Morgunblaðið - 26.04.1988, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1988
19
Brýnþörf samstöðu um stefnu
og aðgerðir í byggðamálum
eftir Vigfús B.
Jónsson
Byggðamál eru eitt þeirra mála,
sem mjög hafa verið í umræðunni
hérlendis á undanfömum árum, og
ber þar hvað hæst áhyggjur manna
af sífelldri efnahagslegri þenslu í
Reykjavík og nágrenni og svo sam-
drætti í byggðarlögunum úti um
land, sem leiðir til minnkandi gengis
þeirra á hinum ýmsu sviðum. Fjöldi
fólks skilur, að það er lífsnauðsyn
okkur íslendingum að nýta skyn-
samlega öll lands- og sjávargæði,
hvar sem þau er að finna, og að það
verði best gert með því að veija
byggðahringinn umhverfis landið
eftir því sem við verður komið. Sama
fólk skilur líka, að þjóðin getur ekki
lifað sem borgríki við Faxaflóa og
að fall byggðanna úti um land hlýt-
ur að kippa vissum stoðum undan
Reykjavík og nágrenni, því sam-
dráttur og hrun í atvinnurekstri úti
á landi getur þýtt það sama fyrir
þjónustugreinamar í Reykjavík. Það
þarf tæpast um það að deila, að til-
vist landsbyggðar er meginforsenda
þess, að þjóðin sé sjálfri sér nóg um
sem flesta hluti. Slíkt hefur reyndar
hingað til þótt lífsnauðsyn hverri
þjóð, enda þótt ótrúlegur fjöldi
manna hérlendis hafi oftrú á inn-
flutningi í sem flestum greinum,
þrátt fyrir stórhættulega skulda-
söfnun okkar .erlendis. Áðumefnd
þensla í Reykjavík og nágrenni hefur
að sjálfsögðu orðið til að auka á
lífskjaramisgengi og valdið því stór-
alvarlega fyrirbæri, að fólk hefur
misst trú á umhverfi sitt og horfíð
úr heimahögum í þeirri trú, að betra
sé að fjárfesta í steinsteypunni í
Reykjavík, heldur en atvinnurekstri
og rýmandi fasteignum úti á landi.
Einnig hefur þessi þróun skapað
óæskilega spennu á milli lands-
byggðar og Reykjavíkursvæðisins,
sem þróast getur í hættulega tog-
streitu og átök, ef ekki verður að
gert. Megin orsakavaldur þessarar
þróunar er auðvitað sá, að alltof
mikill hluti þess fjármagns, sem
myndast í hinum ýmsu byggðum
landsins, streymir á einn eða annan
hátt til Reykjavíkur og nágrennis.
Það sýnist því vera eitthvað athuga-
vert við fjármagnsstýringuna og
ekki að furða, þótt mörgum þyki
sumt skjóta skökku við, t.d. að það
skuli rísa verslunarhallir í Reykjavík
uppá milljarða króna samtímis því,
að hin lífsnauðsynlegu hafnarmann-
„Það er útbreidd skoð-
un víða um land, að því
nær sem dragi Lækjar-
torgi því óljósara sé
fólki á hverju þjóðin
lifi. Því verður það að
kallast einkennilegt, að
landsbyggðarfólk skuli
sækja sér þingfulltrúa
einmitt suður á Lækj-
artorg. Hveiju, sem það
veltir, þá sýnist nú
reyndar eðlilegt, að
landsby ggðarfólk
manni eigin sæti á Al-
þingi. I þvi sambandi
verður mér svona rétt
hugsað til þess, hvernig
upplitið yrði á blessuðu
fólkinu í henni
Reykjavík, ef við lands-
byggðarmenn færum
að sækjast eftir þing-
sætum þess. En það
hefur ekkert að óttast,
því slíkir bjartsýnis-
menn erum við ekki og
nóg um það.“
virki umhverfis landið líða mjög fyr-
ir fjármagnsskort til viðhalds og
umbóta. Þrátt fyrir allt þetta bendir
fátt til þess, að taka eigi í taumana
svo straumhvörfum valdi, nema þá
að síður sé að sumu leyti. Sveitarfé-
lög úti um land telja sig hart leikin
af ríkisvaldinu, lögboðin fjárframlög
til hinna ýmsu greina skila sér illa
og söluskattur hefur verið lagður á
innlend matvæli. Allt þetta er lands-
byggðinni mjög í óhag og sérstak-
lega verður að telja álagningu sölu-
skattsins hið mesta óhappaverk
einkum í sambandi við landbúnað-
inn.
Auðvitað er það mál út af fyrir
sig, sem ekki verður rætt hér nán-
ar, en vert er þó að geta þess, að
svartur markaður er þegar tekinn
að blómstra í skjóli söluskattsins, svo
gæfulegt, sem það er.
Óneitanlega fékk það mörgum
bjartsýni, að um síðustu alþingis-
kosningar bar fátt meira á góma,
en byggðamál og helst svo að sjá,
að meginhluti frambjóðenda væru
nokkurs konar byggðarhetjur albún-
ar til stórátaka. Það olli því von-
brigðum að strax eftir kosningar
dofnaði eldmóðurinn hjá flestum og
byggðamálin féllu í skuggann, enda
sígur nú víða á ógæfuhlið og þess
skulu menn minnast, að léttara er
að koma í veg fyrir hvers konar
þróun, heldur en að stöðva hana.
Nú er þaö íj'arri mér að kenna stjóm-
málamönnum um allt, sem aflaga
fer, enda ráða þeir ekki öllu í þessu
landi. Hins vegar er ábyrgð þeirra
mikill og ekki er mér grunlaust um,
að sumir í þeim hópi hafi visst van-
mat á gildi landsbyggðarinnar og
þeirri verðmætasköpun, sem þar fer
fram, að ógleymdu því menningar-
hlutverki, sem þær gegna, því að
sjálfsögðu liggja rætur íslenskrar
menningar um allar byggðir lands-
ins. Það er útbreidd skoðun víða um
land, að því nær sem dragi Lækjart-
orgi því óljósara sé fólki á hveiju
þjóðin lifí. Því verður það að kallast
einkennilegt, að landsbyggðarfólk
skuli sækja sér þingfulltrúa einmitt
suður á Lækjartorg. Hveiju, sem það
veltir, þá sýnist nú reyndar eðlilegt,
að landsbyggðarfólk manni eigin
sæti á Alþingi. f því sambandi verð-
ur mér svona rétt hugsað til þess,
hvemig upplitið yrði á blessuðu fólk-
inu í henni Reykjavík, ef við lands-
byggðarmenn færum að sækjast eft-
ir þingsætum þess. En það hefur
ekkert að óttast, því slíkir bjartsýnis-
menn emm við ekki og nóg um það.
Orð em til alls fyrst að sagt er
og því held ég, að nauðsynlegt sé
að líta á byggðamálin frá ofurlítið
öðm sjónarhomi, en stundum er
gert, og færa umræðuna um þau á
hærra plan, en verið hefur. Sannleik-
urinn er sá að vandi landsbyggðar-
innar hefur um of verið einangraður
við einstakar byggðir, sem bjargað
er fyrir hom, en aftur á móti skort
víðtækar aðgerðir, sem koma þeim
öllum til góða og styrkja undirstöður
þeirra. Þá hefur umræðan um þessi
mál ekki alltaf verið sem skyldi. Hún
hefur í mörgu falli verið um of bland-
in ásökunum, skilningsleysi, tilfínn-
ingum og menn jafnvel slegið um
sig með slagorðum á borð við það,
að tvær þjóðir séu orðnar í landinu.
En auðvitað er bara ein þjóð í þessu
landi og umrædd vandamál að sjálf-
sögðu vandamál hennar allrar, en
ekki bara hluta hennar. Allavega
hefur téð umræða ekki náð því marki
að skapa þá samstöðu í byggðamál-
um, sem telja verður nauðsynlegan
undanfara þess, að þau leysist far-
sællega. Vart verður um það deilt
að sanngirni og skilningur séu meg-
in forsendur mannlegra samskipta
og einmitt í þeim anda verður að
ræða og leysa byggðamálin. Verði
það ekki gert, þá er fullkomin hætta
á því að hið versta gerist, sem sé
það, að brátt dragi til aukinnar
Kleppjámsreykjum.
Aðalfundur Sölufélags garð-
yrkjumanna var haldinn föstu-
daginn 22. april síðastliðinn. Að-
almálefni fundarins að þessu
sinni voru markaðsmál og hinn
nýi grænmetismarkaður, sem
settur var á stofn í vor svo og
nýálagður söluskattur á græn-
meti.
Nú er fengin nokkur reynsla af
markaðnum. Hafa uppboðin gengið
vel, en verð á agúrkum er þó í
krónutölu sama og fyrir ári síðan.
Það vill segja að nýálagður sölu-
skattur dæmist á framleiðendur al-
farið. Kom fram sú krafa framleið-
enda að hluti af söluskattinum verði
endurgreiddur. Annars væri hætta
á því að þannig fari fyrir garðyrkj-
unni, að leitað verði til sexmanna-
nefndar um verðlagningu á græn-
meti og mismunur verði fenginn
sem niðurgreiðslur. Það er ekki ósk
framleiðenda að svo fari.
Nokkuð eru skiptar skoðanir um
sölulaun, sem framleiðendur greiða
afurðadeildinni. Inni í þeirri greiðslu
er auglýsinga- og markaðskostnað-
Vigfús B. Jónsson
spennu og átaka milli landsbyggðar
og Reykjavíkursvæðisins. Hitt er svo
víst að byggðamálin verða ekki leyst
með einhvers konar patentlausn eða
pennastriki. Þau krefjast aðgerða,
sem byggjast á víðtækri samstöðu
allrar þjóðarinnar. Reynumst við ís-
lendingar ekki menn til að ná slíkri
samstöðu, þá tel ég sjálfstæði okkar
teflt í tvísýnu.
Höfundur er hreppsijóri og bóndi
á Laxamýri í S-Þing.
Nú á næstu vikum mun söludeild
Sölufélagsins flytja að Höfðabakka
9 og mun við það fara fram nokkur
endurskipulagning á söludéildinni.
Leysir þetta nokkum vanda afurða-
deildarinnar sem hefur verið í
þröngum húsakosti. • Nokkur bið-
staða er í nýbyggingarmálum eins
og er og er málið í afgfreiðslu hjá
umhverfísmálaráði Reykjavíkur-
borgar. Nokkur endurskipulagning
fer fram á verslun Sölufélagsins. I
ráði mun vera að auka vöruframboð
fyrir garðeigendur og auka þjón-
ustu við garðyrkjubændur og hefur
Armann Eiríksson verið ráðinn til
að annast þjónustu við garðyrkju-
bændur. Söludeild Sölufélagsins
mun fara út í framleiðslu á hrásal-
ati í einhveijum mæli.
Nýkjörna stjóm Sölufélags garð-
yrkjumanna skipa Öm Einarsson,
Rúnar Baldursson, Ólafur Stefáns-
son, Bergþór Úlfarsson og Georg
Ottósson. Framkvæmdastjóri er
Hrafn Sigurðsson og markaðsstjóri
er Kristján Benediktsson.
Bernhard
Aðalfundur Sölufélags garðyrkjumanna:
Söluskatturinn dæm-
ist á framleiðendur
ur.
Bankabréf Landsbankans eru traust og arðvænleg fjár
festing. Þau eru gefin út af Landsbankanum og aðeins seld
þar. Bankabréfin eru með endursölutryggingu sem
skuldbindur Landsbankann til að sjá um endursölu
innan ákveðins tíma.
Sé greiðsla fýrir gjaldfallin Bankabréf ekki sótt strax, bera þau
almenna sparisjóðsvexti þar til greiðslu er vitjað.
Bankabréf Landsbankans eru eingreiðslubréf með gjalddaga eftir eitt til
fimm ár. Þau fást í 50.000,-, 100.000,- og 500.000,- króna einingum.
Nánari upplýsingar fást hjá Verðbréfavið-
skiptum, Laugavegi 7 og hjá verðbréfa-
deildum í útibúum bankans um land allt.
KÚ
Landsbanki
Mk Islands
MÉÉ. ÉM Banki allra landsmanna
. i n ! fo&icmi £v.^>vlitfl