurðsson, borgarlækn-
ír, gat þess um leið og hann
sagði mjer, hvað gerlar væru
mörgum þúsund sinnum fleiri
í sprungnu leirtaui (sem ekki
er hægt að hreinsa nema með
suðu), heldur en heilu, að starf
sitt sem eftirlitsmanns ,með heil
brigðisháttum á gisti- og veit-
ingahúsum væri ' gjörsamlega
þýðingarlaust meðan þessi fyr-
irtæki ættu ekki völ á þeim á-
höldum og útbúnaði, sem hann
óskaði eftir að væri fyrir hendi,
Á Akureyri er mjer gagt, að
menn drekki aldrei úr vatns-
glösum — þau eru ekki til. “
Finletter, flugmálaráðherra 264,310,32. En sagan er ekki
Bandaríkjanna, og Boto Mathias, öll sögð með því, þar eð þeir
það jafnvel þótt ekki sje farið heimsmeistari í tugþraut.
eiga ógreiddan veitingaskatt
Virðingarfyllst.
Veitingamaður.