Tíminn - 17.07.1965, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
LAUGARDAGUR 17. juU 1965
Helgi á Hrafnkelsstöðum:
13. des síðastliðið var stutt við-
tai við mig í Lesbók Tímans.
Þetta var auðvitað hvorki fugl né
fiskur, því ég var á hraðri ferð,
og vissi ekkert hvað tekið mundi
verða af samtalinu.
En samt hafa tveir menn gert
þetta samtal að umræðuefni, og
held ég að ég verði að svara þeim
með örfáum orðum.
Bjöm Guðmundsson Rauðnefs-
stöðum skrifar í Suðurland grein
sem hann nefnir: „Getgátur um
Njálu“. Það er auðvitað öllum
frjálst að skapa sér skoðanir um
það, hver sé höfundur Njálu, og
ég hefi aldrei farið dult með
mína skoðun á því máli. Annað
er það sem mig hefur oft undrað
í þessu sambandi, og það er, að
þegar verið er að eigna hinum
og öðrum Njálu. Þá er helzt að
heyra á mönnum, að þeir telji
að næstum hver sem er hefði get-
að hrist þetta listaverk fram úr
erminni. Þá eru allir á sama máli
um það að Njála sé eitt mesta
snilldarverk frá 13. öld og þeir
sem bezt ættu að kunna skil á
þeim málum skipa höfundinum
hiklaust á bekk með snillingum
heimsbókmenntanna.
Telja menn líklegt að Njála sé
byrjendaverk, og höfundur henn-
ar hafi ekkert fleira ritað.
Þeir, sem halda slíku fram, ættu
að nefna eitthvert svipað undur
úr veral^sögunni. -Ég ipan ekki
eftir neinu dæmi sem væri hlið-
stætt. Méstu listaverkin skrifa
menn venjulega á fullorðinsaldri,
eftir langa þjálfun, og Njála er
rituð af þrautþjálfuðum snillingi,
það fær mig enginn ofan af þeirri
skoðun.
Björn Guðmundsson hallast að
kenningu Barða Guðmundssonar
að Þorvarður Þórarinsson sé höf-
undur Njálu og telur að ég hafi
ekki kynnt mér ýmislegt það í
Njálu og öðru er síðar hefur kom-
ið fram, sem gæti bent tjl þess,
að Þorvarður væri höfundurinn.
Ég hefði sannarlega gaman af að
vita hvað hefur komið fram nýtt
í þessu máli, og ég get fullvissað
Björn að ég hefi lesið allt sem
skrifað hefur verið um þetta mál,
vægast sagt mér til lítillar upp-
byggingar. Mér finnst það mál
einna likast því, ef manni væri
fengin garnhespa til þess að vinda
og í stað þess að leita eftir rétt-
um enda, byrjaði hann á því að
flækja hespuna, aðeins til þess að
geta sýnt lærdóm sinn í því að
greiða úr henni aftur. Björn segir
að það sé undarlegt hvað hljótt
er um þennan Þorvarð í sögum
og bætir við, að fyrir fáum árum
hafi dr. juris Björn Þórðarson
uppgötvað að Þorvarður hefði ver-
ið mikill höfðingi stórgáfaður og
mikill mælskumaður.
Það er nú helzt að hljótt hafi
verið um Þorvarð í sögunni. Hon-
um er lýst eins vel og nokkrum
öðrum manni á 13. öld og það
af samtíðarmönnum. Fyrst og
fremst af Sturlu Þórðarsyni í ís-
lendingasögu og svo í Þorgilssögu
skarða, sömuleiðis af samtíðar-
manni „Þórði Hitnesing" og vil
ég vinsamlega benda Birni Guð-
mundssyni á að lesa þetta vel og
vita hvaða mynd hann fær út úr
því. Eða hvort það er svipuð
mynd og sú hugmynd sem hann
hefur gert sér um höfund Njálu.
Þetta er sú frumheimild sem hægt
®r;að.?irimuÆaM9a PívMI
Síf WSffiíWWHRíTOÍ
Þetta er stjórnmálavofsari, sem
heldur hvorki orð sín né eiða og
hefur það aldrei verið talið til
kosta á höfðingjum og mjög ólíkt
þeirri lífsskoðun sem höfundur
Njálu virðist meta mest í færi
manna. Ekki er líklegt að þannig
maður leggi Kolskeggi orð i munn
á Gunnarshólma, sem frægust eru
og munu lengi lifa sem eitt fleyg
asta spakmæli á vora tungu.
Enda hefi ég aldrei lesið fá-
ránlegri samsetningu hjá ræðu-
manni, en þegar Barði heldur því
fram að Þorvarður Þórarinsson
hafi ritað Njálu sem varnarrit til
þess að réttlæta víg Þorgilsar
skarða. Hitt fer ekki á milli mála
að Þorvarður er höfuðkempa til
vopna sinna, eins og þeir voru
báðjr Valþjófsstaðabræður.
Björn telur það líkur í málinu
að Þorvarður var tvo vetur í Odda
og heldur að þá hafi hann verið
að skrifa Njálu. Langt er það sótt
að ætla að hann hafi orðið skáld
við það að dvelja í Odda. Mér
kemur í hug vísa sem nemandi
í Kennaraskólanum setti eitt sinn
undir prófstíl, en prófið var tekið
í kennslustofu Háskólans og er
svona:
Stoðar lítt að setja sig
í sæti lærðra manna,
ekki kom hann yfir mig
andi spekinganna.
Hitt rengi ég ekki að höfundur
Njálu hafi verið vel kunnugur
leiðinni úr Þórsmörk norðan við
Mýrdalsjökul. Það ætla ég ekki að
deila við Björn. En þegar á að
halda einhverju fram verður að
meta rökin bæði með og móti,
og eitt atriði sé það nógu sterkt,
getur það slegið allt niður sem
mælir með. Alveg eins og festi er
aldrei sterkari en sá hlekkur sem
er veikastur. Er það til dæmis
jftkki all veikur/hlekkur í þessari
jfgsti að í’oryarður er alveg ókunn-
ugur ,á Austurlandi og lil dæmis
alveg áttavilltur á Hofi í Vopna-
firði. Þetta hefur Benedikt frá
Hofteigi sannað að höfundur Njálu
er, og ætti hann bezt að geta
dæmt um það. Þetta eitt þó ekki
kæmi annað til, er alveg nóg til
þess að útiloka Þorvarð frá þeim
heiðri að hafa skrifað Njálu. Að
sömu niðurstöðu kemst Einar Ól.
Sveinsson í formála fyrir Njálu.
Hann segir Þorvarð hafa ekki
skrifað Njálu, Hitt getum við
Björn verið sammála um að Njála
Helgi Haraldsson.
og sálmar Hallgríms séu okkar
mestu þjóðargersemar. Aðeins sá
munur að ég held að við höfum
aldrei átt nema einn Snorra og
einn Hallgrím. Það vill Björn
ekki sætta sig við. Hvernig væri
nú ef við vissum ekki um höfund
passíusálmanna frekar en um höf-
und Njálu, hverjum væru þeir
eignaðir? Mér kæmi ekki á óvart
þá að það kæmi einhver vísinda-
maður á borð við Barða Guð-
mundsson og héldi því fram að
þeir væru eftir Leirulækjar-Fúsa.
Það er þó vitað að Fúsi var gott
skáld, en það veit enginn til þess
að Þorvarður væri það, og má
enda slá því föstu að Sturla Þórð-
arson hefði ekki legið á því, ef
honum hefði einhvern tíma orðið
ljóð að munni, eins og til dæmis
eftir sigurinn á Þveráreyrum.
Svo endar Bjöm greinina á þess-
ari klausu. En það er alveg sama,
hvað hver segir eða skrifar mn
þetta efni, það getur enginn full-
yrt neitt, þar sem Njála er höf-
undarlaus. Það eru því eingöngn
getgátur. Þetta samþykki ég alls
ekki, að Njála hafi hér einhverja
sérstöðu fram yfir allar aðrar ís-
lendingasögur. Þær eru allar höf-
undalausar og þá er því slegið
föstu af fræðimönnum hverjir séu
höfundarnir. Má þar til nefna
Egilssögu og Grettissögu, sem báð-
ar eru eignaðar Sturlungum. Svo
er verið að leita uppi einhvern
gauk eins og Þorvarð, til þess að
verpa þriðja egginu í hreiðrið,
þvert á móti öllum staðreyndum.
Ég hef haldið því ákveðið fram,
að Njála sé runnin frá Oddaverj-
um og Sturlungar lagt síðustu
hönd á verkið. Fyrir þessu er
hægt að benda á fjölda margar
líkur, en um hitt er hægt að deila
endalaust, hvað margar líkur þarf
til þess að sanna eitthvert mál,
eins og þetta. Hvað er þá sem
við vitum og allir eru sammála
um? Njála er skrifuð á 13. öld
og er mesta listasmíð síns tíma
og jafnvel alltaf. Hitt vitum við
líka að Snorri Sturluson er alinn
upp í Odda, mesta menntasetri
þess tíma, og á sjálfum sögu-
stöðvunum. Þá dettur mönnum
ekki í hug að tengja þetta neitt
saman, og má furðulegt heita.
Það er sagt um Goethe að hann
hafi alla sína ævi verið að glima
við Faust og skrifað þetta mesta
listaverk sitt á gamals aldri. Væri
það nú fjarstæða, að líkt væri
farið um Snorra að hann hafi alla
ævi haft Njálu í smíðum. Tekið
efnið í sig í æsku hjá fóstra
sínum Jóni Loftssyni og lokið við
verkið í Reykholti um 1230 eða
þar í kring, þegar þeir eru þar
frændurnir' Sturla Þórðarson, Ól-
afur hvítaskáld og Styrmir fróði.
Auðvitað hefur Snorri skrifað
minnst sjálfur. Það er ekkert lík-
legra en hann hafi haft fleiri af-
burðasnillinga í sinni þjónustu,
jafnvel prestlærða menn. Hann
var nógu ríkur til þess að geta
gert það sem honum sýndist, þar
sem hann réði yfir meira fjár-
magni en nokkur annar maður á
landinu, eins og Sturla frændi
hans orðar það.
Páll biskup í Skálholti, fóstbróð
ir Snorra hafði í sinni þjónustu
Framhald á bls. 12
r
NYJAR ERLENDAR BÆKUR
Deutsche Márchen aus de«>
Donauland. Útgefandi: Eugen
_ Diederichs Verðlag 1958. Verð:
£ DM 14.80.
*. JL'.iOC A
Diederichs útgáfan hefur gef
ið út bókaflokk þjóðsagna víðs-
vegar að. í þjóðsögunni birt
ast þrár og vonir fólksins. og
mat þess á réttu og röngu, því
er hún opinberun á hugsun-
arhætti þjóðanna og viðbrögð-
um. Með rómantísku stefnunni
hefst þjóðsagan til virðingar
sem listaverk og einnig sem
heimild um þjóðarsálina. Fram
að þeim tíma voru þær nefnd
ar kerlingabækur og hindur-
vitni, rugl og vitleysa, en nú
varð þjóðsagan ótæmandi
brunnur skálda og listamanna,
sem enn er ausið af. Þessar
sögur varðveittust gegnum ald-
irnar og voru sagðar og endur
sagðar, börnin námu þær við
móðurkné og þannig varðveit-
ast þær lítt breyttar öld eftir
öld, þar til farið er að safna
þeim og skrá þær á 19. öld.
Aðall ' þjóðsögunnar er frá
sagnarmátinn, þetta eru sögur
sem á að segja, það er annað
að lesa þjóðsögu eða heyra
hana sagða á þann hátt sem
talinn var við eiga. Nú eru
þessar sögur ekki lengur sagð-
'ar, þær eru lesnar og oft þeg-
ar þær voru skráðar voru regl
ur ritaðs máls látnar ráða en
ekki tekið nögsamlegt tillit til
frásagnamátans. Söfnun þjóð-
sagna hefst í Þýzkalandi og það
an eru margar vinsælustu þjóð-
sögurnar komnar, ýmsar þjóð-
sögur hafa borizt vítt um og
hafa þá í meðförum tekið á
sig sérstakan blæ hjá hverri
þjóð, í meðförum gegnum ald-
irnar.
Þessi útgáfa þýzkra ævin-
týra úr Dónárlöndum er smekk
lega útgefið eins og allt það,
sem gefið er út af þessu fyrir-
tækj.
Murderer‘s Houses. Höfundur:
Jennie Melville. Útgefandi:
Michael Joseph 1964. Verð 18 -.
Melville hefur skrifað alls
þrjár glæpasögur með þessari
meðtalinni. Lík og morðingi.
sem hatar kvenfólk. Líkið
finnst í ánni, sem rennur gegn
um Deerham Hills, sem er vax-
andi iðnaðarbær einhvers stað-
ar á Englandi. Charmian er
starfandi f kvenlögreglu stað-
arins og tekur að sér rann-
sókn málsins. Nú hefst mikil
rannsókn og spennandi atburð
ir, sem ógna tilveru og starfi
Charmian sjálfrar. Þetta er
spennandi reyfari.
Coffin in Malta. Höfund-
ur: Gwendoline Butler. Útgef-
andi: Geoffrey Bles 1964. Verð:
13/6.
Höfundurinn hefur skrifað
fjórar aðrar glæpasögur, sem
eru hver annarri ólíkari bæði
persónur og umhverfi. Sagan
gerist á eynni Möltu, höfund-
ur gefur góða lýsingu á þessari
fögru eyju og íbúunum, sem
tortryggja ókunnuga og standa
saman í blíðu og stríðu. Það
er framið morð, sem er sjald-
gæfur atburður. Sonur þvotta-
konu er afhöfðaður og rann-
sókn málsins gengur erfiðlega,
þar til sent er eftir lögreglu-
manni frá London. Þetta er
góð saga.
Moulin Rouge. Höfundur: Pi
erre Ia Mure. Útgefandi: Coll-
ins — Fontana Books 1965
Verð: 5 -
Þetta er skáldsaga byggð á
ævi Henri de Toulouse-
Lautrec, málarans fræga. Hann
fæddist 1864 og deyr 1901.
Hann mejddist illa í æsku og
það leiddi til þess að hann
náði aldrei fullum vexti. Hann
tók að stunda listnám í París
1882 og sýna. Hann var strax
viðurkenndur og myndir hans
flugu út. Hann sýndi einnig í
Brussel og kom til London
1895, þar sem hann þekkti
Oskar Wilde og Beardsley. Síð
an fór hann til Hollands, Portú
gal og Spánar. 1898 var heilsu
hans tekið að hnigna vegna
drykkjuskapar og varð það hon
um að aldurtila. Þessi bók kom
út 1951 og hefur oft verið
endurprentuð og selzt mjög
vel. Höfundur lýsir einkalífi
hans og því kvenfólki sem mest
kom við sögu hans, litauðugt
líf Parísar birtist á þessum síð
um.
The Hotel Room. Höfundur
Agnar Mykle. Útgefandi:
Panther Books 1965. Verð: 5 -.
Mykle er þekktur hérlendis
fyrir bækur, sem draga að sér
lesendur af mismunandi ástæð
um. Mykle er duglegur að aug-
lýsa verk sín og mesta auglýs-
ingin urðu honum hin fáfengi
legu málaferli hér um árið og
ekki var ástæðan til þeirra síð-
ur fáfengileg. Hann kann að
skrifa bækur og kryddar þær
efni sem mörgum er hugleikið.
Þetta er fyrsta skáldsaga hans.
gefin út á ensku. Þessi bók
kom fyrst út á norsku 1951 og
hér segir frá málaferlum
vegna árásar á næturvörð hó-
tels nokkurs og ástæðunum fyr
ir árásinni.
Men and Gods. Höfundur: Rex
Warner. Útgefandi: Mac Gibb
on & Kee 1963. Verð: 18 -.
Þetta eru fornar goðsögur
endurritaðar af Rex Warner og
bókin er myndskreytt af Elza
beth Corsellis. Grísku goðsög-
urnar hafa löngum verið mönn
um hugstæðar og eru meira og
minna samflettaðar listum og
bókmenntum Evrópu. List
Evrópu verður aldrei skilin
nema menn kunni einhver
skil á goðsögunum. Goðaheim-
ur Forn-Grikkja var mjög frá-
brugðinn goðaheimi Austur
landaþjóðanna, guðir Grikkja
höfðu ýms mannleg einkenni,
sem ekki er að finna í sama
mæli með guðasögnum i
austri. Sumir þessara guða
minna mikið á norræna guði,
og er ekki ólíklegt að hug
myndir Grikkja hafj eitthvað
mótað hugmyndir norrænna
manna um goðheima. Þetta er
vel skrifuð saga og efnið lífg.
ast í meðförum höfundar, bók-
in kom fyrst út 1950 og er
þetta fjórða prentun.