Morgunblaðið - 12.03.1981, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MARZ 1981
13

Erasmus var kunnasti húmanisti
sextándu aldar ojí «aí sig aldrei á
vald trúarofstæki margra sam-
timamanna sinna.
undan Adam Smith, greint við-
skipti á markaði fræðilega. Á
þetta bendir Emil Kauder í bók-
inni Readings in the History of
Economic Theory (I.H. Rima ed.).
EUcki verður öllum gert til hæfis,
þegar söguefnið er jafnvíðtækt og
í þessu riti. Ég sakna þó rækilegri
lýsingar ýmissa sértrúarsafnaða,
anabaptista, hússíta, valdensa
o.fl., sem minna mjög á sam-
hyggjuhreyfingar nítjándu og
tuttugustu aldar. Skipulagið í
þýzku, borginni Munster, sem
anabaptistar réðu á fjórða tug
sextándu aldar, minnir á „stríðs-
kommúnisma" Leníns og skipulag-
ið í Kambódíu undir stjórn Pols
Pots — fullkomið skömmtunark-
erfi án peninga. Um þessa söfnuði
eru til fróðlegar bækur, til dæmis
The Pursuit of the Millennium
eftir Norman Cohn og Socialism
eftir Igor Shafarevich. Mér finnst
höfundur ekki heldur lýsa af
nægilegri glöggskyggni, hvernig
trúfrelsið varð til á sextándu og
seytjándu öld úr blóðugri baráttu
ofstækisfullra trúmanna, sem
tókst ekki þrátt fyrir margar
tilraunir að neyða hver annan
undir „rétta" trú og urðu því að
sætta sig við trú hvers annars, og
hvernig fólk reyndi á þessum
öldum að lögbinda ríkisvaldið og
breyta því úr gerræðisvaldi í
réttarvald, þótt það tækist óvíða
nema á Bretlandseyjum.
Ríkishyggja höfundar blasir við;
þegar hann segir um árið 1519: „I
Þýzkalandi var þá hver höndin
upp á móti annarri og það verk-
efni að mynda þjóðríki með sterku
konungsvaldi með öllu óleyst."
Var það „verkefni", sem varð að
leysa af sögulegri nauðsyn? Ekki
leystu Svisslendingar það, og hafa
þeir þó þótt farsælastir Norður-
álfuþjóða. Sagnfræðingum hefur
hætt til að dýrka valdið og stærð-
ina, talið það lögmál, að ríki eigi
að vera stór. En það á miklu
fremur að vera undrunarefni og
því tiiefni til skýringartilraunar,
að sameinað Frakkland varð
snemma til úr mörgum ólíkum
smáríkjum eða héruðum, en að
sameinað Þýzkaland varð ekki til
fyrr en á nítjándu öld (og þá með
hræðilegum afleiðingum fyrir
nágrannaþjóðirnar). Sannleikur-
inn er sá, að Norðurálfa (Evrópa)
margra smáþjóða — Baska, Kata-
lóníumanna, Portúgala, Dana,
Norðmanna, Wales-búa og svo
framvegis — er miklu eðlilegri og
hæfir betur staðreyndum sögu og
landafræði en Norðurálfa stórra
ríkja, sem öll hafa verið stofnuð
með valdi og kúgun minnihluta-
hópa. Þjóðríkið er nýlegt og furðu-
legt fyrirbæri (enda segist heim-
spekingurinn Karl Popper í bók-
inni Conjectures and Refutations
ekki þekkja önnur dæmi um eðli-
leg þjóðríki en ísland).
Annað er umhugsunarefni. í
þessu riti gætir þeirrar skoðunar
eins og í mörgum öðrum, að
mannkyninu hafi farið fram og
siðferðilegir mælikvarðar orðið
strangari á þeim tíma, sem liðinn
er frá byrjun nýaldar. Höfundur
talar t.d. um aðferðir, „sem jafn-
vel þá þóttu miður geðslegar". En
við höfum á tuttugustu öld orðið
vitni að hryllilegum verkum Len-
íns, Stalíns, Hitlers, Maós og Pols
Pots, sem menn og stofnanir hafa
varið suma kappsamlega á íslandi,
ekki sízt það bókafélag, sem gefur
út rit höfundar. Hann segir um
þrælasöluna til Vesturheims:
„Áætlað er að á þremur öldum
hafi Afríka látið af hendi eitthvað
um 20 milljónir manna á amerísk-
an „vinnumarkað". Skuld mann-
legra þjáninga Evrópubúans við
blökkumenn og Indíána verður
þannig seint ofmetin og aldrei
greidd." Rétt er það. En að mati
Alexanders Solsénitsyns (sbr.
bókina Frelsisbaráttuna í Ráð-
stjórnarríkjunum) bar Stalín
fulla ábyrgð á dauða þrisvar
sinnum fleiri manna. Á þetta
minni ég, til þess að menn haldi
ekki, að við nútímamenn höfum
sloppið við þær vofur kúgunar og
fjöldamorða, sem voru á kreiki á
fyrri öldum. Þær eru enn lifandi
og hafa jafnvel þjóna með hinum
frjálsu þjóðum.
Höfundur er jafnfjandsamlegur
kirkjunni og „kapítalismanum".
En það er þó lofsvert, að hann
skrifar ekki upp úr eldri bókum
það, sem missagt hefur verið um
skipti kirkjunnar og vísinda-
manna eins og Giordanos Brunos
og Galileos Galileis, heldur kemur
réttum upplýsingum að um þessi
mál og önnur. Hann bendir einnig
á það, að hinn illræmdi spænski
rannsóknarréttur var stofnaður
að frumkvæði ríkisins, sem notaði
hann til þess að refsa óvinum
sínum, þannig að kirkjunni sjálfri
þótti stundum nóg um.
Mannkynssaga 1492—1648 er
ekki illa skrifuð, þótt ekki leiftri
af stílnum. En höfundur er því
miður ekki í nægilega lifandi
tengslum við tungu sína til þess að
geta kallað „Decamerone" Bocc-
accios „Tídægru" eins og Ágúst H.
Bjarnason og notað vísuorðin ís-
lenzku: „Oft er viss í sinni sök/ sá
er ekkert skilur" — um fleyg orð
Montaignes (heldur íslenzkar þau
svo klaufalega sem verða má: „Fífl
ein eru viss í sinni sök“). Ósmekk-
legt er einnig að segja, að hug-
myndir „breiðist út“ og menn séu
„þurrkaðir út“. íslenzkulegra er að
segja, að hugmyndir berist um og
mönnum sé útrýmt eða þeir séu
myrtir.
Vegna hleypidóma höfundar get
ég ekki mælt með þessu riti, þótt
mikill fróðleikur sé saman dreg-
inn í því. En það er um merkilegt
tímabil, svipir sögunnar koma að
okkur hver öðrum meiri, þegar við
flettum því — landkönnuðirnir
sem sigldu austur fyrir Góðrar-
vonarhöfða og vestur í álfu;
menntamennirnir, Erasmus frá
Rotterdam (einn geðslegasti mað-
ur þessarar aldar), Montaigne,
Machiavelli; trúmennirnir Lúter,
Kalvín, heilagur Ignatius Loyola;
að ógleymdum öllum valdabrösk-
urunum. Sagan er miklu ótrúlegri
en nokkur skáldsaga, yrkisefni
veruleikans sjálfs eru óteljandi.
Othar Örn Petersen, framkvæmdastjóri Verktakasambands íslands:
Vegagerð á Islandi
og aískipti þingmanna
Dæmi I. Veturinn 1979—1980
höfðu fulltrúar Vegagerðar ríkis-
ins í Eyjafirði samband við verk-
taka á staðnum vegna fyrirhugaðs
útboðs á smáum verkum í um-
dæminu næsta sumar. Stjórn
Verktakasambandsins hafði
sumarið 1979 gengið á fund um-
dæmisverkfræðingsins og lagt til
að meira væri boðið út.
Þegar leið að sumri 1980 kom
hins vegar babb í bátinn og barst
verktökum til eyrna að ekkert yrði
boðið út.
Verktakasambandið spurðist
fyrir um þetta mál og fékk svar
frá vegamálastjóra en í þvi segir
m.a.:
„Svo sem fram kemur í bréfi
yðar höfðu komið fram hugmyndir
um að bjóða út tvö minniháttar
verk á þessu svæði. Andstöðu við
þessar hugmyndir gætti úr ýms-
um áttum, svo sem frá vörubif-
reiðastjórum, alþingismönnum
o.fl. Þessi andstaða kom ekki á
óvart, enda hafa skoðanir þessara
aðila oft komið fram áður, og þá
yfirleitt gengið í svipaða átt.“
Dæmi II. Nú í vetur bauð
Hitaveita Akraness og Borgar-
fjarðar út verk þar sem flutningur
á efni var meginumfang verks. 17
tilboð bárust. Lægsta tilboð var
kr. 369.022,50 en áætlun kr.
594.279,00. Var tilboð því 62% af
kostnaðaráætlun en kostnaðar-
áætlun var 75% af taxta vörubif-
reiðastjóra og nemur kostnaðar-
áætlun með fullum taxta kr.
742.848,00 og er tilboð 49% af
þeirri fjárhæð eða kr. 373.826,00,
sparnaður frá taxta. Lægsta tilboð
þarf ekki að vera hagstæðast en
mörg tilboð bárust og voru sum
lítið hærri en lægsta boð.
Vegagerð ríkisins ákvað nýlega,
væntanlega með hliðsjón af hag-
stæðu útboði Hitaveitunnar, að
bjóða út flutning á efni í styrk-
ingarlag Vesturlandsvegar frá
Borgarnesi að Hreðavatni og
skyldi verkið unnið á svipuðum
tíma og hitaveituverkið.
Útboðsgögn voru tilbúin í lok
febrúar og átti að auglýsa útboð
um mánaðamót febrúar/mars sl.
Þá mun Vegagerðinni hafa verið
tilkynnt að gera ætti tilraun til að
semja við vörubifreiðastjóra á
Akranesi og Borgarnesi. Einhverj-
ir af þingmönnum umdæmisins
höfðu knúið á um það að semja
ætti við heimamenn.
Athugasemdir
og niðurstaða:
1. Ofangreind dæmi eru ekki
nýlunda hér á landi.
2. Eina könnunin sem gerð hefur
verið hér á landi um verklegar
framkvæmdir mælir með út-
boðsaðferð (gerð 1965—1966)
og þess vegna var sú regla
lögfest sem meginregla að
bjóða skuli út enda ódýrasti
kosturinn.
3. Alþingismenn, sumir hverjir,
hafa dregið úr vegafram-
kvæmdum í héruðum sínum
með því að knýja á um að láta
vinna verk með dýrari aðferð-
um eins og í þeim dæmum sem
að ofan eru nefnd.
4. Alþingismenn, sumir hverjir,
hafa dregið verulega úr lífs-
kjörum fólks hér á landi með
því að stuðla að óheppiiegum
og dýrum vinnubrögðum eins
og í dæmunum hér á undan.
5. Þeir alþingismenn sem velja
dýrari leiðirnar virðast ætíð
ná sínu fram.
6. Sumir alþingismenn og aðrir
hafa á óskammfeilinn hátt
taiið „heimamönnum" trú um
að það borgi sig betur að gera
minna fyrir framlag ríkissjóðs
en meira.
7. Ef t.d. dæmi II er tekið hér að
framan er ljóst að það sem
sparast hefði, mátti nota til
annarra framkvæmda í hérað-
inu, sem hleypir aftur fjöri í
atvinnulífið.
8. Engin könnun hefur verið gerð
um það hvort það borgi sig að
nota þá aðferð sem nefnd er í
dæmunum tveimur hér að
framan til framdráttar
byggðastefnu. Þá má frekar
m.a. með vísan til þess sem
áður hefur verið sagt benda á
hagkvæmni fyrir hérað að
boðið sé út.
9. Byggðastefnu sem er nauð-
synleg að vissu marki er eng-
inn greiði gerður með at-
kvæðaþjónkun sem leiðir til
lakari lífskjara.
10. Ætla má að verklegar fram-
kvæmdir á þessu ári verði ca.
2—3 milljarðar króna (200—
300 milljarðar gamalla króna).
10% sparnaður eða hag-
kvæmni við framkvæmdir
þýðir 250 milljónir eða 25
milljarða gamalla króna.
11. Vegakerfi landsmanna væri
betra ef alþingismenn létu sér
nægja að úthluta fé til fram-
kvæmda og setja meginreglu
um verkaðferðir byggðar á
reynslu (sbr. lög um opinberar
framkvæmdir) í stað þess að
vera með puttana í einstökum
framkvæmdum á þann veg að
afskiptasemin er ekki einu
sinni þeim til góðs sem hjálpa
skal.
12. Það eru til alþingismenn sem
skilja nauðsyn þess að hafa
lag á verklegum framkvæmd-
um en þeir mega sín lítils gegn
hinum, sem á misskilningi
telja sér trú um að afskipti
þeirra séu til góðs.
Að öllu samanlögðu skal lands-
menn ekkert undra að vegir eru
ekki betri. Hins vegar er rétt að
menn hafi þetta í huga næst þegar
þeir velja sér fulltrúa á Alþingi.
Othar örn Petersen hdl.,
framkvæmdastióri Verk-
takasambands lslands.
308 krónur f yrir tonn
af loðnu til bræðslu
ÁGREININGUR varð í Yfir
nefnd verðlagsráðs sjávarútvegs-
ins um nýtt verð á loðnu til
bræðslu, sem ákveðið var með
atkvæðum oddamanns og full-
trúa seljenda á föstudag. Teija
kaupendur að með þcssari verð-
ákvörðun muni vanta 1,7 millj-
arða gamalla króna til að mæta
áætluðum rekstrarkostnaði verk-
smiðjanna á vetrarvertíðinni, en
verðið gildir frá 1. janúar til loka
vetrarvertíðar.
Verðið á loðnunni var ákveðið
308 nýkr. fyrir hvert tonn af loðnu
til bræðslu og er verðið miðað við
8% fituinnihald og 16% fitufrítt
þurrefni. Verðið breytist um kr.
21,40 til hækkunar eða lækkunar
fyrir hvert 1%, sem fituinnihald
breytist frá viðmiðun og hlutfalls-
lega fyrir hvert 0,1%. Fitufrá-
dráttur reiknast þó ekki, þegar
fituinnihald fer niður fyrir 3%.
Verðið breytist um kr. 25,70 til
hækkunar eða lækkunar fyrir
hvert 1%, sem þurrefnismagn
breytist frá viðmiðun og hlutfalls-
lega fyrir hvert 0,1%. Ennfremur
greiði kaupendur 50 aura fyrir
hvert tonn til Loðnunefndar. Auk
verðsins, sem að framan greinir
skal lögum samkvæmt greiða 10%
gjald til Stofnfjársjóðs fiskiskipa,
og ennfremur 7,5% olíugjald, sem
ekki kemur til skipta. Verksmiðj-
unum ber þannig á grundvelli
þessarar verðákvörðunar að
greiða til veiðiskipa eftirfarandi
heildarverð:
Hoildarvorð til
útKorðar að moð-
tóldu oliugjaldi
ok stofnfjár-
sjoðsKjaldi
kr. pr. tonn
1. Fyrir hvert tonn af loðnu miðað við 8% fitu-
innihald og 16% fitufrítt þurrefni ...............................361,90
2. Viðbót eða frádráttur fyrir frávik um 1% að
fituinnihaldi frá viðmiðun sbr. hér að framan ......................25,15
3. Viðbót eða frádráttur fyrir frávik um 1% að
þurrefnisinnihaldi frá viðmiðun sbr. hér að
framan ............................................................. 30,20
Ákvæði um ákvörðun fituinnihalds og fitufrís þurrefnismagns svo og
afhendingarskilmála, eru óbreytt.
Lágmarksverð á úrgangsloðnu til bræðslu frá frystihúsum skal vera
kr. 29,55 lægra fyrir hvert tonn en að ofan greinir og ákvarðast á sama
hátt og fyrir hvern farm samkvæmt teknum sýnum úr veiðiskipi.
Vegna óvenju haRslæórar gengisskráningar franska frankans
ueiuni við boóirt hina vinsælu PEUCKOT bíla á mjög }{óðu verði
Panlið strax því aó aóeins örfáum híliim er óráöslaf*iö
Peugeot 104 verð frá kr. 81.680.-
Peugeot 305 verð frá kr. 104.320.-
Peugeot 504 verð frá kr. 114.600.-
Peugeot 504 station kr. 124.210.-
Peugeot 505 verð frá kr. 134.500.-
Peugeot 604 verð frá kr. 169.700.-
HAFRAFELL HF.
(Gengisskr. pr. 01.03. 81)
UMB00 A AKUREYRI
VÍKINGUR SF.
VAGNHOFÐA 7^ 85 211 FURUVÖLLUM 11 •» 21-6-70