Morgunblaðið - 17.04.1988, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. APRÍL 1988
Horfst í augu
víð dauðann
Dr. Thomas
West yfirlæknir St.
Christopher’s
Hospice ræðir um
líknarmeðferð
dauðvona fólks
„Við lifum á tölvu- og tækniöld.
Þið sendið menn út í geim, takið á
móti alls kyns geislum í gegnum
gervihnetti og geymið heilu bóka-
söfnin á pínulitlum plötum - en þið
getið ekki læknað konuna mína —
leyft henni að lifa,“ sagði hann og
bætti síðan við: „Til hvers í ósköp-
unum er þá öll þessi tækni — ja,
ég bara spyr.“
Við þessari og öðrum álíka
spumingum kunnum við hinsvegar
engin svör. Vísindamenn veraldar
virðast geta rutt hvers konar ver-
aldlegum hindrunum úr vegi — en
manninn með ljáinn ráða þeir enn
ekki við. Brögðin sem hann beitir
eru líka margbreytileg — og ýmist
gerir hann boð á undan sér að birt-
ist án nokkurrar viðvörunar, öllum
að óvörum.
Ekki alls fyrir löngu kom hingað
til lands, dr. Thomas West, yfir-
læknir St. Christopher’s Hospice í
London. Læknir þessi hefur til
margra ára lagt stund á líknarmeð-
ferð dauðvona fólks — sérhæft sig
í að líkna þeim, sem enga lækningu
er hægt að veita. St. Christopher’s
Hospice var stofnað fyrir rúmum
tuttugu árum af Dame Cicely
Saunders og síðan hefur Hospice-
hreyfíngunni stöðugt vaxið fískur
um hrygg. — Nú er svo komið, að
líknarheimili eða heimahlynningu í
anda Hospice-hreyfíngarinnar er
að fínna í 27 löndum heims.
Dr. Thomas West kom hingað
til lands í boði Krabbameinsfélags
íslands og hélt hann tvo fyrirlestra
um líknarþjónustu í nafni þeirra,
auk fræðsluerindis, sem hann flutti
í Háskóla íslands. Hótel Saga átti
einnig sinn þátt í að gera heimsókn
þessa að veruleika.
— En í hveiju felst líknarmeð-
ferð? — Til að fá nánari upplýsing-
ar um það mæltum við okkur mót
við dr. Thomas West í húsakynnum
Krabbameinsfélagsins, kvöld eitt í
síðustu viku.
„Við hjálpum fólki til að lifa
— þar til það deyr“
„Veistu það,“ sagði dr. West, um
leið og hann rétti mér kaffibollann,
„að í öllum orðabókum er orðið
„hospice" skilgreint sem griðastað-
ur fyrir þreytta og jafnvel þjáða
ferðamenn — og það er einmitt
það, sem við reynum að veita sjúkl-
ingum okkar — bæði andlegan og
líkamlegan frið. Flestir þeirra, sem
til okkar leita eru með krabbamein
á háu stigi — fólk, sem á aðeins
fáeinar vikur eða mánuði ólifaða.
Hlutverk okkar er að þvi leyti frá-
brugðið hlutverki almennra sjúkra-
húsa að hjá okkur er það ekki
markmið að lækna — heldur að
líkna, í því felst m.a. að lina sárs-
aukann og halda öðrum einkennum
í skeijum. Við gerum okkur grein
fyrir því að við ráðum ekki við sjúk-
dóminn sjálfan, en einkennunum
getum við haldið niðri með viðeig-
andi lyfjum — og það gerum við,“
bætti hann við. „Eg hef stundum
verið spurður að því hvort þetta
viðhorf leiði ekki til þess að sjúkl-
ingamir misnoti verkjatöflurnar,
bryðji þær eins og brjóstsykur,"
sagði dr. West. „Svarið er nei. Á
venjulegum sjúkrahúsum þar sem
reynt er að halda lyfjanotkun í lág-
marki, heyrast allt of oft setningar
á borð við: „Reyndu að þrauka í
tvo tíma til viðbótar, vinur, og svo
skulum við gefa þér eitthvað við
verkjunum." Það er margsannað
og ofur eðlilegt að lyfjaþörf manna
er einstaklingsbundin. Það segir sig
sjálft að skammtur, sem nægir til
að halda smágerðri áttræðri konu
fyrir ofan sársaukamörk, myndi
varla hagga stórum og stæðilegum
karlmanni. Þetta gleymist oft að
taka með í reikninginn. Reynsla
mín er í stuttu máli sú, að kvarti
sjúklingur undan verkjum — þá er
hann í flestum tilfellum kvalinn.
Ég held að það sé best að útskýra
þetta á myndrænan hátt,“ hélt dr.
West áfram, eftir andartaks hlé.
„Neðst höfum við sársaukaástand-
ið, sem við viljum að sjálfsögðu ná
okkur upp úr. Það fyrir ofan er svo
eðlileg líðan — og þar viljum við
vera. Efst trónir svo vímu-ástandið,
sem við forðumst eftir fremsta
megni. Hér, sem og annars staðar
verðum við að reyna að þræða hinn
gullna meðalveg — og oftast tekst
okkur það. Formúlan er einföld:
Réttur skammtur af réttu lyfi með
reglulegu millibili. Útkoman: Sjúkl-
ingurinn þarf ekki að beijast við
að halda andlitinu út á við, fela
þjáningar sínar fyrir vinum og
vandamönnum, sem heimsækja
hann — heldur getur hann nýtt
bæði krafta sína og tíma í að ganga
frá sínum málum, rifja upp horfnar
stundir, renna yfír líf sitt í hugan-
um og jafnvel bæta fyrir það, sem
miður fór. Það er þetta, sem ég á
við þegar ég segi um Hospice-
hreyfínguna: Við hjálpum fólki til
að lifa — þar til það deyr,“ sagði
dr. Thomas West.
„Ótti, afneitun og reiði —
eðlileg' viðbrögð“
„Það ættu allir að hugsa dálítið
um dauðann á hveijum degi,“ sagði
Maeterlinck einhveiju sinni og
bætti við, „þá verður nefnilega mun
auðveldara að deyja, þegar þar að
kemur." Við bárum þessi ummæli
undir manninn, sem daglega stend-
ur við hlið sjúklinga sinna, sem
verða að horfast í augu við dauð-
ann. „Maður venst því aldrei að
horfa upp á fólk í blóma lífsins
hrifíð brott,“ svaraði dr. West að
bragði. „Dauðinn er hluti af mínu
daglega lífí, en hann er samt langt
frá því að vera orðinn hversdags-
legur í mínum augum. Hann verður
það aldrei. Ef ég stæði frammi
fyrir mínum eigin dauða í dag,
geri ég ráð fyrir að ég myndi ganga
í gegnum nákvæmlega sama ferli
og flestir sjúklingar mínir hafa
gert. Fyrstu viðbrögð eru venjulega
alger afneitun. „Það getur ekki
verið“ er oft fyrsta setningin, og
svo „þetta hljóta að vera mistök,
þið hafíð ruglast á röngtenmynd-
um, læknirinn er óhæfur...“
o.s.frv. Fólk verður að fá smá tíma
til að jafna sig. Þá tekur tortryggn-
in við, svo óttinn og reiðin. Ef allt
gengur síðan að óskum hverfa
bæði hræðslan og reiðin smám
saman og við tekur æðruleysi og
sátt,“ sagði dr. West. „Hugmynda-
fræðin að baki Hospice-hreyfíng-
unni snýst ekki síst um þennan
andlega stuðning — að hver sjúkl-
ingur hafi einhvern til að tala við
um bæði lífið og dauðann, einhvern
til þess að deila með áhyggjum
sínum og ótta. Við gerum þær kröf-
ur til starfsfólks okkar að það veiti
hveijum þeim sjúklingi, sem hefur
þörf fyrir að ræða málin, algerlega
óskipta athygli sína,“ upplýsti
hann.
Þegar hér var komið sögu þögð-
um við dágóða stund, bæði djúpt
sokkin í eigin hugsanir. Loks rauf
hann þögnina og sagði: „Þó starf
mitt sé oft og tíðum æði sorglegt,
þá gerast þar líka gleðilegir at-
burðir. Til að mynda sendum við
25% sjúklinganna heim í frí, sem
geta varað allt frá einni viku upp
í ár.“
Heimahlynning
Á St. Christopher’s Hospice eru
62 rúm. Fullnægir það þörfínni í
suðausturhluta London?
— „Við gætum fyllt mun fleiri
rúm, því er ekki að neita,“ svaraði
dr. West. „Við fylgjum hinsvegar
svokölluðum forgangslista, tökum
þá inn, sem þjáðastir eru, andlega
Tvímælalaus þörf fyrir heima-
hlynningu hér á landi
— segja Lilja Þormar og Bryndís Konráðsdóttir
Til að fræðast örlítið nánar um
stefnu og stöðu líknarmeðferðar
hérlendis, leituðum við upplýsinga
hjá þeim Lilju Þormar og Bryndísi
Konráðsdóttur hjá heimahlynningu
Krabbameinsfélags íslands.
„Það var í mars 1987, sem við
fórum formlega að bjóða upp á
heimahlynningu," upplýsti Bryndís.
„Framan af var starfsemin æði tak-
mörkuð, enda tekur það sinn tíma
að undirbúa jarðveginn og kynna
þjónustu á borð við þessa. Það má
eiginlega segja að það sé fyrst nú
í vetur, sem virkilegur skriður hefur
komist á málið," bætti hún við.
„Ekki alls fyrir löngu var stofnað
svokallað „líknarteymi", níu manna
nefnd, sem hefur það að markmiði
að stuðla að bættum lífskjörum
mikið veikra sjúklinga og dauðvona
fólks í landinu," sagði Lilja. „í þessu
teymi eiga sæti tveir hjúkruna-
rfræðingar, krabbameinslæknir,
geðlæknir, svæfingalæknir, fé-
lagsráðgjafí, sálfræðingur, prestur
og loks lyfjafræðingur. Þetta
líknarteymi hefur það hlutverk með
höndum að marka stefnu og veita
ráð varðandi líknarmeðferðina,"
útskýrði hún. „Markmiðið með
heimahlynningunni er að krabba-
meinssjúklingar geti dvalið sem
lengst heima, ef þeir óska þess og
aðstæður leyfa. Einnig er stefnan
sú að veita aðstandendum nægan
stuðning til að sjúklingamir geti
dáið heima, ef þeir óska þess og
aðstæður leyfa. Þetta þýðir þó ekki
að við viljum ekki að krabbameins-
sjúklingar fari inn á spítala, heldur
á heimahlynningin einungis að gera
fólki kleift að dvelja heima eins
lengi og það óskar þess — jafnvel
allt fram á síðasta dag,“ sagði Lilja.
„Þetta er það, sem við stefnum
að,“ skaut Bryndís inn í. „Hvort sá
draumur rætist verður framtíðin
hinsvegar að leiða í ljós. Við erum
komin með hugmyndafræðina á
hreint, undirbúningi er að mestu
lokið og við höfum endanlega sann-
færst um að þörfin fyrir líknarmeð-
ferð hér á landi er raunveruleg.
Það, sem okkur vantar nú er bol-
magn til að hrinda hugmyndafræð:
inni í framkvæmd," sagði hún. „í
upphafí var heimahlynningin til-
raunaverkefni," upplýsti Bryndís.
„Við vildum kanna hver þörfín
væri áður en ráðist yrði í þetta af
fullum krafti. Fjármagnið fengum
við úr þjóðarátakinu, sem fram-
kvæmt var 1986. Nú er sá sjóður
hinsvegar senn á þrotum og orðið
tímabært að huga að fjármögnun
þessarar þjónustu í framtíðinni. Það
er þó rétt að geta þess að Trygg-
ingaráð hefur styrkt þessa starf-
semi með fjárveitingu, sem nægir
til að borga laun hjúkrunarfræðings
í hlutastarf í eitt ár. Einnig tókust
samningar um samstarf milli
Krabbameinsfélags íslands og Visa
ísland í febrúar sl., sem fólst í því
að Visa-korthöfum var gefínn kost-
ur á að styrkja m.a. þessa starf-
semi, um leið og þeir greiddu mán-
aðarreikninginn sinn. Svo útlitið er
alls ekki svo svart. Við erum í það
minnsta bjartsýnar á að fólk —
bæði ráðamenn og aðrir meti þessa
þjónustu, sem skyldi," sagði hún.
„Auk þess sem heimahlynning gef-
ur sjúklingum kost á að dvelja og
jafnvel deyja heima — þá er hún
hreinlega þjóðhagslega hag-
kvæmt," sagði Lilja. „Kostnaður við
umönnun sjúklinga í heimahúsum
er nefnilega töluvert lægri en á
sjúkrastofnunum."