Morgunblaðið - 26.04.1988, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1988 .
27
Nauðsyn breytinga
verkframkvæmda á
á fyrirkomulagi
Keflavíkurflugvelli
eftir Gunnar
Birgisson
Hugmyndin með stofnun ís
lenskra aðalverktaka sf. árið 1954
var sú, að fyrirtækið gerði samninga
um vamarliðsframkvæmdir og hefði
yfir umsjón með þeim að lslands
hálfu, en Sameinaðir verktakar hf.,
sem stofnaðir höfðu verið nokkru
'áður áttu að annast framkvæmdim-
ar. Við því var búist, að fjármunir
vegna þessarar starfsemi nýttust til
eflingar almenns verktakaiðnaðar í
landinu en sú hefur ekki orðið raunin.
Engin skuldbinding felst í Vamar-
samningnum frá 1954 né í stofn-
samningi ÍAV þess efnis, að fyrir-
tækið skuli hafa einkarétt á að ann-
ast vamarliðsframkvæmdir hér á
landi, heldur er það í verkahring
utanríkisráðherra að taka ákvörðun
um það frá ári til árs hvaða fyrir-
tæki eða stofnun skuli annast þetta
hlutverk af íslands hálfu.
Breyting er nauðsyn
Það er viðurkennd staðreynd,
sem ekki þarf að hafa mörg orð
um, að eðlileg ftjáls samkeppni
hefur ætíð í för með sér lægra verð
en einokun. I stað þess að ákveðið
fyrirtæki og éinstaklingur hirði
ágóða einokunar undir ríkisforsjá
eins og hér um ræðir, er eðlilegt
að þeim verðmismun sem af frjálsri
samkeppni leiddi, yrði varið til sam-
eiginlegra þarfa allra landsmanna
og rynni því til ríkisins.
Ljóst er að á þessu 40 ára tíma-
bili frá stofnun Islenskra aðalverk-
taka sf. hefur orðið gífurleg eigna-
myndun í fyrirtækinu og hafa ýms-
ir fúllyrt að það sé í dag eitt fjár-
sterkasta fyrirtæki landsins enda
munu hreinar eignir þess nema
fleiri milljörðum króna í dag. Talið
er að vaxtatekjur fyrirtækisins á
síðasta ári hafi numið nokkrum
hundruðum milljóna króna og ekki
er að efa, að mörg fyrirtæki hefðu
gjaman kosið að vera í svipaðri
aðstöðu í stað þess að búa við þann
gífurlega fjármagnskostnað sem nú
er að sliga rekstur margra fyrir-
tækja hér á landi.
íslenskir aðalverktakar sf. hafa
notað fjármuni sína m.a. til að
byggja stórhýsi hér á Reykjavíkur-
svæðinu og vitað er að gífurlegar
fjárfúlgur í eigu fyrirtækisins liggja
í bönkum hér á landi. Þá hefur fyrir-
tækið varið ómældum íjárhæðum
til ýmissar góðgerðarstarfsemi s.s.
til félagasamtaka og ákveðinna
stjórnmálaflokka. Það skal engan
undra þótt menn spyiji þeirrar
spurningar, hvort þetta fyrirkomu-
lagsé í þágu hins almenna borgara.
í dag eru mörg íslensk verktaka-
fyrirtæki þess fyllilega megnug, að
annast verklegar framkvæmdir fyr-
ir vamarliðið ólíkt því sem var þeg-
ar íslenskir aðalverktakar sf. vóru
stofnaðir. Þessi fyrirtæki búa mörg
hver yfir mikilli verk- og tækni-
þekkingu og hafa jafnvel leyst
umfangsmeiri og flóknari verkefni
en almennt þekkjast hjá varnarlið-
inu á Keflavíkurflugvelli.
Fleiri og stöðugri verkefni myndu
án efa styrkja innlendan verktaka-
iðnað bæði fjárhagslega og tækni-
lega og stuðla að framförum í bygg-
ingariðnaði og lækkun byggingar-
kostnaðar hér á landi auk þess sem
líklegt er að slíkt 'myndi styrkja
Gunnar Birgisson
„Það hlýtur að vera í
þágu vestrænnar sam-
vinnu, að viðskipti við
varnarliðið séu haf in
yf ir allan grun og að
Islendingar geti gert
sér ljósa grein fyrir
því, hvernig hátti efna-
hagslegum samskiptum
okkar og Bandaríkja-
manna í tengslum við
varnarliðið.“
íslensk verktakafyrirtæki í sam-
keppninni um verkefni á erlerrdri
gmndu.
Hvernig á að breyta?
Stjórn Verktakasambands ís-
lands hefur mótað þá stefnu að
sett verði á laggimar nýtt fyrirtæki
er verði í eigu ríkisins og sveitarfé-
laganna á Suðurnesjum til að sjá
um samninga við varnarliðið og til
að hafa umsjón með útboðum og
gerð samninga við undirverktaka
um allar framkvæmdir á vegum
vamarliðsins. Ef stefnan er sú hjá
íslenskum stjórnvöldum að herinn
eigi að greiða fyrir vem sína hér á
landi er eðlilegt að allir þjóðfélags-
þegnar njóti þess fjár og að einhver
hluti þess fari til að byggja upp
atvinnulíf á Suðurnesjum.
Sveitarfélögin á Suðumesjum
hafa haldið því fram að þau veiti
vamarliðinu ýmsa þjónustu sem þau
í reynd fái ekki greitt fyrir. ,Þá
hefur verið á það bent, að alvarlegt
ástand muni skapast á vinnumark-
aðnum þar syðra, þegar og ef her-
inn færi.
Af þessum sökum þykir eðlilegt
og réttmætt, að sveitarfélögin á
Suðumesjum eigi aðild að hinu nýja
fyrirtæki (stofnun) ásamt ríkinu og
að hluti af hugsanlegum rekstraraf-
gangi þess renni til sveitarfélag-
anna sem nokkurs konar endur-
greiðsla fyrir þann kostnað sem
hlýst af vem varnarliðsins á svæð-
Er vilji til að breyta?
Verktakasamband Íslands hefur
lengi barist fyrir því að fram-
kvæmdir á Keflavíkurflugvelli yrðu
boðnar út, en árangur þeirrar bar-
áttu hefur því miður látið á sér
standa. Ýmsir stjómmálamenn og
nokkrar síðustu ríkisstjórnir hafa
haft á stefnuskrá sinni að breyta
þessu fyrirkomulagi en lítið hefur
orðið úr framkvæmd.
Að vísu má segja að viss undan-
tekning frá þessu hafi átt sér stað
árið 1985 þegar ákveðið var, sam-
kvæmt tilmælum Geirs Hallgríms-
sonar, þáverandi utanríkisráðherra,
að leita samninga við innlenda verk-
taka um byggingu olíuhafnarinnar
í Helguvík. Eftir að hann hætti
þátttöku í stjómmálum virðist mál-
ið hafa fallið.í sama farveg og áður.
Af nýlegum ummælum formanna
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins má þó ráða, að vilji sé
innan þessara flokka að breyta
þessu úrelta fyrirkomulagi. Svo
virðist sem málið standi og falli
með afstöðu Framsóknarflokksins
en Steingrímur Hermannsson, ut-
anríkisráðherra, hefur lýst því yfír
að hann sé ekki reiðubúinn að styðja
breytingar á þessu fyrirkomulagi
að svo komnu máli.
Utanríkisráðherra hefur m.a. lát-
ið í ljós þá skoðun, að hann óttist
mjög þær afleiðingar sem slíkar
breytingar myndu hafa á starfsör-
yggi þeirra sem nú vinna hjá ís-
Ienskum aðalverktölum sf. Slík af-
staða hlýtur að sæta furðu ekki
síst þar sem um er að ræða stjórn-
málamann sem sat í sæti sam-
gönguráðherra fyrir nokkrum árum
þegar ákveðið var að stórauka út-
boð í vegagerð hér á landi. í dag
eru fáir sem efast um að það hafi
verið rétt ákvörðun, þrátt fyrir að
starfsmönnum Vegagerðar ríkisins
hafi fækkað um 150—250 manns.
Ekki er vitað til þess að þessir
menn hafi gengið um atvinnulausir
en hitt vita menn, að vegafram-
kvæmdir hafa aukist allnokkuð á
þessum tíma þrátt fyrir minnkandi
fjárframlög til vegamála.
Hagsmunir starfsmanna
Þeim sem óttast að hagsmunum
verkafólks og fyrirtækja á Suður-
nesjum verði stefnt í voða verði
framkvæmdir varnarliðsins boðnar
út skal bent á, að starfsmenn fyrir-
tækja hér á landi eru ekki eign
fyrirtækjanna. Ef nýir verktakar
taka til starfa á Keflavíkurflugvelli
er meira en víst, að þeir munu nýta
þá starfskrafta sem þar eru fyrir.
Sú fullyrðing einstakra stjóm-
málan.anna að einokun fyrirtækis
sé besta leiðin til að tryggja at-
vinnuöryggi er ekkert annað en
tímaskekkja og rökleysa. Ólíklegt
er að þeir stjórnmálamenn sem
haldið hafa slíku fram, séu reiðu-
búnir til að tryggja atvinnuöryggi
annarra starfsmanna í verktakaiðn-
aði með sama hætti, eða hvað?
Staðreyndin er auðvitað sú, að
hvorki einokun né fyrirtæki sem
býr við einokun tryggir atvinnuör-
yggið. Vinnan er fyrir hendi ef verk-
efnin eru til staðar og öllum má
ljóst vera að hvorki íslenskir aðal-
verktakar sf. né nokkurt annað fyr-
irtæki fær ráðið, hversu mikil verk-
efni eru á vegum varnarliðsins á
hveijum tíma.
Niðurlag
Langvarandi einokun viðskipta
býður ævinlega heim hættum og
vekur ávallt spumingar. Það hlýtur
að vera í þágu vestrænnar sam-
vinnu, að viðskipti við varnarliðið
séu hafin yfir alían grun og að ís-
lendingar geti gert sér ljósa grein
fyrir því, hvemig hátti efnahagsleg-
um samskiptum okkar og Banda-
ríkjamanna í tengslum við vamar-
liðið. i þessu sambandi má benda
á, að fyrirkomulag það sem hér
hefur viðgengist, þekkist hvergi í
öðrum ríkjum Atlantshafsbanda-
lagsins, svo vitað sé.
Hér er ekki dregið í efa, að ís-
lenskir aðalverktakar sf. er ágæt-
lega rekið fyrirtæki sem hefur stað-
ið vel að verki í tengslum við fram-
kvæmdir og samninga við vamar-
liðið. Vitað er að hjá fyrirtækinu
starfa margir hæfir stjómendur. og
fjöldinn allur af reyndum og góðum
verkmönnum. Gagnrýnin beinist
ekki að þessum aðilum heldur fyrst
og fremst að hinum löngu úreltu
forréttindum fyrirtækisins.
Það skal enn ítrekað, að sam-
kvæmt vamarsamningum frá 1954
er það eingöngu á valdi íslenskra
stjómvalda að breyta þessju fyrir-
komulagi. Ástæða er til að ætla,
að stjómvöld muni innan tíðar
standa frammi fyrir mikilvægum
ákvörðunum í þessu máli. Eðlilegt
er að almenningi gefist kostur á
því að fylgjast með framvindu máls-
ins og að þess verði gætt, að hags-
munir allrar þjóðarinnar verði hafð-
ir að leiðarljósi við lausn þess.
Höfundur er framkvæmdastjóri
verktakafyrirtækisins Gunnars og
Guðmundarsf. ogformaður Verk-
takasambands ísiands.
möguleiki
fyrir alla.
MAXI plastskúííur og festiplötur.
Margar stærðir og margir litir.
Hentar verslunum. lagerum, verkstæðum og
heimilum fyrir smáa hluti og stóra.
LANDSSMIÐJAN HF.
Sölvhólsgötu 13 — Reykjavík
Verslun: Ármúla 23.
Sími 91 — 20680
Neytendur!
kannid raekilega hvar þid
fáid mest og best fyrir per\iQ
Ljósrayndastofa Kópavogs
43020
Liosmyndastotan Mynd
54207