Tíminn - 29.09.1965, Blaðsíða 9

?
MEÐ'VlKUDAGUR 29. september 1965
TÍMINN
grænlenzkum þjóðsögum og í ugt af fomum sögum og sögnum fátt eitt verður beinlínis

Haraldur Ólafsson:
MINNjNG OG
ÞJÓÐERNISKENND
Á CRÆNLANDI
Eg átti þess kost að ferðast um
Suður-Grænland í sumar, og fátt
er mér minnisstæðara úr þeirri
för en dvölin í Kanisartut, á bæ
þeirra góðu. hjóna Cecilie og Henn
ing Lund. Kanisartut er eini baer
inn á Grænlandi, sem ekki stendur
við sjó. Hann er við Einarsfjörð
sunnanverðan, og er yfir lágan
háls að fara til bæjarins, sem
stendur við vatn, en allt um kring
eru víðivaxnir hálsar og birki-
kjarr. Hér heitir Vatnahverfi, eða
hét til forna, meðan norrænir
menn byggðu þetta græna land. Nú
er fámenn byggð í Vatnahverfi, og
þriggja tíma lestagangur til næsta
bæjar frá Kanisartut. Hér byggðu
þau hjónin bæ fyrir átján árum,
og stendur hann eins og aðrir
svéitabæir á Grænlandi á rústum
býKs norrænna manna. Þar var
svolítið tún, mesta grjótinu hafði
verið rutt burt af smáblettum
milli klappa, og er tiltölulega auð
velt að slétta og rækta hin gömlu
tún- Lund-hjón byggðu Þama bæ
og keyptu nokkrar kindur. Eftir
nokkur ár var fjártalan farin að
nálgast þúsimdið, og nú eiga þau
yfir eitt þúsund ær.
DvöBn í Kanisartut var í marga
sfcaði skemmtileg. Ekkd fyrst og
fremst fyrir það, hve þau hjón
em skemmtileg og þægileg í við
kyuningu og heimilishald þar allt
með fallegum blæ, heldur miklu
feemur vegna þess, að þarna kynnt
ist ég nokkuð hinu nýja Græn-
landi, sem er að verða til. Á
heimili Lund-hjóna var margt,
sem minnti mig ákaflega mikið
á betri sveitaheimili á íslandi,
eins og Þau voru búin húsgögn
um og búshlutum fyrir nokkrum
áratugum. Hin dönsku áhrif em
mikil, danskt postulín og dönsk
húsgögn setja svip sinn á flest
grænlenzk heimili. Danmörk er
greinilega hin mikla fyrirmynd
en fólk eins og Lund-hjón vita,
að Grænlendingar verða sjálfir
að skapa framtíð sína og um-
hverfi, að vísu með aðstoð Dana,
en samt sem áður á grundvelli
grænlenzkrar menningar. Á heim
ili Lund-hjóna virtust tengslin við
hina fornu menningu ekki hafa
rofnað, þrátt fyrir nútímabrag
á flestum hlutum. í þorpum og
bæjum hafa á undanförnum ára
tugum orðið gagngerðar breyting
ar á atvinnulífi og samfélagshátt
um. Fiskveiðar eru nú stundaðar
í stað selveiða áður fyrr. Stór
fjölskyldan hefur leystst upp og
samhiálp fyrri tíma er að hverfa
fyrir aðstoð þjóðfélagsins. Hin
forna menning er á hröðu undan
haldi og ekki margt, sem stend-
ur í vegi fyrir áhrifum evrópskr-
ar menningar á öllum sviðum.
Danskir og norskir þjóðfélagsfræð
ingar hafa að undanförnu margt
rætt og ritað úm upplausn hins
gamla þjóðfélags á Grænlandi, og
fundið þar efni í margar doktors
ritgerðir. Eitt hefur þó gleymzt
til þessa en það er að kanna, hvern
ig sveitabúskapurinn grænlenzki
varðveitir vissa þætti hinnar fornu
menningar. Fjárbúskapur hófst
ekki á Grænlandi fyrr en á fyrstu
áratugum aldarinnar, og fjöldi
bænda er innan við 130, og nær
fjöldi þeirra, sem býr í sveitum
landsins varla einu þúsundi. Þessi
hópur býr á tiltölulega takmörk
uðu svæði, og hefur með sér tals
verðan félagss'kap. Danskur mað-
ur, sem mikið hefur ferðazt um
Grænland og mörgum kynnzt,
sagði mér, að sér virtist bænd-
urnir vera glaðasta og hamingju-
samasta stétt landsins. Sveitafólk
fólkið í þorpunum, árekstrar væru
Þar sjaldgæfir, og flestir yndu glað
ir við sitt- Eg veit ekki, hvort
þetta er rétt, en mér fannst af
þeim litlu kynnum, sem ég hafði
af fólki, að nokkuð væri til í
þessu. Og kem ég þá aftur að
því, sem sagt er hér að ofan, að
heimilisbragur í Kanisartut virt
ist mótaður af menningu, sem er
að verða til, byggðri á hinni fornu
menningu.
í Kanisartut var margt fag-
urra gripa, bæði danskra og
grænlenzkra. Á yngri árum hafði
húsbóndinn sjálfur fellt hvíta-
bjötn, og lá ég á feldinum um
nætur í stóru tjaldi þar á tuninu,
og var hlýtt. Mest fannst mér
þó til um bókakost hússins. Þar
voru margar bækur um Grænland
og sögu þess, bæði á dönsku og
grænlensku. Margt var danskra
skáldverka og þýðinga úr heims
málum, og loks grænlenzkar bók
menntir. Það kom mér á óvart,
hve mikið er skrifað á græn-
lenzku. Fyrsta s'káldsagan á
grænlenzku kom út 1914, og sið-
an liðu 17 ár, áður en næsta
skáldsaga á því máli kom út. En
síðan hafa komið út margar sög-
ur, og jafnvel leikrit. Grænlend
ingar hafa, eins og aðrir Eski-
móar, alltaf verið ágæt skáld, og
ljóðagerð er þar talsverð.
Allt þetta var að finna hjá
Lund-hjónum, og við nánari kynni
kom í ljós, að Cecilie er systir
Hans Lynge, sem er einn fjölhæf
asti og merkilegasti listamaður
Grænlendinga í dag. Hann skrif
ar skáldsögur, leikrit og ljóð, mál
ar og býr til leirmyndir í stór-
|im e+íl Tofirfromt Viqcoii cof noP
']
Þetta er Narssakþorpið við Eiríkisfjörð.
gefur út. Frú Lund er einnig rit-
höfundur og hafa birzt sögur eft
ir hana í grænlenzkum blöðum.
Enda þótt engum dyljist, að hin
dönsku áhrif eru gífurleg á græn-
lenzka menningu, Þá bendir margt
til þess, að Grænlendingar séu
sjálfir að móta menningarlíf sitt
á sjálfstæðan hátt. Það. var
einmitt sú hugsun, sem ég kynnt
ist í Kanisartut. Grænlendingar
hljóta að byggja á hinum foma
grunni í stað þess að apa erlend-
ar fyrirmyndir. Kannski er þetta
auðveldara í sveitunum en sjávar
þorpunum þar, sem byltingin hef-
ur orðið svo gagnger. Búskapurinn
er nýr af nálinnii en þróunin, sem
hófst þar áður en byltingin varð
í þorpunum, hefur gengið hægar
og stefnt í aðra átt.
Þetta eru einungis yfirfeorðsleg
ar athuganir, en gaman væri að
fylgjast með þessum málum um
hríð, og ætla ég, að í ljós kunni
að koma, að búskapur sé alltaf
íhaldssamt aflt í menningarlegum
skilningi, — og auðvitað nota ég
orðið íhaldssamur ekki í niðrandi
merkingu.
Einhver hefur sagt, að miðlungs
bókmenntir á eigin tungu séu
meira virði en snilldarverk í Þýð
ingu. Ekki hvað sízt á þetta við
nrn TvíASir cam tolo mcirn 911?!.
og grænlenzkan. Á undanfömum
árum hefur miklu verið safnað af
þessum sögum, en margt er enn
ógert- Mér skildist á Lund-hjón-
um,, að hér væri að finna margt
af 4>ví skemmtilegasta í græn-
lenzkri menningu. Aðlögun þess
að hinu nýja er merkilegasta verk
efni menningarfrömuða Græn-
lands, og mér virtist, að sú væri
einnig skoðun Lund-hjóna,
Kannski fannst mér merkilegast
Kannski fannst mér merkilegast
við það heimili og það andrúms
loft, sem ég kynntist þar, að ein
hvern veginn var þar að finna
skemmtilega blöndun óskildra
menningarþátta.
En víkjum aftur að sveitalíf
inu. Enda þótt það hafi ekki ver
ið til á Grænlandi nema í rúm
fimmtíu ár, sýnist það í fljótu
bragði hafa verið aðalatvinnuveg
ur bændanna við Eiríksfjörð og
Einarsfjörð í þúsund ár. En ég
hitti menn í Görðum, sem ólust
upp sem selveiðimenn og refa-
skyttur. Enda þótt skutullinn
hafi vikið fyrir byssunni fyrir
þeirra daga, þá var húðkeipurinn,
kajakinn, helzta farartækið á sjó,
ásamt konubátnum. Þessir menn
stökkva beint úr steinöldinni inn
í sveitabúskap, sauðfjárrækt, og
nmclrin+i-n om oim ooðntmr jjð
gað
Knattspyrnuleikur í Görðum vi'ð Einarsfjörð.
(H. Ól. tók myndirnar).
hinu nýja, heldur verður hið
gamla mest minningar, er verða
dýrmætari því lengra sem líður.
Fjölbýlið í sveitunum er þó áþreif
anlega svipað því, sém tíðkaðist
áður fyrr, og tengir þannig á at-
hyglisverðan hátt nýtt og gamalt.
Eitt sinn spurði ég frú Lund
hvað Grænlendingar ræddu eink
um sín á milli. — Pólitík, svaraði
hún, án þess að hugsa sig um.
Þetta svar kom mér talsvert á
óvart. Eg vissi, að Grænlendingar
hafa til þessa ekki skipt sér mik
ið af stjórnmálum út á við að
minnsta kosti, og fyrsti stjórn-
málaflokkur landsins var ekki
stofnaður fyrr en á síðasta ári.
Með pólitík virtist frú Lund
samt fyrst og fremst eiga við
samskiptin við Dani. Ekki þann
ig að skilja, að Grænlendingar
vilji slíta tengslin við Danmörku,
þvert á móti vilja þeir flestir
efla þau, og mér skilst, að tak-
markið sé, að lífskjör Grænlend
inga verði ekki lakari en kjör alls
almennings í Danmörku. Þetta
takmark er nú langt undan, en
grænlenzk pólitík byggist á því,
að bilið verði brúað milli þegna
Danakonungs í norðri og suðri.
Það, sem mesta athygli mína
vakti, var, hve frú Lund taldi
framfarir landsins tengdar menn
ingarlegum framförum. Hún virt
ist þeirrar skoðunar, að rétt væri
og æskilegt að ræða félagsmál
í skáldverkum, og hafði sjálf
skrifað sögur, sem fjölluðu um
ákveðin þjóðfélagsleg vandamál.
Eg átti þess ekki kost að hitta
forystumenn þeirra ungu Græn-
lendinga, sem nú láta mest að
sér kveða í Inuit-flokknum, stjórn
málaflokknum, sem stofnaður var
í fyrra. Af stefnuskrá þeirra verð
ur þó ráðið, að þeir telja nauðsyn
legt og gagnlegt, að hin gamla
grænlenzka menning fái að
njóta sín í hinu nýja þjóðfélagi,'
sem verið er að byggja upp. Ann
að höfuðatriði i stefnuskrá þeirra
er, að vinna að jafnrétti Dana
og Grænlendinga í öllum greinum,
en þeir benda einnig á, að Græn-
lendingar geti aldrei orðið Dan-
ir. Hér er kannsld þungamiðja
stefnu þeirra. Inuit-flokkurinn,
grænlenzkir menntamenn, og fólk
á borð við Lund-hjónin telja
eitt aðalhlutverk sitt að vinna að
Framhald á bls. 13