Morgunblaðið - 12.03.1981, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MARZ 1981
heim fjöldi manns. Var höfðing-
lega tekið á móti öllum, því að
hjartarýmið var stórt, þótt húsa-
kostur væri minni. Amma mín
hafði ánægju af að umgangast
vini og ættingja og var lengst af
við góða heilsu. Hin síðustu ár
voru henni þó um sumt erfið,
vegna vanheilsu, en hún hafði þó
mikla ánægju af að umgangast
vini og vandamenn og var þá enn
sem fyrr glaðsinna og skemmtin.
Hún missti mann sinn 14. apríl í
fyrra og þá þvarr mjög gleði
hennar. Hún lézt farin að heilsu á
Hrafnistu tæpu ári síðar.
Guðrún, amma mín, var trúuð
kona í bezta skilningi þess orðs.
Hún var óeigingjörn og ætíð
reiðubúin að sýna trú sína í
kærleiksverkum. Nutum við þess
mjög afkomendur hennar og vinir.
Ber okkur ljúf skylda að þakka
henni nú, er leiðir skiljast um
sinn.
Amma mín treysti ávallt skap-
ara sínum, og þegar mótlætið
virtist ætla að buga hana að
lokum, öðlaðist hún jafnan styrk
við að syngja hinn fagra sálm P.
Gerhardts: Á hendur fel þú hon-
um. — Eg bið almáttugan guð að
geyma þessa góðu konu.
Ó.O.
Þegar faðir minn Pétur Lárus-
son andaðist í hárri elli mælti
fósturfaðir minn Sigurður Ó. Lár-
usson, öndvegisklerkur úr Hólm-
inum, nokkur orð við kistu hins
látna og hóf þá mál sitt með
þessum orðum: „Pétur er dáinn —
það er gott.“
Þetta þótti mér eins og á stóð
vel mælt og af því hispursleysi,
einurð og raunsæi, sem svo mjög
einkennir þá kynngimögnuðu
kynkvísl, sem hann tilheyrði,
svokallaðri Lárusarætt, afkom-
endum hins þekkta læknis Lárus-
ar hómópata, og lengra aftur
eldklerksins Jóns Steingrímsson-
ar, sem stöðvaði eldgos og hraun-
rennsli með bænhita sínum einum
saman.
Nú við fráfall merkrar konu
Guðrúnar Lárusdóttur koma mér í
hug tilvitnuð orð fóstra míns og
bróður hennar, því það mætti vera
hverjum manni augljós sannleik-
ur, sem margir þó af heimsku
einni saman kveinka sér við að
viðurkenna, að öllum er hollt og
gott að deyja, þegar nóg er lifað,
og á þetta ekki síst við þegar
giftusamlegt lífshlaup er á enda,
en heilsa og kraftar á þrotum.
Ekki kann ég að rita eftirmæli
um þau Vífilstaðahjón, Guðrúnu
og Helga Ingvarsson, yfirlækni,
sem einnig er nýlega látinn, þann-
ig að vel sé, en nokkur kveðju- og
þakkarorð vildi ég mega senda
þeim nú að leiðarlokum, slíkt
einstakt velgerðarfólk, sem þau
voru mér og mínum fósturforeldr-
um.
Fyrstu kynni mín af þeim Vífil-
staðahjónum voru óbein, þ.e. af
góðu umtali um þau hjón á
æskuheimili mínu í Stykkishólmi
hjá fósturforeldrum mínum Ingi-
gerði Ágústsdóttur og sr. Sigurði
Lárussyni. í augum fóstru minnar
var Helgi Ingvarsson nánast heil-
agur maður og fóstri minn virti
hann manna mest, vitnaði oft í
skoðanir hans, sem hann taldi
næsta óskeikular, þegar frá voru
taldar kenningar Helga læknis í
bindindismálum, en þær taldi
fóstri minn ekki aðgengilegar
fyrir sig, en klerkur var bæði og í
senn mikill vinur guðs og vaskur
veraldarmaður í leiðinni. Þá var
Guðrún og í miklu uppáhaldi á
heimilinu m.a. vegna glæsileika
síns, glaðværðar og þokka.
Raunveruleg kynni mín af þeim
Vífilstaðahjónum hófust hinsveg-
ar ekki fyrr en á námsárum
mínum hér í Reykjavík, í mennta-
skóla og háskóla. Var ég þá
alltíður gestur á Vífilstaðaheimil-
inu og jafnan tekið opnum örmum.
En nánast kynntist ég þeim þó á
heimili þeirra merku heiðurs-
hjóna Sigríðar Stefánsdóttur og
Þorleifs Gunnarssonar bók-
bandsmeistara, en þar voru þau
Guðrún og Helgi heimilisvinir og
tíðir gestir. Guðrún og Sigríður
voru æskuvinkonur úr Þingholt-
unum og kom Guðrún ævinlega
við hjá Sigríði, er Helgi átti
læknis- eða öðrum erindum að
gegna í bænum. Sóttist ég þá,
unglingurinn mjög eftir að komast
í návist þeirra og hlýða á tal
þeirra yfir kaffisopa, því Guðrún
hafði þá jafnan víða farið og hafði
einatt frá mörgu spaugilegu að
segja. Hún var sem sé þeirrar
manngerðar að henni varð allt að
skemmtilegu frásagnarefni, hvort
sem um var að ræða atburði innan
fjölskyldu eða utan.
Þá voru þeir Þorleifur og Helgi,
en Þorleifur var af vinum sínum
jafnan kallaður Leifur og undir
því nafni frægðarpersóna í bókum
Þórbergs, mjög nánir vinir, þótt
skapgerð þeirra og lífsstíll væri
eins gjörólíkur og mest mátti
verða. Sérstaklega eru mér í þessu
sambandi minnisstæð spilakvöld
þeirra vinanna ásamt Gunnari
Espolín, hæstaréttarlögmanni og
Guðmundi Guðmundssyni, stór-
kaupmanni.
Sóttist ég mjög eftir aðild að
veizluborði því, sem jafnan fylgdi
þessum spilakvöldum, bæði vegna
krása þeirra, sem fram voru
reiddar og þeirra fjörugu um-
ræðna, sem þar fóru fram m.a. um
þjóðfélagsmál, en þeir Gunnar og
Helgi höfðu all fast mótaðar
skoðanir í því efni, en Leifur var
blendnari í trúnni og hafði áður
fyrr verið jafnaðarmaður eða
bolsi, sem þá var kallað svo. Er
slík mál komu til umræðu átti
Leifur það til með hægð að egna
mig unglinginn til andófs við
skoðanir hinna eldri og urðu
stundum af all skemmtilegar
rimmur, sem puntuðu upp á borð-
haldið, en mér fyrirgefnar ungæð-
islegar skoðanir, sem mundu eld-
ast af með tíð og tíma.
Næst urðu þau kynni mín af
þeim Guðrúnu og Helga, að þau
skutu yfir mig, konu mína og
nýfædda dóttur skjólshúsi, að
loknu háskólanámi, með því að
leigja mér fyrir Iágmarksprís
íbúð, sem þau áttu að Freyjugötu
34 og komst ég þá aftur í sambýli
við einkavinkonu mína og velgerð-
arkonu, Jóhönnu Þorgrímsdóttur,
en í húsi hennar og manns hennar
Páls Lárussonar hafði ég áður
dvalist um hríð meðan á námi
stóð.
Loks vil ég nefna það í sam-
skiptum mínum við þau Vífil-
staðahjón, sem mér er efst í huga
og mest ber að þakka.
Er fósturforeldrar mínir, þau
Ingigerður og Sigurður, fluttu til
Reykjavíkur að loknu farsælu
ævistarfi fyrir vestan voru þau
nokkuð lúin og ellimóð, en einkum
var fóstra mín þjökuð af fótasár-
um sem ekki vildu gróa. Gerðist
það þá eins og af sjálfu sér, að
Helgi Ingvarsson kom henni óbeð-
inn til hjálpar, vitjaði hennar
næsta daglega, hjúkraði henni,
batt um sár hennar og hughreysti
hana á alla lund, að sjálfsögðu án
þess nokkuð gjald kæmi fyrir. Með
þessu lengdi hann möguleika
hennar til dvalar á eigin heimili
um mörg ár. Verður slíkt dreng-
skaparbragð seint fullþakkað.
Jafnframt þeirri líkn er fylgdi
komu Helga voru heimsóknir
þeirra hjóna til mikillar uppörv-
unar og gleði fyrir fósturforeldra
mína í þeim einmanaleik sem
ellinni fylgir að öllum jafnaði. Ég
og mínir eiga því þeim hjónum
ómælda skuld að gjalda.
Börnum þeirra Guðrúnar og
Helga, sem öll eru mannkostafólk
og mikilhæft, hvert á sínu sviði,
flyt ég hlýjar kveðjur. Blessuð sé
minning.þeirra Vífilstaðahjóna.
Sigurður Reynir Pétursson
Við fráfall mágkonu minnar,
Guðrúnar Lárusdóttur, finnst mér
skylt að minnast hennar með
nokkrum orðum. Hún andaðist 4.
þ.m. 85 ára að aldri og verður
jörðuð frá Dómkirkjunni í dag kl.
1.30.
Guðrún ólst upp hér í Reykja-
vík, dóttir hins landsþekkta smá-
skammtalæknis Lárusar Pálsson-
ar og konu hans, Guðrúnar Þórð-
ardóttur.
Guðrún Lárusdóttir var yngsta
dóttirin á heimilinu og alin upp í
miklu ástríki allrar fjölskyldunn-
ar, enda falleg stúlka, glaðbeitt og
gædd hlýju og ljúfu viðmóti. Sá
góði eiginleiki fylgdi henni alla
æfi, hvar sem hún fór. Leikfélagar
hennar, skólasystur á Kvenna-
skólanum og samstarfsfólk henn-
ar við Landsímann hafa oft
minnst hennar góðu framkomu.
Guðrún hreifst af þeim nýja
tíðaranda, er Ungmennafélags-
hreyfingin skóp á fyrstu áratug-
um aldarinnar og gekk í þann
félagsskap og tók þátt í því sem
hann tók sér fyrir hendur, m.a.
gróðursetningu trjáplantna og
kynnisferðum um nágrennið. Hún
og stöllur hennar höfðu í þá daga
þann léttleik til að bera að ganga
upp á Esjutopp í peysufötum og
dönskum skóm.
Guðrún og bróðir minn, Helgi
Ingvarsson læknir, stofnuðu sitt
heimili á Vífilstöðum. í marg-
menninu þar komu hinir góðu
eðliskostir Guðrúnar sífellt að
haldi. Fyrstu árin bjuggu ungu
hjónin við þröngan hýbýlakost, en
Guðrún hafði sérstakt lag á að
gera heimilið aðlaðandi, hún
kunni þá list að koma fáum
hlutum svo vel fyrir, að úr varð
falleg heild. Á heimili þeirra
hjóna var alla tíð mikill gesta-
gangur. Allir voru velkomnir,
gamlir sveitungar, skyldmenni,
vinir og sjúklingar. Faðir minn
dvaldi þar oft um tíma að sumri
til, og urðu hann og tengdadóttirin
bestu mátar. Sjúklingar á Vífil-
stöðum sýndu Guðrúnu þakklæti
sitt í verki við ýmis tækifæri.
Mágkona mín var frábær eig-
inkona. Hún bókstaflega gerði líf
manns síns að sínu lífi og hans
áhugamál að sínum. Bróðir minn
fórnaði sér fyrir sjúklinga sína
alla æfi. Þeir sátu alltaf í fyrir-
rúmi. Ótaldar eru þær nætur, sem
hann var vakinn til að sitja hjá
mikið veikum eða dauðvona sjúkl-
37
ingi, sem þráði það eitt að hafa
hann næstan sér. Guðrún • "rrtaði
aldrei yfir ónæði eða truflun á
heimilislífi, þó svo að margir
gerðu tilkall til hans, ekki aðtins
sjúklingar af hælinu, heldur víðs
vegar að. Hún annaðist aðeins
fyrir það betur um börn sín og
heimili. Blessuð mágkona mín
kvaddi líka þennan heim án þess
að skilja, hvað þá að gera að
sínum, kröfur nútíma húsmæðra
um að jafna verkaskiptingu hjóna
í daglegu heimilishaldi. En síðustu
árin, er heilsu hennar tók að
hraka, gat bróðir minn veitt henni
alla þá umönnun og hvíld, sgm
hún sannarlega átti skilið. Slíkt er
út af fyrir sig mikil gæfa.
Við dánarbeð vina og vanda-
manna er ávallt margs að minnast
og margt að þakka, og maður sér
eftir að hafa ekki notið enn meiri
samveru. En í dagsins önn á besta
starfsaldri eru tómstundir alltof
fáar.
Ég vil f.h. okkar hjóna þakka
bróður mínum og mágkonu alveg
sérstaklega fyrir indælar sam-
verustundir síðustu ára. Fastir
vikudagar voru valdir til heilsu-
gæslu og heimsókna til okkar
hjóna á Smáragötu. Við hlökkuð-
um sífellt til þessara daga, og við
leyfðum okkur að vona, að sú
ánægja væri gagnkvæm. Á þess-
um samverustundum okkar voru
raktar minningar frá ýmsum ævi-
skeiðum og þá ekki hvað síst frá
bernsku- og æskudögum. Litlar
barnshendur fá kúlur á þræði sem
eitt fyrsta leikfang. Aldrað fólk
leikur sér að perlum minn-
inganna, raðar þeim og skoðar. í
ljósi lífsreynslunnar verða gömul
atvik enn skýrari og skiljanlegri.
Við fráfall bróður míns og mág-
konu eru þessar ánægjulegu
stundir liðnar hjá.-Þetta er gang-
ur lífsins.
Eins og velflestir varð mágkona:
mín fyrir sárum ástvinamissi á
sinni löngu leið. En þyngsta áfall-
ið var, er hún sá á bak eiginmanni
sínum, Helga Ingvarssyni, fyrir
tæpu ári. Éftir það hafði hún í
rauninni enga lífslöngun, enda
þvarr henni allur kraftur óðfluga.
Að síðustu lifði aðeins í huga
hennar ein þrá, sú að komast í
návist eiginmanns síns.
Við, sem þekktum Guðrúnu Lár-
usdóttur, getum ekki kvatt hana
betur og virðulegar með nokkru
öðru móti, en að gera trú hennar
að okkar og vera þess fullviss, að
maðurinn, sem hún unni mest af
öllum, hafi nú tekið á móti henni í
heimi þeim, sem liggur ofar gröf
og dauða.
Soffía Ingvarsdóttir
Við Jóhann Sveinsson vorum
samstúdentar, og mér hefir oft
orðið það umhugsunarefni, hvern-
ig það gat atvikazt svo, að við
skyldum aldrei kynnast á mennta-
skólaárunum, en það átti raunar
ekki aðeins við um Jóhann, heldur
marga aðra A-bekkinga, sem ég
hefi síðar kynnzt og orðið hafa
góðir vinir mínir. En ég var
sjálfur B-bekkingur. Ég man vel,
hvernig ég kynntist Jóhanni. Það
var í upplestrarfríi okkar undir
stúdentspróf, og Halldór Vigfús-
son, samstúdent okkar og hollvin-
ur minn, átti upptök að því. Síðar
urðum við Jóhann námsbræður í
norrænudeild, eftir að hann hafði
orðið að hverfa frá námi erlendis í
uppeldis- og kennslufræðum, af
fjárhagsástæðum, en það voru
þær fræðigreinar, sem efstar voru
í huga Jóhanns til framhalds-
náms. Það var ekki út í bláinn að
Jóhann valdi sér til náms hér við
háskólann íslenzk fræði, því að
þau fræði munu alla tíð hafa átt
hug hans allan, allt frá barnæsku,
er faðir hans, sem var góður
hagyrðingur, kenndi honum fyrstu
ferskeytluna. Eftir að við Jóhann
urðum námsbræður í norrænu-
deild slitnaði þráðurinn okkar í
milli aldrei. Á háskólaárum okkar
heimsóttum við jafnan hvor
annan, og eftir að ég giftist kom
hann oft á heimili mitt, aufúsu-
gestur okkar hjóna og barna
okkar. Eitt sinn, er hann hringdi í
mig, varð Ragnhildur litla dóttir
mín fyrir svörum og bar mér þau
skilaboð, að ég ætti að koma í
símann. „Hver vill tala við mig“,
spurði ég. Hún svaraði: „Það er
hann Jóhann, sem kveður vísurn-
ar“. En Jóhann Sveinsson kom
ekki aðeins á heimili mitt og
gladdi mig og fjölskyldu mína með
komu sinni, heldur gaf hann mér
líka vináttu sína, traust og óeigin-
gjarna vináttu um mörg ár. Kynn-
um mínum við Jóhann átti ég
meðal annars að þakka, að ég
kynntist Jóhannesi skáldi úr Kötl-
um og eignaðist vináttu hans, sem
jafnan hefir yljað mér um hjarta-
rætur.
Jóhann Sveinsson mun jafnan
verða minnisstæður öllum þeim,
sem honum hafa kynnst. Hann var
mjög sérstæður persónuleiki, bæði
í skapi og allri framkomu, ræðinn
og rabbsamur, enda víða heima.
Einkum áttu þó íslenzk ljóð og
lausavísur hug hans og hjarta.
Man ég ekki til þess, að ég hafi
nokkru sinni hitt hann svo, að
hann færi ekki með eina eða fleiri
vísur. Sjálfur var hann hagorður
vel og kunni að beita ferskeytlunni
svo að hún hitti í mark. Til
söfnunar lausavísna og rannsókna
á þeim varði Jóhann frístundum
sínum um fjölda ára og lagði
jafnvel á sig ferðalög til fjarlægra
landshluta til þess að leita uppi
kvæðamenn. Fékk hann fræði-
mannastyrk í þessu skyni um
mörg ár. Jóhann var og formaður
Hagyrðinga- og kvæðamannafé-
lags Reykjavíkur um skeið. Okkur
vinum Jóhanns gramdist mjög,
hve lítið kom út á prenti af
vísnasafni hans. Við ásökuðum
hann stundum í huganum fyrir
afkastaleysi, en vorum við þess
umkomnir að fella áfellisdóm yfir
Jóhanni í raun og veru? Er nokkur
þess umkominn að áfellast aðra,
vitum við í raun og sannleika
aðstæður hvers annars og per-
sónulegar lífsástæður, þótt við
höldum oft, að við þekkjum öll
lífsatvik vina okkar og kunningja
og hyggjum okkur vitrari þeim?
Jóhann gaf út tvö bindi af vísna-
safni sínu, Ég skal kveða við þig
vel 1947 og Höldum gleði hátt á
loft 1961. Jóhann birti og nokkur
kvæða sinna í blöðum og mun
þeirra kunnast „Nóttin með lokk-
inn ljósa, fallegt og ljóðrænt
kvæði, sem Eyþór Stefánsson
samdi lag við og oft hefir heyrzt
sungið í útvarpi. Hann ritaði
fjölda greina í blöð og tímarit,
einkum ritdóma og annað bók-
menntalegt efni. Má um það til
dæmis nefna „Perlur úr festi“ í
Skirni 1952 og „Að yrkja stöku" í
Unga íslandi 1947, og var það
raunar sjálfstæð bók. Jóhann sá
að mestu um útgáfu ljóða Sveins
Hannessonar frá Elivogum 1933.
Einn var ’svo ríkur þáttur í
háttum Jóhanns Sveinssonar og
framkomu, að honum verður ekki
fulllýst án þess að minnast á
hann, en það var óviðráðanleg
árátta hans til þess að nefna menn
ekki réttum nöfnum sínum, heldur
gefa þeim auknefni. Ég held, að
hann hafi auknefnt okkur flesta
skólabræður sína, a.m.k. sambekk-
inga sína, kom þar til aldursmun-
ur hans og ungra æringja, sem
skyldu ekki eldri háttu hans og
höfðu í frammi áreitni við hann.
Ég man, að mér kom þetta í fyrstu
undarlega fyrir, og vafðist oft
fyrir mér að átta mig á auknefn-
um hans og tengja þau þeim, sem
áttu. Þessi árátta í fari Jóhanns
bakaði honum andúð og jafnvel
óvild þeirra, sem fyrir urðu, og
annarra líka. Ég veit enga skýr-
ingu á þessari áráttu Jóhanns. Ef
til vill var hana að rekja til
sveitarbrags í heimahögum hans
nyrðra, ef til vill var hún aftur
ósjálfráðrar tilhneigingar til
sjálfsvarnar frá skólaárunum, en
vafalaust var hún einn þátturinn í
gamansemi hans og áreiðanlega
oftar en margur hugði. Jóhann
átti það og stundum til að verða
„svolítið gráglettinn", eins og
hann sagði sjálfur. Þótt Jóhann
Sveinsson væri jafnan ör og kátur
í viðmóti var hann viðkvæmur í
lund og auðsærður. Vinum sínum
var hann trölltryggur og leið
engum að hallmæla þeim.
Jóhann Sveinsson eignaðist tvö
börn, dóttur og son. Dóttir Jó-
hanns heitir Kristín, f. 28. júlí
1934 í Reykjavík, stúdent 1954 og
cand. phil. 1956. Móðir Kristínar
er Sigríður Sigfúsdóttir frá Hóli í
Fljótsdal. Maður Kristínar er
Guðmundur Sigþórsson vélstjóri í
Garðabæ. Sonur Jóhanns heitir
Hörður, f. 6 febr. 1940. Móðir hans
er Arnheiður Gísladóttir frá
Torfastöðum í Grafningi. Hörður
er skipstjóri á Eyrarbakka og
heitir kona hans Agnes Karlsdótt-
ir. Jóhann kvæntist 25. sept. 1959
Sigríði listmálara Sigurðardóttur
bónda að Minni Þverá í Fljótum
Sigmundssonar. Hún átti áður
Tryggva listamann Magnússon og
síðar Sigurð rithöfund Haralz.
Sigríður var fædd 23. júlí 1904 og
lézt 22. maí 1971. Hún átti við
mikla vanheilsu að stríða síðustu
æviár sín og var mjög rómuð
hugulsemi Jóhanns og umhyggja
hans í bágindum hennar.
Jóhann Sveinsson andaðist í
Landakotsspítala aðfaranótt
föstudagsins 20. febr. Að eigin ósk
hans fór útförin fram í kyrrþey
frá Fossvogskapellu fimmtudag-
inn 5. marz sl.
Við skólasystkin Jóhanns vott-
um börnum hans, tengdabörnum
og barnabörnum einlæga samúð.
Lárus Blöndal