Morgunblaðið - 21.11.1984, Blaðsíða 56

56
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 1984
Minning:
Páll Guðjónsson
trésmíðameistari
Óðum fækkar fólki þeirrar
kynslóðar sem fæðingardag sinn
átti nærri síðustu aldamótum.
Þau sem nú falla í ljáfari hins
slynga sláttumanns hafa lifað
meiri atburði en e.t.v. allar fyrri
kynslóðir í landinu samanlagt.
Þau hafa séð ísienskt þjóðfélag
breytast úr frumstæðu samfélagi
bænda og fiskimanna í tæknivætt
velferðarþjóðfélag tölvualdar.
Með vinnu sinni og atorku hefur
þetta fólk fært okkur sem nú
búum í landinu slíka gnótt efna-
legra gæða að íslenskt meðalheim-
ili nú á tímum fer um flesta hluti
fram úr því er ólmasta ímyndun-
arafl fyrri kynslóða skapaði og
setti í hallir konunga í ævintýrum.
Þetta aldamótafólk gaf sér ekki
mikinn tíma til ímyndana og
ævindýradrauma, það aflaði,
byggði og breytti umhverfi sínu og
okkar, barna þess og barnabarna,
svo að okkur sem nú erum á miðj-
um aldri grunar að e.t.v. verði ekki
mikið lengra komist í eign og
neyslu lífsgæðanna, við megum
hrósa happi að halda í framtíðinni
því sem fengist hefur.
Hinn 14. október sl. andaðist í
Hrafnistu í Hafnarfirði einn vask-
ur liðsmaður úr sveit aldamóta-
fólksins, föðurbróðir minn, Páll
Guðjónsson, trésmíðameistari,
Kirkjuteigi 13, Reykjavík, tæplega
áttræður, fæddur 22. nóvember
1904. Foreldrar hans voru hjónin
Guðrún Daðadóttir og Guðjón
Guðmundsson, bæði borgfirskrar
ættar, sem bjuggu allan sinn
búskap á Gestsstöðum í Sanddal,
Norðurárdalshreppi í Mýrasýslu.
Þar fæddist Páll Jakob Blöndal
eins og hann hét fullu nafni, einn í
hópi 8 systkina og náðu 6 þeirra
fullorðinsaldri en eftir lifa nú að-
eins tvær systur, Gunnhildur
klæðaskerameistari og Þórdís
saumakona, báðar búsettar i
Reykjavík.
Gestsstaðir hafa á vori kom-
anda verið í eyði í fjóra áratugi
enda býlið afdalajörð, snautt að
öllum þeim kostum sem hæfa nú-
tímabúskap. Höfuðbjargræði þess,
ágætt sumarbeitiland fyrir
sauðfé, skipti miklu máli fyrir af-
komu bændafólks á þeim árum
sem Páll ólst þar upp með foreldr-
um sínum og systkinum svo að ég
hygg að þar hafi ekki verið skort-
ur í búi en langar leiðir frá að um
auðsæld væri að ræða.
Um það leyti sem Páll náði full-
orðinsaldri var gengin í garð sú
öld bygginga og mannvirkjagerðar
til sjávar og sveita sem enn varir
hér á landi. Fullvaxinn reyndist
Páll gæddur góðu líkamlegu at-
gervi og gáfum auk sterkrar
hneigðar til smíða sem hvatti
hann þegar á unglingsárum til að
leita sér starfa við byggingar, brú-
arsmíði og vegagerð. Einnig munu
honum hafa fundist takmörkuð
verkefni heima fyrir þar sem bú-
rekstur var eðlilega í smáum stíl
og eldri bróðir hans tók að sér um-
sjón hans. Rúmlega tvítugur afl-
aði Páll sér iðnréttinda í trésmíði.
Iðnina lærði hann hjá Kristjáni F.
Björnssyni húsasmið og bónda á
Steinum í Stafholtstungum. Mat
Páll lærimeistara sinn mjög mik-
ils enda naut Kristján mikillar
mannhylli og trausts í Borgarfirði
og trúa mín er sú að hann hafi
heldur ekki verið svikinn af verk-
um lærisveinsins.
10. desember 1932 gekk Páll að
eiga eftirlifandi eiginkonu sína,
Theódóru Sigurjónsdóttur, hún-
vetnskrar ættar. I útfararræðu
gat sr. Gunnar Björnsson frí-
kirkjuprestur þess að nafnið
Theódóra merkti „Guðs gjöf“ og
taldi þau orð sannmæli um það
happ er féll Páli í skaut með gjaf-
orði sínu. Get ég fyllilega tekið
undir þau ummæli því að ekki veit
ég til að nokkurn skugga hafi bor-
ið á í hjónabandi þeirra í hartnær
52 ár. Páll var sérstaklega um-
hyggjusamur heimilisfaðir og
Theódóru, frændkonu minni,
finnst mér best lýst með þeim orð-
um að hún er fágæt mannkosta-
kona, gædd einstaklega ljúfri og
glaðværri skapgerð. Þau hjón
eignuðust einn son, Guðmund Þór
arkitekt, búsettan í Reykjavík.
Sonurinn valdi einmitt þá braut í
námi sem faðir hans hefði senni-
lega kosið hefði hann verið uppi
einum eða tveimur áratugum síð-
ar en raun bar vitni. Einnig tóku
þau til fósturs og ólu upp sem sína
eigin dóttur Hrafnhildi Valgarðs-
dóttur kennara, búsetta á Áifta-
nesi.
Þótt börnin yrðu ekki fleiri
rúmaðist innan veggja hjá Páli og
Theódóru ekki einungis vísitölu-
fjölskylda nútímans heldur stór-
fjölskylda fyrri tíma. Árum og
áratugum saman voru þar í heim-
ili aldraðir foreldrar Theódóru og
systur hennar tvær ógiftar. Auk
þess var þar óvandabundið fólk í
fæði og sá sem þetta ritar átti þar
athvarf um fæði og húsnæði tvo
vetur skólagöngu sinnar í Reykja-
vík. Gesti bar einnig marga að
garði, frændfólk og vinir úr Borg-
arfirði og Húnavatnssýslu höfðu
þar viðdvöl ef þeir áttu leið til höf-
uðstaðarins.
Svo sem fram er komið stofnuðu
þau Páll og Theódóra heimili í
Reykjavík þegar eftir brúðkaup
sitt. Fyrsta áratuginn bjuggu þau
að Laugarnesvegi 77. Keypti Páll
það hús fokhelt og fullgerði. Á
þessum tíma var efnahagslíf allt
þrúgað af heimskreppu, atvinna
ótrygg og stopul. Líklega hafa þær
ástæður átt þátt í því að Páll
ákvað að hverfa frá smíðavinn-
unni sem hann hafði stundað hjá
Slippfélaginu í Reykjavík og tak-
ast á hendur stöðu lögregluþjóns
um það bil ári eftir að hann flutti
til Reykjavíkur. Opinberir
starfsmenn þóttu á þeim tímum
búa við meira atvinnuöryggi en
aðrar stéttir og var það hátt metið
á tímum atvinnuleysis.
Lögreglustörfin stundaði Páll
til ársins 1941. Þá var hernám
Breta komið til sögunnar og færði
þjóðinni og landsfeðrum ýmis ný
vandamál að höndum. Eitt þeirra
var „ástandið", náin samskipti ís-
lenskra kvenna við hina erlendu
hermenn. Stjórnvöld vildu kanna
umfang þessara samskipta og
skyldi lögregluliði höfuðstaðarins
beitt í því efni. Ég þykist þess
nærri fullviss að slík störf hafi
verið frænda mínum mjög á móti
skapi. Fleira kann einnig að hafa
valdið því að dró til þeirrar sund-
urþykkju með Páli og yfirboðurum
hans, ungum og áhugasömum lög-
reglustjóra, að Páll lét af störfum.
Hvarf hann þá aftur til fyrri at-
vinnu sinnar og var fyrsta verk-
efnið að byggja sér íbúðarhús að
Kirkjuteigi 13. Fluttu þau hjónin
þar inn 1943 og hefur heimili
þeirra staðið þar síðan. Traust
forsjá húsbóndans og hlýleiki hús-
móðurinnar sáu til þess að þar
þótti öllum gott að koma.
Eftir þetta stundaði Páll húsa-
smíðar í Reykjavík meðan heilsa
og þrek entist eða fram yfir sjö-
tugt. Verkefni hans framan af
voru einkum við byggingu íbúð-
arhúsa en er á leið starfstímann
sneri hann sér að rekstri verk-
stæðis til smíða á innréttingum,
gluggum og hurðum.
Verka Páls i húsbyggingum sér
víða stað í höfuðborginni en fæst
af því kann ég að nefna. Þó skal
þess getið að í byrjun starfstíma
síns byggði hann hús Nóbels-
skáldsins, Gljúfrastein í Mos-
fellssveit, og þar á eftir í félagi við
annan byggingameistara „Rúg-
brauðsgerðina" er nú þekkist sem
Borgartún 6.
Páll var alinn upp í vinnusið-
gæði því sem tíðkaðist fyrir þá
þjóðlífsbyltingu er varð á tímum
stríðs og hernámsgróða. Hann
gekk að verkum af kappi og óhvik-
ulli samviskusemi, vægðarlausri
kröfu um að allt skyldi unnið sem
best mátti verða og viðskiptavin-
urinn skyldi engan misbrest á
verkinu finna. Hygg ég enda að
hann hafi aflað sér álits og orð-
spors í samræmi við ofangreint
hátterni. Sömu kröfu um vinnu-
brögð gerði hann til þeirra sem
hjá honum unnu og gat mönnum á
stundum fundist hann harður hús-
bóndi. Aldrei varð þó upp á hann
hermt að hann hlífði sjálfum sér
við erfiðum verkum eða óþrifa-
legum heidur gekk hann þar á
undan mönnum sinum.
Vinnan virtist Páli vera nautn
og ástríða sem hann fórnaði bróð-
urpartinum af tíma sínum og
kröftum. Ekki lét hann sér nægja
verkstjórn og erfiðisvinnu virka
daga heldur eyddi drjúgum tíma
um helgar og kvöld til skrifstofu-
vinnu tilheyrandi byggingum sín-
um svo sem launaútreikningum.
Margir áttu erindi við Pál vegna
starfa hans og er mér það sér-
staklega minnisstætt að er ég
þekkti til leið ekki svo hádegis-
matartími á virkum degi að hann
þyrfti ekki oftar en einu sinni að
standa upp frá máltíð sinni til að
svara í síma. Er ég í engum vafa
um að vinnukapp Páls og hlífðar-
leysi við sjálfan sig kom fram í
líkamlegu sliti og fötlun sem gæta
tók þegar fyrir starfslok en ágerð-
ist eftir því sem árin liðu. Einnig
tók minni hans að förlast fyrst á
það sem nær var í tímanum en
lengi vel stóðu atburðir fyrri ára
honum glöggt fyrir hugskotssjón-
um.
Lengst af þessara síðustu ævi-
ára var Páll háður aðstoð og um-
hyggju eiginkonu sinnar. Annað-
ist Theódóra hann af þeirri tryggð
og elskusemi er einkennt hafði
hjónaband þeirra og var þó hlut-
verk hennar áreiðanlega erfitt á
stundum því Páli fór eins og
mörgum sem notið hafa hreysti og
heilbrigði lengst af ævi að þeim
veitist erfitt að viðurkenna hrörn-
un elliáranna. Allra síðustu miss-
erin hafði hugsun hans og minni
einnig hrakað svo að erfiðleikum
var bundið að hafa hann á venju-
legu heimili. Aðeins nokkra mán-
uði á þessu ári dvaldi hann þó á
sjúkrahúsum þar til yfir lauk.
Ekki væri hér rétt frá sagt ef
gleymdist að geta þess að Páll átti
tima aflögu til félagsstarfa þótt
hann helgaði sig vinnu sinni svo
sem raun bar vitni. Um áratuga-
skeið starfaði hann í Oddfellow-
reglunni. Þau hjón voru bæði í
Fríkirkjusöfnuðinum og tóku auk
þess þátt í söng- og safnaðarlífi í
Laugarneskirkju er reis svo að
segja á hiaðinu við Kirkjuteig 13.
Aður er fram komið að ég sem
þetta rita átti heimili hjá Páli og
Theódóru tvo vetur skólagöngu
minnar skömmu eftir stríð. Á
þeim árum vann ég einnig hjá
frænda mínum í byggingavinnu
fjóra sumarparta. Fór ekki hjá því
að strangt þætti mér stundum að
vinna svo honum líkaði og honum
eflaust með sanni fundist afköstin
lítil hjá unglingi sem ekki var
sérlega hneigður til erfiðisvinnu.
Glöggt er mér það í minni að hon-
um þótti viðurhlutamikið og
mælti til mín aðvörunarorðum um
þá ábyrgð er því fylgdi að ég réðst
til kennslustarfa í fjarlægum
landshluta ungur og óreyndur,
nýkominn frá stúdentsprófi. Einn-
ig man ég vel viðurkenningarorð
hans að liðnum fyrsta kennslu-
vetrinum er hann vissi að sæmi-
lega hafði til tekist.
Atvikin höguðu því svo að bú-
seta mín varð til frambúðar fjarri
frænda mínum en jafnframt
nokkuð árviss viðburður að ég og
fjölskylda mín legðum leið okkar
til Reykjavíkur og var þá heim-
sókn á Kirkjuteig 13 næsta sjálf-
sögð. Var hvergi betra að koma en
til þeirra hjóna enda fannst mér
með nokkrum rétti að ég væri að
heimsækja fyrrverandi heimili
mitt. Páll rækti frændsemi okkar
hið besta og eftir því sem árin
færðust yfir hann fundust mér
frændatengsl og minningar fyrri
ára verða honum stöðugt hug-
stæðari.
23. október sl. kvöddum við,
vandamenn Páls, hann hinstu
kveðju. Var þá haustdagur einn
hinn fegursti sem orðið getur.
Fannst mér það næstum vera
ráðstöfun æðri máttarvalda
frænda mínum til heiðurs að hann
fékk að fara sína hinstu ferð undir
heiðum, björtum himni. Einnig
leitaði á hugann þar sem við stóð-
um við gröf hans í Gufuneskirkju-
garði og sáum yfir höfuðborgina
að með verkum sínum lagði Páll
drjúgan skerf til vaxtar hennar úr
bæ í borg.
Að endingu er aðeins eftir að
þakka honum samfylgd hartnær
fimm áratugi, frændatryggð og
hjálpsemi við mig og fjölskyidu
mína. Theódóru vottum við inni-
lega samúð og vonum að mega enn
um ókomin ár njóta samvista við
hana, vináttu hennar og ljúflynd-
is. Guðmundi Þór, Rögnu, Hrafn-
hildi og Karli og börnum eru einn-
ig sendar samúðarkveðjur.
Öll eigum við aðstandendur Páls
eftir minningu um heilsteyptan
drengskaparmann sem miklir
hæfileikar voru gefnir og notaði
þá svo að hann má með sönnu
kallast ágætur af verkum sínum.
Guðmundur Gunnarsson
Katrín Pálsdóttir
— Minningarorð
Fedd 18. september 1888
Dáin 13. nóvember 1984
Þann 13. nóvember síðastliðinn
lést í Reykjavík Katrín Pálsdóttir,
96 ára gömul. Katrín, eða Kata
eins og við ævinlega kölluðum
hana, fæddist á Hörgslandi á Síðu
18. september 1888. Foreldrar
hennar voru Halldóra Einarsdótt-
ir og Páll Stefánsson. Systkini
hennar voru Einar bóndi á
Hörgslandi, dáinn 31. júlí 1972, og
Þuríður búsett í Reykjavík, sem
enn er á lífi. Samband þessara
systkina var ætíð náið.
Ung hélt Kata til Reykjavíkur
og var þá til heimilis hjá ömmu
okkar og afa. Dvaldist hún þar í
rúman áratug. Á veturna var hún
í fiskvinnu og aðstoðaði jafnframt
við heimilisstörfin. Á sumrin var
hún hjá ættingum sínum á
Hörgslandi og vann þar við sveita-
störf.
Eftir að dvöld Kötu hjá okkar
fjölskyldu lauk réðst hún í vist til
Stöðvarfjarðar. Eftir nokkurra
ára dvöl þar, kom aftur til Reykja-
víkur. Þá gerðist hún vinnukona
hjá Lilju Kristjánsdóttur og Árna
Jónssyni, sem bjuggu á Laugavegi
37. Nokkru áður en Lilja féll frá
hóf Ari Jónsson rekstur sauma-
stofu í húsinu. Eftir daga Lilju tók
Ari húsið á leigu og stofnaði versl-
unina FACO. Fyrir tilstilli afkom-
enda Lilju bjó Kata áfram í hús-
inu. Starfaði hún hjá fyrirtækinu
við ræstingar og sá um kaffi fyrir
starfsfólkið. Fékk hún að starfa
hjá FACO eftir því sem getan
leyfði, þar til hún þurfti að flytja
vegna veikinda fyrir rúmu ári síð-
an. Alls bjó Kata í tæplega 50 ár á
Laugavegi 37. Húsráðendur þar
voru alla tíð sérstaklega góðir og
tillitssamir við Kötu og mat hún
það mikils.
Um svipað leyti og Kata kom í
vist til ömmu og afa fæddist faðir
okkar, Halldór. Frá því að hann
var 5 ára tók Kata hann með sér í
sumarvistina á Hörgslandi. Sam-
veran batt þau sterkum vináttu-
böndum. Þessi tryggð og um-
hyggja færðist síðar yfir á okkur
bömin og síðan barnabörnin. Var
hún okkur systkinum eins og
amma. Faðir okkar og yngsta
systir hans voru á unglingsaldri
þegar þau misstu móður sína. Þá
var Kata þeim ómetanleg stoð.
Alla tíð fylgidst hún vel með hög-
um okkar. Umhyggju hennar og
gjafmildi voru engin takmörk sett.
Á 85 ára afmæli Kötu fæddist
fyrsta barnabarn foreldra okkar.
Ber það nafn hennar.
Þó Kata væri ekki mjög mann-
blendin eignaðist hún marga góða
vini. Hún var heilsteypt og rólynd,
en hafði ákveðnar skoðanir, sem
hún þröngvaði ekki uppá aðra. Til
marks um dugnað hennar og kjark
bjó hún í tæpa tvo áratugi alein í
verslunarhúsi FACO. Fáum höf-
um við kynnst jafn nægjusömum
og viljasterkum og Kötu. Sá hún
um sig til 95 ára aldurs. Börn
hændust að Kötu og alltaf var
sælgætisskálin sótt þegar vinir
hennar litu inn. Alla tíð fylgdist
hún vel með atburðum líðandi
stundar. Hún var mjög trúuð, las
og hlustaði á Guðs orð. Kata var
afar vinnusöm, eins og lífshlaup
hennar ber vitni um. Hún prjónaði
t.d. mikið og mörg voru þau sokka-
og vettlingapörin, sem litlu vinir
hennar fengu. Kata var alla tíð
mjög heilsuhraust. Síðastliðið ár
fór heilsu hennar að hraka og hún
lést á Elliheimilinu Grund eftir
tæplega eins árs veru. Andlegum
kröftum hélt hún fram til þess síð-
asta.
Að leiðarlokum viljum við
þakka Kötu fyrir allt það, sem hún
gerði fyrir okkur og fjölskyldu
okkar. Þuríði, systur Kötu, og öðr-
um ættingum vottum við samúð
okkar. Blessuð sé minning hennar.
„Ég fel í forsjá þína
Guð faðir, sálu mína,
því nú er komin nótt.
Um ljósið lát mig dreyma
og Ijúfa engla geyma
öll börnin þín, svo blundi rótt.
(M.J.)
Ingibjörg og Einar Ingi.
f dag fer fram frá Dómkirkj-
unni útför Katrínar Pálsdóttur.
Katrin fæddist á Hörgslandi á
Síðu 18. september 1888. Þar ólst
hún upp ásamt bróður sínum, Ein-
ar, og yngri systur, Þuríði.