Morgunblaðið - 01.05.1976, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1976
19
um að taka upp það stjórnarfyrir-
komulag, sem hin eiginlegu lög
gerðu ráð fyrir. Voru þá 2 kjörnir
af Mjólkurbúi Flóamanna, 2 af
Mjólkursamlagi Kjalarnessþings
og 1 frá Kaupfélagi Borgfirð-
inga.“
Nú hefur því oft verið haldið
fram að þessar breytingar á
mjólkurdreifingunni, sem mjólk-
ursölulögin höfðu í för með sér,
hafi verið gerðar til að koma bú-
skap Thors Jensens á Korpúlfs-
stöðum á kné. Er þetta ekki rétt?
„Astæðan fyrir því að Thor Jen-
sen gafst upp var ekki mjólkur-
sölulögin heldur hitt, að þegar
hann varð að fara að keppa um
vinnufólk á hinum frjálsa mark-
aði, var kaupið það hátt að hann
gat ekki staðið undir þvi. Ég
skildi samt aldrei þennan átrún-
að á mjólkinni frá Korpúlfsstöð-
um. Fólk trúði því að mjólkin
þaðan væri betri en það var tóm
vitleysa. Thor keypti einnig iðu-
lega mjólk annars staðar frá og
seldi sem Kolpúlfsstaðamjólk.
T.d. á haustin, þegar lítið var um
mjólk hjá honum, keypti hann
mjólk af bændum fyrir austan
Fjall en þegar nóg mjólk var á
Kolpúlfsstöðum höfðu þessir
bændur engan markað fyrir
mjólk sína. Bændur litu upp til
Thors fyrir jarðræktarfram-
kvæmdir hans en hvað snerti bú-
skapinn sjálfan voru sjónarmiðin
fleiri.“
Sjálfstædismenn ekki
síðri félagshyggjumenn
Þú nefndir hér áðan að í barátt-
unni fyrir því að bændur fengju
yfirráðin fyrir Mjólkurstöðinni,
hefði ekki sízt verið tekizt á vegna
stjórnmálaskoðana. Hvenær fóru
stjórnmálaskoðanir þínar að mót-
ast?
„Allt frá því að ég var á togur-
um hef ég verið sjálfstæðismaður
og sé ekki eftir því. A togaraárum
mínum voru langflestir kratar og
ég hafði sterkar tilfinningar til að
vera á öndverðum meiði við þá og
upp úr þvi mótuðust mínar póli-
tisku skoðanir. Þegar ég fór
seinna að starfa að félagsmálum
bænda kynntist ég því að sjálf-
stæðismenn voru ekki síðri
félagshyggjumenn en menn úr
öðrum stjórnmálaflokkum. Þá
varð sú ójafnaðarstefna sem
framsóknarmenn og kratar beittu
okkur bændur hér sunnan Heiðar
í Mjólkurstöðvarmálinu, ekki sízt
til að herða mig enn í trúnni á
Sjálfstæðisflokkinn. Þvi má svo
bæta við að eftir 1943, þegar
bændur fóru að vinna saman í
stjórn Mjólkursamsölunnar hefur
samvinna manna með ólíkar
stjórnmálaskoðanir verið mjög
góð.“
Ekki ósjaldan heyrist sagt að
bændur séu eintómir framsóknar-
menn og menn með aðrar
stjórnmálaskoðanir finnist þar
vart. Er þetta réttur dómur?
„Þetta er allt tómur misskiln-
ingur. Þó að framsóknarmenn séu
í meirihluta á Búnaðarþingi og á
fundum Stéttarsambandsins gef-
ur það ekki rétta mynd af raun-
verulegri skiptingu bænda eftir
stjórnmálaskoðunum. Hvað veld-
ur þessu misræmi? Þar kemur
ýmislegt til. Bæði er hér um að
kenna kosningafyrirkomulaginu
og þá hafa framsóknarmenn verið
duglegri við að koma sinum ,
mönnum á oddinn í bændapólitík-
inni. Fólk má ekki gleyma því að
pólitísk barátta er rekin allt öðru
vísi til sveita en í kaupstöðum.“
Þú segir að framsóknarmenn
séu duglegri við að koma sínum
mönnum á oddinn. Er þá bænda-
samtökunum stjórnað með
hliðsjón af pólitískum skoðunum
manna?
„Nei, ekki vil ég segja það. Til
dæmis hefur skapazt sú venja að í
stjórn Búnaðarfélagsins eru tveir
framsóknarmenn og einn sjálf-
stæðismaður. Þótt nú siðustu árin
hafi sjálfstæðismenn 6—7 full-
trúa af 25. Eins og ég drap á áðan
er hér ekki sízt um að kenna
kosningafyrirkomulaginu til bún-
aðarþings. Þegar tvímennings-
kjördæmunum var breytt í ein-
menningskjördæmi töpuðu sjálf-
stæðismenn yfirleitt sínum
manni."
Nú hefur þú átt sæti á búnaðar-
þingi frá árinu 1942 eða lengst
allra núverandi búnaðarþings-
fulltrúa og frá árinu 1968 hefur
þú átt sæti í stjórn Búnaðarfélags-
ins. Hvaða mál eru þeir einkum
minnisstæð frá þeim Búnaðar-
þingum, sem þú hefur setið?
„Málin eru það mörg og marg-
vísleg að ég treysti mér ekki til að
draga þar einhver sérstaklega í
dilka. Stór þáttur í þingunum
hafa jafnan verið breytingar á
jarðræktar- og búfjárræktarlög-
um en þessir tveir málaflokkar
skipta hvað mestu fyrir íslenzkan
landbúnað. Frá síðasta Búnaðar-
þingi er efst í huga manns aukn-
ing á framleiðslu innlends fóður-
bætis úr heykögglum en útlit er
fyrir að með því megi stórlega
draga úr innflutningi á erlendum
fóðurbæti. Þessi fóðurbætisinn-
flutningur hefur oft réttilega ver-
ið gagnrýndur."
Til hvers eru öll
þessi fundahöld?
Stundum heyrist sú gagnrýnis-
rödd meðal bænda og þá einkum
hjá þeim yngri að Búnaðarþing sé
næsta tilgangslaus stofnun. Ert
þú sammála þessari gagnrýni?
„Vissulega má lengi deila um
tilgang slíkrar stofnunar sem
Búnaðarþing er. En styrkur þess
hlýtur jafnan að felast í því að þar
koma saman bændur af öllu
landinu og skiptast á skoðunum
um þau mál, sem efst eru á baugi
á hverjum tíma. Við megum ekki
gleyma því að Búnaðarþing og
Búnaðarfélagið hafa nokkuð af-
markað verksvið eins og málum
er háttað i dag og það hlýtur
ósjálfrátt að binda nokkuð um-
fang þeirra mála, sem þar er
fjallað um. En mér er spurn.
Hvað hefur Alþingi verið afi gera
í vetur? Nú nýverið var sýnt frá
Alþingi i sjónvarpinu og þá voru
þeir að þrátta um, hvort kjarn-
orkuvopn væru á Keflavíkurflug-
velli, enginn vissi hvort þau væru
þar, enginn vildi hafa þau þar en
þó átti að ákveða að þau ættu ekki
að vera þar. Er nokkuð nema eðli-
legt að fólk spyrji hvers
vegna verið sé að eyða öllum
þessum tima i fundahöld."
En einn er sá málaflokkur
innan bændasamtakanna, sem þú
hefur hvað lengst haft afskipti af,
það eru verðlagsmálin. Hvenær
varst þú fyrst kosinn í stjórn
Stéttarsambands bænda?
„Ég var kosinn í stjórnina á
stofnfundinum á Laugarvatni
1945, þó ég gæti ekki setið
fundinn og átti sæti í henni til
ársins 1969. Stéttarsambandið var
stofnað í kjölfar óánægju bænda
með þá ákvörðun Búnaðarþings
árið 1943 að gefa eftir 9,4%
hækkun, sem þá átti að verða á
landbúnaðarvörum. En á þessum
tima var verðbólga rétt einu sinni
mikið vandamál hér á landi og
erfiðleikar við að mynda ríkis-
stjórn. Margir bændur bentu á að
Búnaðarþing yrði alltaf háð
ríkinu m.a. vegna fjárframlaga úr
ríkissjóði og því væri nauðsynlegt
að stofna samtök til að vera i
forsvari fyrir bændur í verðlags-
málunum og það var gert á fundi
á Laugarvatni 1945. Tveimur ár-
um síðar var síðan Framleiðslu-
ráð landbúnaðarins stofnað og
átti ég sæti i því frá stofnun þess
og til ársins 1969 “
Töluleg yfirlit yfir laun i land-
inu sýna að bændur eru lang
tekjulægstir og eru aðeins elli- og
örorkulýfeyrirþegar lægri en
þeir. Hver er skýringin á þessum
lágu launum bænda?
Skýringin er einfaldlega sú að
landbúnaðarvörur hækka aldrei
fyrr en á eftir öðrum vörum og
bóndinn fær því ekki hækkanir á
launum sínum og útgjaldaliðum
til að mæta hækkuðum fram-
leiðslukostnaði fyrr en á eftir öðr-
um launþegum. Baráttan í verð-
lagsmálum bænda hefur alltaf
verið varnarbarátta, við höfum
verið að togast á við að koma
launum bænda til jafns við aðra
launamenn i landinu en hefur
gengið mjög misjafnlega. Það að
bændur fái sambærileg laun og
aðrar stéttir í landinu verður
aldrei tryggt nema að séð verði til
þess að landbúnaðarvörur hækki
um leið og verðhækkanir verða á
rekstrarvörum landbúnaðarins og
laun í landinu hækka. Þetta er
aðeins sanngirniskrafa en ekki
byggð á frekju eins og oft er látið
liggja að í umræðum."
Rétt að sameina
Því hefur stundum verið hreyft
að nauðsynlegt sé að samræma og
sameina að einhverju marki störf
Búnaðarfélagsins og Stéttarsam-
bandsins. Telur þú rétt að gera
þarna breytingar á?
„Við náum aldrei að byggja upp
farsæla landbúnaðarpólitik nema
að þess sé gæt að hafa náin tengsl
mílli þeirra, sem vinna að leið-
beiningarþjónustu i fram-
leiðslunni og þeirra, sent vinna
við verðlagsmálin. Það er því mín
skoðun að taka verði upp meira
og nánara samband milli Bún-
aðar félagsins og Stéttarsam-
bandsins. Ráðunautur, sem ráð-
leggur hvað gera skuli til að
keppa að méiri framleiðslu
hugsar oft ekki nóg um hverju
þarf að kost til og að nægur
markaður sé fyrir afurð-
ina, sem verið er að framleiða.
Hér gætu bændur notað fóð-
urbæti sem takmarkandi þátt.
að sameina þessar stofnanir nnd-
ir einni stjórn en þástofnun mætti
ir einni stjórn en þá stofnun
mælti síðan aftur greina niður
og þá á milli verðlagsmála og
leiðbeiningarþjónustu. Við
íslendingar hljótum wm aðrar
þjóðir að keppa að því að geta
framleitt og selt okkar land-
búnaðarvörur sem næst heims-
markaðsverði á hverjum tima ‘
Einar að lokum, þegar þú lítur
yfir t'arinn veg og skoðar stöðu
islenzks landbúnaðar i dag, hver
er þá ósk þín til handa islenzkum
bændum?
„Ræktun lands og þjóðar hafa
jafnan verið mér efst í huga Það
að sjá svarta sanda verða að jjræn-
um túnum hlýtur að vekja með
manni bjartar vonir um framtíð
landbúnaðar á Íslandi. En við
megum ekki gleyma þvi að
ræktun landsins er haldlítil ef
hlutur bústofnsins gleymist.
Kröfur nútímans hníga allar í þá
átt að auka þarf menntun bænda.
Þar duga engir fordómar. ungu
fólki er nauðsyn að auka víðsýni
sitt og þeir sem eldri eru mega
ekki gleyma því að það er hlut-
verk þeirra yngri að taka við.
Félagsmálin hafa verið mínn
skóli og ég vildi gjaran láta það
verða min síðustu orð að hvetja
fólk til að leggja meiri rækt við
félagsmál.“ —t.g.
*
Einar Olafsson frá
Lœkjarhvammi áttrœður
í dag, laugardaginn 1. maí 1976
er „síðasti bóndinni Reykjavik“
áttræður. Þetta er hinn lands-
kunni maður Einar í Lækjar-
hvammi, eins og hann hefur verið
kallaður, lengst af. Þar sem
Lækjarhvammur stóð áður eru nú
breiðgötur þessarar borgar og
meiri umferð er á þeim vegamót-
um er flestum öðrum vegamótum
borgarinnar. Það var líka mikil
umferð til og frá Lækjarhvammi
meðan þar var búið. Þangað lögðu
margir leið sina og sóttu hollráð
til húsbændanna hans Einars og
hennar Bertu, sem oftast voru
nefnd samtimis. Þar urðu líka
krossgötur og vegamót fyrir
margan manninn, sem þangað
leitaði ráða. Þar var öllum vísað á
þann veg sem hollastur var fyrir
hvern og einn. í Lækjarhvammi
var engin kyrrstaða, þar var
ávallt eitthvað að gerast, í sam-
bandi við sjálfan búskapinn og
ekki síður í skoðanamótun
varðandi hin margslungnu
vandamál á sviði landbúnaðar-
málanna almennt.
Nú er búskaparævi Lækjar-
hvamms liðin saga og innan
skamms tíma verða þeir fáir sem
geta sagt þá sögu á verðugan hátt.
Það eina sem enn er eftir af þeirri
sögu er bóndinn sjálfur, sem þar
bjó síðast, hann Einar, sem verð-
ur áttræður í dag.
Sá er hygðist fræðast um sögu
búskaparins í Reykjavík og ná-
grenni færi ekki i geitarhús að
leita ullar, ef hann leitaði fanga
hjá Einari. Einar man allt sem
hann hefur heyrt einu sinni, séð
eða lesið á lífsleiðinni. Hann hef-
ur öruggara talnaminni en flestir
aðrir. Það er bókstaflega hægt að
fletta upp í honum eins og Þjóð-
vinafélagsalmanakinu, ef vitn-
eskju skortir um atburð, er skeði
fyrir áratugum síðan.
Undirritaður sá Einar fyrst
einn regnþrunginn sumardag
1937. Það hafði verið boðað til
„fundar“ inni í Lækjarhvammi af
ýmsum, er fannst þeir eiga um
sárt að binda vegna tilkomu
hinna svokölluðu mjólkursölu-
mála, en lög um það efni voru
samþykkt 1935. Ég var þá nýkom-
inn heim frá námi ytra og menn
fýsti kannski að sjá þennan nýja
mjólkurfræðing. sem hafði numið
fræði sín í því landi, sem telja
verður föðurland afurðasölu-
skipulagsins.
Eg man það eitt frá þessum
fundi. að mér þótti bóndinn í
Lækjarhvammi líta mig hálfgerð-
um tortryggnisaugum. Augnaráð-
ið var svo hvasst, rannsakandi og
tortryggnisfullt, að ég vék mér
undan því i hvert sinn sem ég
mætti því. Þetta augnaráð fylgdi
mér nokkra daga á eftir. Ég sá
það í vöku og mig dreymdi það í
svefninum. Þar kom að ég vék
ekki undan þessu augnaráði.
Þetta var ekki augnaráð undir-
hyggjumanns, ekki heldur
augnaráð falsins og þvi síður var
þennan svíp að finna hjá heigul-
menni. Ég fann því fjótt að þessu
augnaráði gat ég treyst. Þar fann
ég sannleikann hvort sem hann
var þægilegur eða ekki.
Siðan er liðin nærri 40 ár og
leiðir okkar Einars hafa legið
saman næstum þvi daglega. Þegar
ég gerðist starfsmaður Búnaðar-
félags íslands, var Einar fulltrúi
á Búnaðarþingi. Þegar ég gerðist
starfsmaður Framleiðsluráðsins
var Einar þar í framkvæmda-
nefnd. enda i stjórn Stéttarsam-
bands bænda. Við áttum báðir sæti
; Sex-manna-nefnd árum saman
og þar er Einar enn fulltrúi Stétt-
arsambandsins. Síðustu 10 árin
hefi ég svo átt því láni að fagna að
vinna með Einari á skrifstofu
Framleiðsluráðsins. Því var þann-
ig farið með Einar að þegar bú-
skapurinn i Lækjarhvammi var
ekki lengur stundaður, þá tök'
hann sér vinnu á skrifstofu við
almenn störf þar. Um svipað leyti
hafa flestir aðrir lagt árar í bát og
hætt öllum störfum.
Sem yngri maður hefi ég notið
þess að læra mikið af Einari bæði
í þeim margslungnu skipulags- og
afurðasölumálum, sem við höfum
báðir verið svo lengi tengdir, en
ekki síður í viðkvæmum sam-
skiptum tveggja geðríkra manna,
sem einnig eru ólíkir í mörgum
atriðum og hafa í ýmsu gerólík
sjónarmið. Milli okkar hefur með
árunum myndast persónusam-
band, sem ekki verður með orðum
lýst. Fyrir mig hefur Einar oft
verið eins konar áttaviti á hinu
duttlungafulla hafi búnaðarmál-
anna, sem við báðir höfum siglt á
svo lengi. Sá áttaviti hefur ávallt
lýst mér framhjá boðaföllum og
brotsjóum landtöku, sem stund-
um hefur virst tvísýn, eins og
þetta stundum er orðað á máli
sjómanna.
Einar Ölafsson er fæddur í
Flekkudal i Kjósarsýslu 1. maí
1896, elstur átta systkina. Ungur
fór hann að heiman og réð sig þá á
togara og stundaði sjósókn um tíu
ára skeið, einkanlega að vetrin-
um, en vann við sveitastörf um
sumur. Hann stóð á þrítugu er
hann kvæntist heimasætunni i
Lækjarhvammi við Reykjavik og
síðan bjuggu þau þar farsælu búi
meðan bæði lifðu. Berta Agústa
Sveinsdóttir var ein hin ágætasta
kona sem ég hefi kynnst. Þau
voru jafnaldra bóndinn og hús-
freyjan í Lækjarhvammi. A ýms-
an hátt virtust þau ólík. þeim sem
ekki þekktu þau náið. Hann var
samt oft fljótur til svara og þá
stundum hvass á yfirborðinu, en
Berta var mildin sjálf í allri fram-
komu, orðum og athöfnum. Það
geislaði frá henni góðvild, hvar
sem hún fór. Þó yfirborðið virtist
ólíkt var þó sama hjartahlýjan
ráðandi eiginleikar hjá þeim báð-
um og því var heimilisandinn góð-
ur á annars annasötnu heimili.
Einari hefur verið trúað fvrir
miklu í lifinu. Hann hefur notið
trausts samferðamanna sinna
óskerts um margra ártuga skeið
og setið i stjórnum flestra þeirra
fyrirtækja, er með landbúnaðar-
mál fara. Störf hans verða ekki
talin frekar upp hér, en fyrir
hönd okkar hjónanna vil ég fæ; a
Einari hinar bestu afmæliskveðj-
ur og láta þá von í ljós að hann
megi lengi enn verða okkur það
leiðarljós. sem hann hefur lengi
verið.
Eftirtalin fvrirtæki og samtök,
hafa ákveðið að taka á móti vin-
um og velunnurum Einars. í til-
efni afmælis hans, að Hótel Sögu.
laugardaginn 1. maí kl.
16.30—18.30. Þessi fyrirtæki eru:
Búnaðarfélag Islands, Stéttar-
samband bænda, Framleiðsluráð
Landbúnaðarins, Grænmetis-
verzlun Landbúnaðarins, Mjólk-
ursamsalan og Osta- og Smjörsal-
an. Með þessu boði vilja fyrirtæk-
in sýna Einari þakklæti sitt fyrir
hið mikla framlag hans að húnað-
armálum.
Reykjavík 1. mat 1976.
Sveinn Tryggvason