Morgunblaðið - 19.07.1970, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚlLÍ 1970
Greinarhöfundur
Elín Pálmadóttir
FYRSTA
GREIN
fslendingar og Japanir eiga
nokkuð sameiginlegt, þó þjóð-
irniar búi sín hvoruim megin á
hnettinum. Báðar búa á ungum
eldfjallaeyjum, þar sem enn
eru virk eldfjöll, íbúarnir lifa
mikið á fiski úr sjónum í kring,
þeir fara á skíði í fjöllunum á
vetrum og þeir eru stoltir af
fornri menningu. >ar með er
líkingiin líklega nærri tæmd.
Japanir eru ákaflega ólíkir
þessum klunnalega norræna
„rasa“ sem við erum af. Þeir eru
litlir, stuttfættir, með flöt and-
lit og þykk sérkennileg augna-
lok, ekki þó skásett augu, og
einikar fínlegir.
Þó báðar þjóðirnar búi á
fjöllóttum eyjum, er ákaflega
milklu rýimra um oikkur hér. í
Japan búa um hundrað milljón
ir manna á eyjum, sem alls eru
þrisvar sinnum stærri en ís-
land. Og þar sem á 85% eyj-
anna er fjallalandslag og um
250 af þessum fjöllum eru yfir
2000 m. há — hærri en Hvanna
dalshnjúkur — þá verður æði
þröngt á láglendinu. 266 íbúar
koma að mieðaltali á ferkílóm.
og mun Holland eitt þétt-
býlla. En mikið af þessum 100
milljónum íbúa Japanseyja
býr á 1% landsins. þ. e. í
Tokyo og iðnaðarsvæðinu þar
suðvestúr af. Enda er mann-
mergðin feikileg í höfuðborg-
inni, þar sem þarf ýtara til að
troða fólkinu inn í lestirnar á
mesta annatímanum. Það er
ekki að undra, þar sem 1,1
milljón manna streymir til
vinnu sinnar daglega úr svo-
kölluðum „svefnbæjum“ og bæt
ist við þessa 10 milljón íbúa
borg, þar sem 600 þúsund bíl-
ar utan af landi bætast venju-
lega við tvær milljónir bíla
borgarinnar og aka um 20 þús-
und km. langar götur hennar.
Þó ferðam ainninum sé alls
ókunnugt um þessar tölur, þeg
ar fyrst er ekið af Haneda
flugvelli inn í Tokyoborg, fer
mannmergðin ekki fram hjá
neinum.
Þegar þetta er haft í huga
og jafnframt, að Japanir eiga
nær engar auðlimdir í jörðu í
landi sínu og verða að flytja
inn 80% af hráefni og 20% af
allri fæðu, þá verður það enn-
þá stórkostlegra og furðulegra
að þeir hafa á sl. 15 árum orðið
þriðja stærsta iðnaðarveldi
heims, með framleiðslu, sem
kemur að magná næst á eftir
Bandaríkjunum og Sovétríkjun
um.
HOLLUSTA
Sjálfsagt er ekkert einfalt
svar við því, hvað hefur valdið
þessu. Að það sé lágt kaup og
lágur framleiðslhkostnaður á
ekki við lengur. Kannski frem-
ur, að Japanir sættu sig við
þröngan kost og léleg kjör
meðan þeir voru að vinna upp
land sitt. Voru reiðubúnir að
leggja að sér.
Það er þetta, sem vekur at-
hvgíli undir eins og maður fer
að kynnast Japönum. Þessi
mikla hollusta þeirra við fjöl-
skyldu sína, fyrirtæki sitt,
land sitt. Og hún á sinn þátt í
að gera alla uppbyggingu fyrir
tækjanma allt öðru vísi en á
Vesturlöndum. Þegar ungur
maður kemur úr háskóla, þá
sækist hann gjaman eftir
að komast að í einhverju af
stóru fyrirtækjunum eða hjá
stóru hringunum. Eftir þvi sem
hann kemur úr viðurkenindari
háskóla, þeim mun meiri mögu
leika hefiu- hann hjá beztu fyr-
irtækjunum. Hann tekur þá ein
hvers konar hæfnispróf hjá fyr
irtækiinu sjálfu, eftir að
kaninski hefur verið mælt með
honum af einhverjum, og eftir
að hann er kominn þar inn,
verður hann þar áfram. Hann
hækkar í stöðu, reglulega en
öruggt, færist upp við hliðina á
þeim, sem byrjuðu jafn snemma.
Aðeinis í efstu stöðurnar, for-
stjórastöðurnar, er valið. Ekk-
ert fyrirtæki býður í góðan
mann frá öðru. Og engum
manni dettur í hug að bregð-
ast sinu fyrirtæki og flytja sig
til keppinautanina. Sínu fyrir-
tæki vinnur hann það sem
hann má, þar til hann fer á
eftirlaun, 55 ára gamall. Vegna
skorts á vinnuafli, þrátt fyrir
alla manmmergðina, setjast
menn sums staðar ekki í
helgan stein fyrr en sextugir
og sumir hringarnir hafa
smærri aukafyrirtæki, þar sem
rúm er fyrir þá sem vilja. eftir
þann aldur.
Kaup er yfirleitt lágt. En
það segir ekki alla söguna.
Alls konar hlunniindi fylgja.
Bónus er yfirleitt greiddur
tvisvar á ári, fyrir sumarleyfin
og um áramót og fyrir
hann kaupir latmafólk sér allt
auka — greiðir með honum frí-
im sín, kaupir þvottavélar, ís-
skápa, sjónvarpstæki o.s.frv.
Maður vinkonu miminar t.d.,
sem er útskrifaður úr mjög góð
um háskóla og vinnur hjá
stærsta dagblaði Japan, hefur
45 þúsund yen eða 360 dollara
í laun á mánuði, en hann fær
12 þúsund yen í bónus tvisvar
á ári. Og nú er hann í Evrópu
í tvö ár á námsstyrk frá fyrir-
tækinu, en heldur launum sín-
um.
Ekki eimu sinni forstjórar
stóru fyrirtækjannia hafa mjög
hátt kaup og þannig safna þeir
ekki persónulegum auði —
enda hvort sem er erfitt vegna
hárra tekjuskatta. En þeim er
lagt allt til. Bíllinn þeirra og
útgerð hans er á kostnað fyrir-
tækisins, sem oft leggur þeim
líka til fínt hús. Stundum verð
ur það líka þeirra eign,
þegar þeir komast á eftirlaun.
Fyrirtækið borgar hið háa
gjald í golfklúbbnum þeirra,
því þangað bjóða þeir gestum
fyrirtækisins, skemmtiferðir
eru greiddar fyrir hópa, stund
um ókeypis hádegisverður, frí-
ar íbúðir fyrir ógifta og þegar
starfsmaður giftir sig, þá greið
ir fyrirtæki hans venjulega
þriggja daga brúðkaupsdvöl á
fínasta hóteli og þannig mætti
lengi telja. Og risna, til að
veita viðskiptavinum vel, er
lítt takmörkuð. Reyndar fara
flestir á skrifstofunni út með
gesti og er slíkum lúxus skipt
niður á starfsfólk. En þegar
þannig er farið út á fína staði,
taka menn nær aldrei konum-
ar sinar með. Það er ekki siður
og þær kæra sig ekki um það.
Þær kunma yfirleitt illa við sig
innan um útlendimga og ókunn
uga. Þess má geta um leið, að
iðnverkamönnum stóru verk-
smiðjanna er gjarnam greitt eft
ir þörfum, þ.e. að kvæntir fá
hærri laun og báðum er séð fytr
ir íbúðum, þeim ókvænta í nokk
urs konar búðum, en sá kvænti
Kvefaður drengur í skólanuin.
Japanir hafa flöt andlit og þykk augnalok.
fær litla íbúð, og séð er sameig
inlega fyrir sjúkrahjálp, íþrótt
um, leikjum og skemmtunum
fyrir starfsfólk.
IIÓPSALIR
Japanir eru yfirleitt heldur
feimnir og kunna illa við sig í
útlöndum, þó þeir að sjálf-
sögðu leggi á sig að dvelja í
framandi umhverfi í langan
tíma fyrir fyrirtæki sitt og þá
oft án fjölskyldunnar. Þeir
eru litlir eiinstaklingshyggju-
menn og vilja gera allt í hóp-
um. í fyrirtækjunum er ekki
einn maður eða fáir á toppn-
um, sem taka ákvarðanir. Þeir
ræða málin í hóp, velta þeim
fram og aftur á milli sín, svo
að ákvörðunin smá mótast og
þeir taka ábyrgðina saman.
Þeir virðast hafa einhvers kon
ar innbyggða hóptilfinningu,
sem þeir hlúa að. í Japan sér
maður alls staðar þessa hópa
barna á ferð með kenniara sín-
um, og ferðamannahópar elta
fyrirliðann, sem ber fána í
broddi fyikingar, svo þeir týni
honum ekki i mannmergðinni.
Þeim virðist falla vel að vera í
hóp.
Þarnnig eq líka sagt að stúd-
entarnir, sem verið hafa í
mestum ólátunum á undanförn-
um árum, hafi ríka þörf fyrir
hópinn að baki sér. 14 milljón-
ir japanskra stúdenta hafa á
undanförnum árum tekið þátt í
hvers koniar mótmælum, á móti
stjóminni, móti nýju háskóla-
lögunum, móti áframhaldandi
hemaðarsamvinnu við Banda-
ríkin, móti heimssýningunini og
svo framvegis. Ég spurði alla,
sem ég náði í, unga og gamla,
róttæka og hægri sinnaða,
hvort þeir héldu það rétt, að
stúdentarnir, sem mest hefðu
sig í frammi í óeirðunum, væru
módeldrengir heima hjá sér og
hneigðu sig alltaf með virð-
ingu fyrir afa sínum og ömmu,
þegar þeir kæmu heiim og sett-
ust að borðinu. Og hver og
einn svaraði, að það væri ekki
vafi. Svo mikil ítök á hin
gamla hefð og samheldni í þeim.
En það er löngu liðinn tími, að
afinn eða amman eða húsbónd-
inm á heimilinu hafi yfirráðin
óskoruð í fjölskyldunni.
óróinn er mestur í Hinum
keisaralega Tokyoháskóla, sem
er elzti, fínasti og eftirsóttasti
háskólinn. En skólakerfið í
Japan, hefur þróast á nokkuð
sérstæðan hátt. Eins og áður er
sagt fara starfsmöguleikar