Morgunblaðið - 28.06.1964, Blaðsíða 9

r Sunnudagur 28. júní 1964
MORGUNBLAÐIÐ
9
Lundúnarbúar fagna stríðsyfir lýsingunni.
eíðar úr berklum í íangelsis-
sj úkrahúsinu.
' Þessi atburður, morð erkiher-
tagahjónanna. hefur öðrum
fremur verið talinn cxrsök heims
styrjaldarinnar fyrri. Mönnum
hefur þótt handhægt að miða
við þetta hryllilega og stór-
pólitíska morð, þó að nú séu
sagnfræðingar á einu máli um,
að fjarstæða sé að rekja allax
orsakarætur hildarleiksins
mikla til þess. Á hinu leikur
©nginn vafi, að morð þetta
flýtti fyrir hinni óumflýjan-
legu styrjöltí, sem engin ríkis-
atjórn sóttist þó í raun og veru
eftir.
Franz Josef sat í keisara-
höll sinni í Bad Isehl, þegar
fréttirnar voru bornar honum.
Hann var gamall orðinn og van
ur þvi að fá harmafréttir af
eettmennum sínum. Tíðindin
voru flutt honum á fremur ó-
nærgætinn hátt, vegna þess hve
hirðmönnum hans var mikið
niðri fyrir. Hann hafði misst
marga sér nákomna fyrr ag tók
fréttinni með virðulegri ró. Þó
gat hann ekki stillt sig um
að geta þess, að hér væri guð-
ieg forsjón að verki. Æðri mótt-
arvöld hefðu aftur komið á
þeirri skipan, sem hann gat ekki
varðveitt. Með þessu mun hann
hafa átt við, að með því að fall
ast á kvonfang bróðursonar
BÍns fyrir fjórtán árum, hefði
hann kallað yfir sig guðlega
hefnd. Hann hafi samþykkt, að
blóði hinnar keisaralegu og kon
unglegu Habsbargaraættar yrði
Bpilit með giftingu niður á við.
Svo bætti hann við hugsi: „Mér
er ekki hlíft-1, og voru það orð
eð sönnu, því að hann hafði
fyrr orðið að bera sára, per-
eónulega liarma. Síðan rétti
hann úr sér og mælti virðulega,
eins og hinu tigna embætti
hans bar: „Ég fer til Vínar
snemma í fyrramálið."
j Poincaré, Frakklandsforseti,
var viðstaddur mestu og glæsi-
legustu veðreiðar Evrópu, þeg-
ar honum bárust tíðindin.
Seinni hluta sunnudags 28. júní
nóðu veðreiðamar í Long-
ohamps -La Grande Semaine
hámarki. Kl. fjögur ótti að gefa
knöpunum merki um að spretta
úr spori í því kapphlaupi, þar
sem til mestu verðlauna og veð
gróða var að vinna. „Grand
Prix de Paris“ gaf sigurvegar-
«num 16.000 sterlingspund í
aðra hönd. Fiestir veðjuðu á
Sardanapaie, sem Maurice de
Rotschild, barón, átti, en næst
flesta fylgjendur hafði hryssan
Farina, sem annar barón, Ed-
mond de Rotschild, átti. Aðals-
menn og auðkýfingar hvaðan-
eeva að úr Evrópu voru þarna
•taddir með konum sínum og
óútgengnum dætrum í fullum
Btássskrúða. Parísarmúgurinn
var og mættui þarna.
Rétt áður en merkið var gef-
ið, var forsetanum afhent skeyti
frá Havas-fréttastofunni. For-
setinn las það, án þess að sýna
nokkur svipbrigði, og rétti það
austurríska ambassadornum,
ungverska greifanum Szecsen.
í skeytinu var skýrt frá því, að
erkihertoginn Franz Ferdinand
von Habsburg-Este, hinn keis-
aralegi og konunglegi ríkiserf-
ingi Austurrikis-Ungverj alands,
hefði verið myrtur þá um morg
iminn ásamt eiginkonu sinni,
hertogaynjunni af Hohenberg.
Szecsen greifi afsakaði sig við
forsetann og hraðaði sér á
braut. Poincaré hélt til haliar
sinnar eftir veðreiðarnar og
hóf þegar að athuga, hvernig
hægt væri að hressa upp á
zarinn í Sankti Pétursborg,
þ-ennan volduga en vafasama
bandamanru
Vilhjálmur Þýzkalandskeisari
var við stýrið á snekkju sinni
nálægt Kiel. Hin fræga siglinga
hátíð, Kielar-vikan, stóð yfir, og
nú var sérstakt fagnaðarefni.
Nok'krum dögum áður hafði
Kielar-skipaskurðurinn verið
endurvígður, eftir að hafa ver-
ið dýpkaður og breikkaður, svo
að herskip af stærstu gerð gátu
nú siglt milli Eystrasalts og
Narðursjávar með þýzkt land á
báða bóga. Þessi einkennilega
samsetti maður, Vilhjálmur keis
ari, hafði yndi af að státa sig
af hermætti hms þýzka ríkis og
láta glamra í vopnum, en innst
inni hryllti hann við vopna-
mætti „nútímans“. Skyndlega
sá hann, að eimherskipið
„Hulda“ var að reyna kom-
ast fram úr skipi hans. Keisar-
anum gramdist þetta og ætlaði
að auka ferðina, þegar Múller
aðmíráll, sem hafði yfirstjórn
á „Huldu“ gaf honum merki
um að hægja ferðina. Keisari
bandaði óþolmmóðlega til að-
míráls síns, sem kallaði þá í
lúður: „Ég flyt alvarlegar frétt
ir!‘ Aðmíróliinn setti þýðingu
á leyniskeyti frá þýzka aðal-
ræðismanninum í Sarajevo inn
í vindlingahylki sitt og ætlaði
að fleygja því yfir í keisara-
snekkjuna. en Vilhjálmur sagð-
ist vilja fá fréttirnar munnlega.
Þegap hann hafði heyrt þær,
sagði hann þunglega: „Þá byrj-
ar allt upp á nýtt.“ Hann af-
lýsti síðan Kielar-vikunni. Sagt
er, að austurriskur aðalsmaður,
sem var gestur hans og lá sjó-
veikur mðri í koju, hafi þegar
risið upp og tekið heilsu á ný
en ekki gleði sina.
í Berlín sat Prinz von Bulow,
sem áður var kanslari Þýzka-
lands, við rúmstokk vinkonu
sinnar, von Lebbin, þegar Paul
,vn Schwabadh, bankastjór,
vinur prinzins, hringdi og sagði
honum morðfregnina. Prinzinn
tók tíðindunum rólega, eins ag
fyrrverandi stjórnmálamanni
sæmir, sem er viss um, að allt
fari fjandans til, meðan hann
er ekki við stjórnvölinn. Hann
gerði sér þó ljóst, hverjar póli-
tískar afleiðingar morðið gæti
haft, ef allir héldu ekki ró
sinni, en það var ólíklegt, eins
og ástandið var í Evrópu.
Forseti Frakklands og zarinn
Skömrnu síðar samhryggðist
hann austurríska ambassadorn-
um, Szogyenyi. Ungverski greif
inn horfði til himins og svar-
aði, að hann harmaði örlög erki
l ertogans sem imgverskur og
k.litinn aðalsmaður, en hins
vegar áliti hann, að pólitískt
séð væri fráíall ríkiserfingjans
blessunarrík ráðstöfun forlag-
anna. „Requiescat in pace“
(hvíli hann í friði). — Erkiher-
kanna rússueskt sjómannalið.
toginn hafði einhverju sinni
sagt: „Það sýnir slæman smekk
Ungverja, að þeim skyldi
nokkru sinni detta í hug að
setjast að í Evrópu.“ Þessu gat
ambassadorinn aldrei gleymt.
í Rómaborg var fréttinni tek-
ið á annan hátt. ítalska ríkis-
stjórnin hafði lengi haft hug á
að kaupa Villa d’Este við Tívóli
af eiganda þess, sem var enginn
annar en erkihertoginn Franz
Ferdinand von Habsburg-Este,
en hann verið tregur til að
selja gamalt ættarsetur. Nú
hringdi utanríkisráð'herrann,
San Giuliano til forsætisráð-
herrans og sagði: „Ert það þú,
Salandra? Heyrðu, þá þurfum
við ekki lengur að hafa áhyggj-
ur út af Villa d’Este. Erkrher-
togáhjónin voru drepin í morg-
un.“
★
f þessari frásögn er sleppt við
brögðum valda- og áhrifamanna
í Lundúnum og Sankti Péturs-
borg (nú Leningrad).
Margir og ótrúlegir hlutir
gerðust í höfuðborgum Evrópu
næstu daga. Allir óttuðust stríð,
en enginn vildi koma því af
stað. Flókin stjórnmál, ólíkar
skapgerðir, einkennilegar til-
viljanir o.fl. áttu sinn þátt í því,
að heimsstyrjöldin fyrri hófst í
byrjun ágústmónaðar.
Segja má, að engin ein rikis-
stjórn hafi átt sök á því,
hvernnig fór. Sagnfræðingar
nú á dögum eru sammála um,
að alla þótttakendur hryllti
jafnmikið við styrjöldinni í
upphafi. Þá óaði alla við því,
til hvers kokhreysti þeirra,
barnalegur þjóðarinetnaður og
sverðaglamur hafói leitt. En í
júlílok 1914 var of seint að snúa
við. Segja má e.t.v., að Sir Ed-
ward Grey, brezki utanrikis-
málaráðherrann, beri einna
þyngsta sök, og var hann þó
mesitur friðarsinni allra þeirra
valdamanna, sem við sögu komu
þessa örlagaríku daga. Svo ein
kennilega geta atburðir skipazt.
Það er átakanleg þversögn, að
þessi einlægi friðarvinur skuli
nú vera ásakaður fyrir hlut
sinn að upphafi stríðsins. Það
er honum að kenna, að Þjóð-
verjum var ekki gert ljóst, með-
an tími var tii, að Bretar mundu
standa við hlið Frakka. Hann
átti að vísu erfitt um vik, þar
eð hann varð að tryggja sér
samþykki annarra ráðherra
Frjálslynda flokksins, en a.m.k.
helmingur þeirra var ákafur
fylgjandi algerrar friðarstefnu.
í Bretlandi áttu friðarsinnar
sterk ítök; þeir kölluðu sig
„friðflytjendur“ og mæltu gegn
allri hervæðmgu og vopna-
smíði, hvað þá styrjaldarþátt-
töku á meginlandinu. Vitað er,
að Vilhjálmur keisari, sem
Lloyd George vildi láta hengja,
var viljugur til að semja um
frið fram á seinustu stund. Zar-
inn í Rússlandi, keisarinn í Aust
urríki og forsetinn í Frakklandi:
allir vildu þeir forðast þetta
hræðilega stríð. sem virtist ó-
umflýjanlegt Og það virðist
enn hafa venð það.
Berlínarbúar fagna striðsyfir lýsingunni.
Sumarleikhúsið út á land
Sýnir „Ærsladrauginn" norðanlands
og austan
SUMARLEIKHÚ SIÐ leggur af
•tað í leikför um landið nk. mánu
Grein um Björn
Pálsson í Esso
Air World
f SÍÐASTA hefti al'þjóðlega tíma
ritsins Esso Air World birtist
grein um Björn Pálsson, flug-
mann, og starfsemi hans allt frá
fyrsta sjúkrafluginu þar til nú í
vetur. Eru rakin helztu afrek
Björns, svo sem flug hans til
Grænlands í maí, 1957, er hann
ílaug eins hreyfils Cessna-180
tiugvél sinni um fjórar klukku-
•tundir yfir hafig til norðurs og
•ótti lífshættulega sjúka konu.
Greininni fylgja fjórar myndir.
I»rjár þeirra hefur Björn sjálfur
tekið. Ein er af Surtsey.
dag og er ferðinni heitið norður
og austur. Þetta er sjötta árið
sem Sumarlekhúsið starfar. Að
þessu sinni verður sýndur gam-
anleikurinn Ærsladraugurinn eft
ir Noel Coward. Sýningar á þessu
leikriti hófust síðastliðið sumar
og var það þá sýnt vestanlands
og norðan og lauk sýningum í
haust á Akureyri. Síðan var leik-
ritið sýnt í Reykjavík, bæði í
Austurbæj arbíói og á vegum Leik
félags Reykjavíkur í Iðnó, urðu
sýningar alls 49. Nú er ætlunin
að halda sýningum áfram norðan
lands og austan og verður 50.
sýningin á leikritinu á Árskógs-
sandi nk. þriðjudag kl. 9, þá
verður farið að Skjólbrekku í
Mývatnssveit og þar næst til
Húsavíkur. Síðan verður haldið
austiu: á bóginn og endað á
Hornafii ði um 20. júlL
Það mun flestra mál að Ærsla-
draugurinn sé einn skemmtileg-
asti gamanleikurinn sem Sumar-
leikhúsið hefur sýnt, enda að-
sókn mikil, bæði í Reykjavík og
úti á landi. Leikstjóri er Jón Sig-
urbjörnsson, en leikendur Þóra
Friðriksdóttir, Sigríður Hagalín,
Nína Sveinsdóttir, Gísli Halldórs-
son, Guðmundur Pálsson, Auróra
Halldórsdóttir og Margrét Magn-
úsdóttir.