Morgunblaðið - 21.11.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 1984
Krassandi
smásögur
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Skúr yfir
Starnbergsee
Danski rithöfundurinn Knud
Holten er höfundur margra
skáldsagna, smásagnasafna,
barnabóka og ljóðabóka. Auk þess
hefur hann sent frá sér verk af
öðru tagi, m.a. Lilla hándleksikon
over nyopdagede Mærkelige Væs-
ener (1973).
í fyrra kom út smásagnasafn
eftir Knud Holten: Dödelige for-
tællinger, útg. Vindrose. Forlagið
kynnir sögurnar með orðalagi sem
minnir á höfundinn: Seks mag-
isk-realistiske kærligheds-novell-
er fra hele Jorden om vold, narko-
tika, seksualitet og vanviddets
endelöse blá tone.
Þessi kynning getur fengið les-
anda til að halda að Knud Holten
sé á slóðum æsisagnahöfunda í
sögum sínum. höfði til þeirra sem
fyrst og fremst vilja spennandi
lestrarefni. Vissulega á Knud
Holten erindi til slíkra lesenda.
Dödelige fortællinger er krassandi
bók. I henni erum við leidd til
Fá ljóð
BRUNNURINN.
í Ijóðaleit.
Ritstjórn: Helgi Friðjónsson, Krist-
inn G. Harð&rson, Árni Ingólfsson,
Daði Guðbjörnsson og Tumi Magn-
ússon.
3. tbl. 2. árg. 1984.
Það er ekki nýtt að myndlist-
armenn yrki. Dæmi eru um góð
skáld í hópi þeirra, jafnvel tölu-
verða endurnýjunarmenn í skáld-
skap, en fleiri eru dæmin um já-
kvæða viðleitni og veigalitlar til-
raunir.
Tímaritið Brunnurinn, sem
nokkrir ungir myndlistarmenn
gefa út og ritstýra, hefur að þessu
sinni undirfyrirsögnina { ljóðaleit.
í þessu hefti (3. tbl. 2. árg.) eru
myndlistarmenn fengnir „til að
birta ljóð eða texta sem þeir hafa
verið að vinna með í verkum sín-
um eða sem hliðarspor af þeim“.
Ljóðin og textarnir sýna að ekki
er mikils skáldskapar að vænta
frá höfundum þeirra. Það er ör-
sjaldan að vart verður ljóðrænnar
upplifunar. Sé aftur á móti litið á
f ljóðaleit sem eins konar uppá-
komu er bókin um margt fróðleg
þó hún geti ekki talist skemmtileg.
Tvær listakonur, Harpa
Agnesjóna Maitsland: Lykkjufall.
Útg. Iðunn 1984.
Kata er sjómannskona, tveggja
barna móðir. Maðurinn hennar
Þórður er langdvölum að heiman,
og inn til Kötu og barnanna hefur
flutt flagarinn Maggi. Hann gerir
sér í fyrstu dælt við börnin, sem
Kata átti raunar ekki bæði með
Þórði. Hún hafði áður látið blekkj-
ast af Einari nokkrum og alið hon-
um barn en hann reyndist hið
versta fól. Aftur á móti kemur það
fljótlega í ljós að Þórður er góður
maður, kannski ekki sérlega
skemmtilegur, en vænn.
móts við undirheimafóik: morð-
ingja, eiturlyfjamiðlara, vændis-
konur og alls kyns öfugugga.
Fyrsta sagan nefnist til dæmis
Det smukkest tænkelige mord. í
Ocean Drive er það spjátrungur-
inn Johnnie Blank sem grípur til
óhugnanlegra ráða þegar veldi
hans sem karlmellu er ógnað.
Kredslöb hefst í íbúð undir súð í
Kaupmannahöfn þar sem rithöf-
undur einn er á fiótta undan
raunveruleikanum sokkinn í vöku-
drauma sina. Skipt er sífellt um
svið í frásögninni, en efnið jafnan
hið sama: ofbeldi og kynlíf.
Ein saga í Dödelige fortællinger
sker sig úr. Það er Hamskifte. í
henni segir frá áhöfn skips, þrjá-
tíu og átta karlmönnum og einni
konu, á leið yfir Atlantshafið til
sólríkari landa. Drenginn í sög-
unni þekkjum við aftur úr ljóðum
Knuds Holten, einkum Skibsdreng
(1981). Því er lýst með hvaða hætti
drengurinn kemst inn á yfirráða-
svæði bátsmannsins, þ.e.a.s. i
mjúkinn hjá konunni. Sagan er
fyndin í neyðarlegum lýsingum
sinum þar sem kynhungur ræður
ríkjum.
fundin
Björnsdóttir og Ragna Her-
mannsdóttir, komast einna næst
því að birta raunveruleg ljóð i í
ljóðaleit. Harpa yrkir opinskáa
Afmorsvísu, dregur upp mynd af
The artist and his model og lætur
á þrykk Eldgamlar spælingar:
Skrifaðu mér ekki
segir þú, og sendir mér bréfkort
ég hef ekkert við þig að tala
segir þú, og sendir mér nokkur vel valin orð
ég kann ekki að leika á hljððfæri
segir þú, um leið og þú slærð á strengina
égsegi
spilaðu, fíflið þitt
Spilaðu
Ragna Hermannsdóttir yrkir
Ljóð, sem ekki er til:
Þetta er ljóð um kvikmynd,
sem aldrei var gerð,
og ekki var mögulegt að gera,
því öll hlutverk voru í höndum fólks,
sem sat inni í dimmum fangelsisklefa,
þar sem aldrei sást ljós,
og var dæmt til ævilangrar dvalar þar,
Börnin virðast afar þæg við
móður sína, að minnsta kosti ber
aldrei á því að Kata óttist að Þórð-
ur frétti af því að vondi Maggi
skuli flytja inn til hennar þegar
eiginmaðurinn er á sjónum.
Þagmælsk börn það. En svo kemur
að því að Kata uppgötvar að hún
er barnshafandi — hvorki meira
né minna — og nú er heima. Hún
hefur ekki hugmynd um hvor á
barnið Maggi eða eiginmaðurinn
og gengur í gegnum mikið sálar-
stríð. Endar með því að fleygja
Magga út, segja Þórði sannleikann
og þrátt fyrir að hann verði voða
leiður endar sagan I lukku og láni
og öll fjölskyldan er hamingjusöm
í bili.
Það var nú og. Og hvað skyldi
Agnesjóna vera að segja okkur
með þessari sögu? Að karlmenn
Knud Holten.
Sögur Knuds Holten einkennast
af hugarflugi og oft meistara-
legum tökum á máli og stíl. Ekki
er auðvelt að benda á danska höf-
unda sem fást við svipaða hluti og
hann. Oftast er nútíma borgarlíf
vettvangur hans. Söguefnið og úr-
vinnsla þess geta verið hrollvekj-
andi, minna á tíma sem kannski
eru ekki runnir upp, en nálgast
óðfluga. Það er harðneskja og mis-
kunnarleysi lífs þar sem hver
maður er öðrum vargur sem tekið
hefur völdin í þessum sögum. En
ekki sist er það hinn leiftrandi
stíll sem vekur athygli, hve höf-
undurinn á auðvelt með að dáleiða
lesandann, fá hann með sér inn í
leyndustu afkima mannshugans.
fyrir íkveikjutilraunir,
sem því miður tókust ekki.
Svo þetta Ijóð er ekki til.
Ragna nær ekki lakari árangri í
Skuggum á ferð og Hvítri heiði.
Sögur Helga Þorgils Friðjóns-
sonar eru kapítuli út af fyrir sig.
Helga er eiginlegt að laða fram
sérstæðar stemmningar, skringi-
legar hugdettur í barnslegum stíl.
Dæmi Eyðieyjabrandari og Ást-
ardýrið.
Sumir textarnir eru fremur í
ætt við hugleiðingar eða spak-
mælagerð, samanber það sem
prentað er eftir Björgu Örvar,
Hannes Lárusson, Magnús Guð-
laugsson, ómar Stefánsson og
Þorlák Kristinsson.
Á ekki ósvpaðri bylgjulengd og
Helgi Þorgils Friðjónsson eru
Halldór Asgeirsson, Kristján
Steingrímur Jónsson og Stein-
grímur Kristmundsson.
Bygging eftir Kristin G. Harð-
arson er þokkalegt prósaljóð. Með
góðum vilja má benda á fleira sem
neisti er í.
Myndskreytingar teljast varla
til tíðinda. Þó eru hér athyglis-
verðar myndir (Harpa Björnsdótt-
ir, Jökull Jónsson, Steingrímur
Kristmundsson, Tumi Magnús-
son).
Með fáeinum undantekningum
er Brunnurinn, í ljóðaleit, varla
merkilegri en hvert annað skóla-
blað. Jóhann Hjálmarsson
séu alltaf að kúga konur? Og að
það sé kannski engin furða, því að
þær láta einlægt misbjóða sér? Er
hér á ferð raunsönn nútímasaga
af baráttu kynjanna með félags-
legu og meðvituðu ívafi og tengist
þetta samskiptunum við börnin og
kyndugu tengslaleysi við þau.
Höfundi er mikið niðri fyrir og
skrifar hratt og hrátt. Stundum er
hugað einum of mikið að aukaat-
riðum og upprifjanirnar missa
marks til að gera vægi bókarinnar
meira. Einföldun á persónunum
og atburðum og hvað þær eru lítt
áhugaverðar, hver er aðeins dreg-
in með einum lit.
Kata er án efa sú persóna sem
höfundur vill leggja mesta rækt
við að koma til skila. En þar hefur
ekki tekizt eins og að var stefnt.
í morgunþætti útvarpsins 26.
sept. sl. minntist Illugi Jökulsson
afmælis breska skáldsins T.S. El-
iot (1888—1965). Einnig var flutt
upptaka með lestri skáldsins á
upphafi The Waste Land (1922).
Síðast las Egill Helgason þýðingu
sína á upphafsljóðinu.
Þetta var vel til fundið á afmæl-
isdegi skáldsins og leiðir hugann
að ýmsu því sem varðar kynningu
erlends skáldskapar, einkum
ljóðaþýðingum.
Hið mikla ljóð, The Waste Land,
er meðal kunnari ljóða aldarinar
og mun vera þýtt á flest menning-
armál og yfirleitt af úrvals þýð-
endum. En ljóðið er ekki auðvelt
viðfangs. Eliot lét fylgja skýringar
eða athugasemdir með því, nokk-
urs konar leiðarvísi. Ljóðið er í
fimm köflum, 433 Ijóðlínur I heild
sinni.
Magnús Ásgeirsson þýddi á sín-
um tíma upphaf ljóðsins, aðeins
fáeinar línur úr Greftrun hinna
dauðu:
Apríl er grimmastur allra mánaða — vekur
blóm upp úr dauðum berangri, blandar
saman
þrám og minningum, kitlar
dofnar rætur með regni.
Veturinn hélt á oss varma, hjúpaði
jörðina í mjöll og gleymsku, geymdi
lífsvott í þurrum laukum.
Sumarið kom i skyndi, í skúr yfir
Starnbergsee,
við biðum uppstyttu í afdrepi súlnagangsins,
gengum út í sólskinið og héldum til
Hofgarten
og röbbuðum yfir kaffi í klukkutíma.
Bin keine Russin, stamme aus Lithauen, echt
deutsch.
Helgi Hálfdanarson sem þýtt
hefur mörg ljóð eftir T.S. Eliot,
meðal þeirra Marina og Holir
menn, þýddi fjórða kafla The
Waste Land, en hann nefnist Sjó-
dauði í þýðingu Helga:
Fðníkinn Flebas, dauður tvær vikur,
man ekki máva flug, eða hvít brim-flog
eða vinning og tap.
Bjarni Bernharður Bjarnason:
MAURABORÐIÐ
Útgáfa höfundar 1984
Bjarni Bernharður Bjarnason
hefur sent frá sér nokkrar ljóða-
bækur, hina fyrstu 1975, og hafa
ljóð hans vakið athygli. Tónn hans
er sérkennilegur og hvernig hann
beitir málinu til að tjá hugsanir
sínar og skynjanir hefur bent til
þess að hér sé einfari á ferð. Hafi
menn skap í sér til þess er auðvelt
að finna að mörgu hjá Bjarna
Bernharði, en meira vert er um
það sem er með nýstáriegu sniði.
í nýrri bók Bjarna Bernharðs,
Mauraborðinu, er ljóð sem nefnist
Skógur:
Hver dagur nýr
inn í skóginum
eitt lauf trésins
einn blóðdropi líkamans
fellur til jarðar
og tekur að rðkkva.
Varla verður annað sagt en hér
sé laglega kveðið. Sama er að
segja um fleiri ljóð bókarinnar.
Það hvarflar jafnvel að lesanda að
hér sé nýrómantískt skáld í upp-
siglingu: „undurfögur blóm“, „tréð
umvafið kvöldsins húmi“, „dýr-
mætt djásn", „drýpur blóðperlum
af náttrósinni". Þetta nægir.
En svo eru önnur ljóð sem ein-
kennast af óróleika. Það er eins og
hugsunin leysist sundur og úr
verði brot sem ekki ná saman til
að verða heild. Þessi ljóð eru for-
vitnileg. En þau skortir ýmislegt
sem prýðir ljóð, m.a. hnitmiðun.
Sem dæmi um þessi ljóð get ég
Röst í djúpum sjó
tærði hvískrandi kjúkur. Sem hann hófst og
hneig
bar hann um skeiðin frá árum til æsku,
hvarf inní hring-sog.
Hvort gyðinga-trú
er þín, þú sem hjólinu snýr og horfir í gráðið,
hugleiddu Flebas, sem forðum var hár og
fríður sem þú.
Nú skyldi enginn vanmeta þýð-
ingarbrot þessi Magnúsar Ás-
geirssonar og Helga Hálfdanars-
onar úr The Waste Land. En
óneitanlega hefði verið gaman að
eiga ljóðið allt í þýðingum þeirra.
Það hlýtur aftur á móti að koma á
óvart sem skýrt var frá í fyrr-
nefndum útvarpsþætti að ljóðið er
til í íslenskri þýðingu. Egill
Helgason mun snemma hafa glímt
við það, jafnvel á menntaskólaár-
um eins og skólablöð eru til vitnis
um og einnig hefur Egill birt brot
í Lesbók Morgunblaðsins. Varla
verður þetta kallað annað en
ofdirfska, en tilvalið væri að Egill
endurskoðaði þýðingu sína við
tækifæri og helst þyrfti hann að
fá hana prentaða í bókarformi. í
útvarpinu las hann Greftrun
hinna dauðu í heild sinni og
hljómaði þýðingin vel þótt eflaust
mætti að ýmsu finna.
T.S. Eliot tileinkaði The Waste
Land bandarískum skáldbróður
sínum, Ezra Pound, þeim sem var
að hans dómi meiri smiður.
Þetta höfuðskáld var lengi
þyrnir í augum íslenskra ljóðaþýð-
enda, menn þorðu ekki að takast á
við hann nema í mesta lagi snara
fáeinum smákvæðum. En árið
1970 komu út Kvæði eftir Ezra
Pound, þýdd af Kristni Björnssyni
lækni, útg. Almenna bókafélagið. {
eftirmála segir Kristinn m.a.:
„Það má virða mér það til
ofmetnaðar, að ég skuli hafa færzt
það í fang að þýða þessi kvæði
Ezra Pounds, þar sem ég hef
lengstaf fengizt við allt annað en
nefnt Frá stríðshyggju til afvopn-
unardagatals og Hanastél. Það er
áreiðanlega ætlun Bjarna Bern-
harðs að yrkja eins konar heims-
ósómakvæði:
Á stolnum trukk
af sung sung gerð ók heimsvaldastefnan...
(Frá stríðshyggju til afvopnunardagatals)
og:
Guð getur gefið á jötuna
ef hann á strá handa flóðhestinum...
(Hanastéi)
Samt verður heimsósóminn
meira áberandi og markvissari í
einkennilegu ljóði á borð við Ung-
templarabrauð:
Beinagrind
draugur
skuggi
skjáaldur
Þessu er hnoöað saman í kvartseils-
tungii og gegnum tvær ofnar lúkur full-
ar af hetróníum. Sfðan eru rifnar upp
nikksónítur. Lumman bökuð á ultrmón-
ísku gólft í Gúttó
Oft er raulað á milli ofnrimla og
rokks:
„Frá skugga í skjáaldur
frá draugi í háaldur “
{ Mauraborðinu heldur Bjarni
Bemharður áfram sinni ljóða-
smiði þolinmóður og vinnur nokk-
uð á þegar best lætur.
Margar teikningar eftir hann
fylgja ljóðunum, flestar af sálræn-
um toga og eins og gerðar í vímu.
Jóhann Hjálmarsson
Vondar erum við konur
— en verri þó karlarnir
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Strá handa
flóðhestinum