Morgunblaðið - 13.08.1981, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1981
21
Berlínarmúrinn 20 ára
Óbrotgjarn
minnisvarði
um þjóða-
fangelsið
Berlínarmúrinn er 20 ára í dag, en smíði hans var hafin
13. ágúst 1961. hann er óbrotgjarn minnisvarði um það
þjóðafangelsi, sem kommúnisminn hefur komið á fót.
Sjötíu og einn maður hefur látið lífið á flótta við
Berlínarmúrinn og hundrað og tólf hafa særzt. Um 1600
sinnum hafa heyrzt skothvellir við múrinn. En fjölda-
flóttinn til Vestur-Berlínar var stöðvaður og þannig náði
austur-þýzka stjórnin markmiði sínu. Frá því í ágúst 1961
hafa samt 177.000 manns flúið frá Austur-Þýzkalandi en
langfæstir þeirra yfir múrinn.
Berlín í ágúst 1961 — austur-þýzkur lógregluþjónn stekkur yfir í trelsið
til Vestur-Berlínar.
Þúsund manns
flýðu hvern dag
Sumarið 1961 magnaðist Berlín-
ardeilan stöðugt. Öllum var ljóst,
að afdrifaríkar aðgerðir voru í
vændum. Ótti greip um sig og
flóttamannastraumurinn frá
Austur-Berlín jókst stöðugt. í
júlímánuði þetta ár héldu um eitt
þúsund manns á dag til Vestur-
Berlínr, án þess að snúa til baka.
Kviksögur voru á lofti um, að
leiðinni vestur í frelsið yrði lokað,
hvenær sem væri. Fólkið, sem
kvaddi Austur-Þýzkaland fyrir
fullt og allt, var úr öllum stéttum
þjóðfélagsins, verkamenn, kennar-
ar, læknar, verkfræðingar,
námsmenn og skrifstofufólk.
Austur-Þýzkaland var að komast
á heljarþröm. Allir vissu, að þetta
ástand gæti ekki staðist til fram-
húðar. Á fundi Varsjárbandalags-
ríkjanna, sem boðað var til í
skyndi og haldinn 3. til 5. águst,
var ákvörðun tekin og aðgerða var
ekki langt að bíða. Hinn 13. ágúst
var hafizt handa um smíði múrs-
ins um Berlínarborg þvera.
Smíði Berlínarmúrsins kom
ráðamönnum á Vesturlöndum á
óvart. Flestir höfðu búizt við
ráðstöfunum af öðru tagi og þá
einna helzt, að Austur-Berlín yrði
afgirt frá öðrum hlutum Austur-
Þýzkalands og mönnum yrði á
þann hátt meinuð för þaðan vest-
ur yfir. Hins vegar voru viðbrögð
manna á Vesturlöndum átakalítil
í byrjun, þar sem smíði múrsins
hafði ekki þá hættu í för með sér
fyrir Vestur-Berlín og heimsfrið-
inn, sem menn höfðu óttast, að
Berlínardeilan ætti eftir að leiða
til. Aðgangur vesturveldanna til
V-Berlínar var eftir sem áður
óhindraður og staða þeirra þar
hafði í engu breytzt.
KISW WWR FAIMGABIDIR
GADDAVIR

5arf.: t
Ar'.r'-.
fC'O ft
w %

OTOfáll

-3T-
rxDm
.
. - - ■ v:.
Þröskuldur
tveggja heima
Eitt örlagaríkasta mannvirki 20. aldarinnar — Berlínarmúrinn
Það var á raðstefnu í Moskvu, er
haldin var í marz 1961, sem
Walter Ulbricht, þáverandi leið-
togi austur-þýzkra kommúnista
kom fyrst fram með uppástungu
um a binda endi á flóttamanna-
strauminn með því að koma upp
gaddavírsgirðingu þvert í gegnum
Berlín. Austur-Þýzkaland var að
því komið að blæða út. Því okki
gífurlegur straumur flóttamanna
til Vestur-Berlínar. Frá árinu
1955 höföðu um 200.000 manns
flúið frá Austur-Þýzkalandi á
hverju ári og á árinu 1961 var gert
ráð fyrir, að þeir yðu um 300.000.
Nikita Krúsjeff, þáverandi leið-
togi sovézka kommúnistaflokksins
tók ekki undir tillögu Ulbrichts að
sinni. Á árinu 1958 hafði Krúsjeff
lagt fram úrslitakosti, sem mið-
uðu aö því að bola Vesturveldun-
um burt frá Berlín. Honum var
mikið um að láta Vesturveldin
bíða álitshnekki í viðkvæmu og
mikilvægu máli og hann þóttist
þess viss, að Vesturveldin myndu
ekki leggja heimsfriðinn að veði
fyrir Berlín. Samtímis vildi Krúsj-
eff lysa málefni Þýskalands á
þann hátt, að skipting þess yrði
staðfest. Vestur-Þýzkaland yrði
hlutlaust en Vestur-Berlín ein-
angruð. Krúsjeff var mikið mun
að kanna, hvort hinn ungi, nýi
forseti Bandaríkjanna, John F.
Kennedy, myndi ekki láta undan
hæfilegum þrýstingi og hopa frá
Berlín.
Markmið
Bandaríkjamanna
Markmið Bandarikjanna voru
tvenns konar, annars vegar að
varðveita friðinn og hins vegar að
gefa ekki eftir í Berlínarmálinu.
Bandarísku stjórninni var hið
alvarlega ástand innanlands í
Austur-Þýzkalandi áhyggjuefni.
Þó að það væri fleinn í holdi
Austur-Þjóðverja og Rússa, var
ekkert líklegra en þar væri fólgið
hættuástand, sem breiðzt gæti út
hvenær sem væri. Með hinum
sívaxandi flóttamannastraumi gat
soðið upp úr þá og þegar, eins og
gerzt hafði raunar áður í Austur-
Þýzkalandi 1953 og í Ungverja-
landi 1956 og þá væri heimsfriður-
inn í hættu.
Vestur-þýzka stjórnin undir
forsæti Konrads Adenauers óttað-
ist það einnig, að allt kynni að
fara í bál og brand og heimsfrið-
urinn yrði úti. En vestur-þýzka
stjórnin hafði einnig mikinn hug
á, að hin óleystu málefni Þýzka-
lands yrðu leyst með hagsmuni
Þjóðverja fyrir augum, það er með
sameiningu landsins. Flótta-
mannastraumurinn vestur væri
óræk sönnun þess, að Austur-
Þýzkaland sem slíkt fengi ekki
staðizt, þegar til lengdar léti.
Á fundi þeirra Kennedys og
Krúsjeffs í Vínarborg í júníbyrjun
1960 hafði þetta mál verið mál
málanna. Krúsjeff hótaði að gera
sjálfstæðan friðarsamning við
Austur-Þýzkaland, sem hefði
bundið enda á allan aðgang Vest-
urveldanna að Vestur-Berlín. —
Ef Bandaríkin eru reiðubúin til
þess að fara í styrjöld vegna
Berlínar, þá geta Sovétríkin ekk-
ert að því gert, sagði Krúsjeff.
Kennedy hins vegar hafði gert
Fréttasíður Morgunblaðsins dagana sem múrinn var reistur
það ljóst að Bandaríkin óskuðu
ekki eftir því að ryðjast inn á
valdasvæði Sovétríkjanna og allar
ábyrgðaryfirlýsingar Kennedys
eftirleiðis náðu aðeins til Vestur-
Berlínar, ekki til Berlínar allrar.
Yfirlýsing sú, sem Kennedy gaf 25.
júlí 1961 hafði þannig að geyma
þrjú atriði: Herlið vesturveldanna
yrði áfram í Vestur-Berlín, að-
flutningar til borgarhlutans yrðu
óhindraðir og íbúum þar skyldi
gert kleift að búa áfram í lýðræð-
islegu þjóðfélagi. Kennedy lagði
áherzlu á, að frá þessari aðstöðu
myndu Bandaríkjamenn ekki
hvika, hvað svo sem á gengi og
hverjar sem hótanir Rússa yrðu.
Það var ekki fyrr en síðar, að
skilningur manna vaknaði til fulls
á því, hve ofboðslegar aðgerðir
voru þarna á döfinni og'hvílíka
breytingu til hins verra þær áttu
eftir að hafa fyrir óbreyttan
almenning jafnt í Vestur- sem
Austur-Berlín. Vinir og nánir
vandamenn voru allt í einu skildir
að og sumir þeirra áttu aldrei eftir
að sjást framar. Fjöldi manns
hafði búið í Austur-Berlín og sótti
vinnu í Vestur-Berlín. Öllu slíku
var nú lokið. Borg með um 3 millj.
íbúum hafði verið skipt i tvennt
með svo afdrifaríkum hætti, að
samgangur þar á milli gat ekki átt
sér stað í framtíðinni nema við-
komandi væri þess reiðubúinn að
stofna lífi og limum í hættu í
kúlnaregni vélbyssanna.
Það samkomulag, sem gert var
varðandi Berlín 1971 fyrir atbeina
Willy Brandts, bætti að nokkru úr
því misrétti, sem íbúar borgarinn-
ar höfðu mátt þola. Greiðari
aðgangur en takmarkaður þó
skapaðist þá á nýjan leik fyrir fólk
að vestan til þess að heimsækja
vini og ættingja í austurhiuta
borgarinnra. En fólki að austan
var eftir sem áður meinuð för til
Vestur-Berlínar.
Þannig stendur Berlínarmúrinn
enn sem óbrotgjarn minnisvarði
um það þjóðarfangelsi, sem
kommúnisminn hefur komið á fót.
Þar sem nnirinn skerst, 167 km
langur, í gegnum Berlínarborg, er
hann sem þröskuldur tveggja
heima, þar sem enginn kemst yfir
nema fuglinn fljúgandi.
(Þýtt og endursagt úr Die Zeit)