Morgunblaðið - 12.08.1992, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1992
37
Gerður Kristíns-
dóttír - Minning
Fædd 8. ágúst 1924
Dáin 18. júlí 1992
„Eyjafjörður finnst oss er / feg-
urst byggð á landi hér,“ kvað Matt-
hías forðum og var þó ekki Eyfirð-
ingur að uppruna. Raunar geta há-
stig lýsingarorða verið varasöm og
. oft segir frumstigið meira: „Fagur
er dalur...“ Þó man ég til þeirra
stunda við Eyjafjörð er ég efaðist
um að fegurri gæfust annars staðar
á jarðríki. Minnisstætt er mér líka
þegar ég 17 ára unglingur vann
sumarlangt á eyfirskum rausnar-
garði, Kaupangi, að mér fannst ég
kominn í annan heim, svo mjög báru
eyfirsk býli af því sem ég hafði
kynnst austanlands. Það átti við um
húsakost, híbýlaprýði, ræktun, vél-
væðingu, þrifnað og snyrtibrag utan
húss sem innan. En í þeim sveitum
gátu stormar geisað og háir tindar
varpað löngum skuggum yfir byggð-
ir rétt eins og í öðrum héruðum og
mennirnir voru sjálfum sér líkir,
ástríður þeirra óstýrilátar sem stór-
viðri á þorra og léku margan grátt
eins og lengi hefur loðað við það kyn.
Sama vor og ég kom fyrst í Eyja-
fjörð fermdist í Grundarkirkju Gerð-
ur dóttir þeirra í Möðrufelli, Jónu
Þorsteinsdóttur og Kristins Jónsson-
ar, elst fimm bama þeirra, fædd 8.
ágúst 1924 á Akureyri. Árið eftir
hófust okkar kynni þegar ég settist
í 2. bekk MA þar sem hún var fyr-
ir. Þegar ég lít til baka fæ ég illa
skilið að hún hafi þá verið aðeins
15 ára eða vart af bamsaldri, svo
andlega þroskuð sem hún var. Hún
bar gælunafnið Gæja og átti þó
skírnarnafn við hæfi því að hún var
í sannleika gerðarleg stúlka og fal-
leg. Hún var skarpgreind, fijáls-
mannleg í framgöngu, og einurð í
svipnum héldu sumir sprottna af
þótta, en var aðeins vitnisburður um
heilbrigt stolt sem hefði mátt eiga
sér enn harðari varnarskel, því við-
kvæmri lund og auðsærðri er alltaf
hætt í grimmum heimi. Sérstaklega
erfið em unglingsárin þegar augu
manns em að opnast fyrir að (svo-
kallað) fullorðið fólk er ekki annað
en sjálfselskir óbilgjamir girnda-
belgir sem hugsa bara um sig; og
margt fleira getur orðið að meini,
eins og þegar hrekkjalómurinn litli
með örvamælinn og bogann sendir
skeyti sín í rangan hjartastað; þá
getur verið erfitt að fyrirgefa þeirri
sem tekur skotinu fagnandi og auð-
velt að sannfærast um að þessi karl-
peningur hafi alltaf verið til vand-
, ræða og verði meðan heimur stend-
ur. En góðu heilli gengur þetta yfír
eins og vorkvef og við tekur sælan
mesta þegar hinn eini sanni ríður í
garð í sólskini og sunnanvindi eins
og Sörli forðum — eða kemur sigl-
andi með blátt segl við hún. Þá eykst
líka sáttfýsin svo til alls sem lifir
að vel er hægt að viðurkenna fyrir
sjálfum sér og öðmm að jafnvel (svo-
kallað) fullorðið fólk er ekki nema
manneskjur. Miskunnarlausa líf,
miskunnsama lífl
Með okkur Gæju tókst snemma
góð vinátta sem ég mat mikils því
að hún var ekki allra. En tæki hún
tryggð við einhvern þurfti nokkuð
til að hrekja hann úr vinahring henn-
ar. Það fékk ég að reyna jafnlengi
og ævidagur hennar entist.
Á þessum tíma skiptust mennta-
skólarnir í þriggja vetra gagnfræða-
deild sem lauk með gagnfræðaprófi
og í framhaldi af henni þriggja vetra
menntadeild sem lauk með stúdents-
prófi. Því miður hætti Gæja að loknu
gagnfræðaprófi eins og allar bekkj-
arsystur okkar að þremur undan-
skildum. Þetta náði engri átti, því
hún var miklu meiri námsgarpur en
margur strákurinn sem áfram hélt
og svo var um þær fleiri stúlkurnar
í bekknum. En þær höfðu almenn-
ingsálitið á móti sér eins og löngum;
á öldinni sem leið var talið nægja
að stúlkur lærðu að lesa og óþarfi
að kenna þeim skrift líka; framundir
miðja þessa öld var enn álitið kapp-
nóg að þær tækju gagnfræðapróf,
af því að fyrir þeim lægri hvort eð
væri að giftast og ala upp böm og
til þess þarf eins og hver maður
veit ekki æðri menntun.
Hripað hefur úr minni mér hvað
Gæja hafði fyrir stafni næstu tvö
ár eftir menntaskólavistina, líklega
verið heima og unnið að búi foreldra
sinna. Að minnsta kosti man ég við
fórum eitt sinn hjólandi nokkrir vin-
ir hennar fram í Möðrufell að heim-
sækja hana og áttum þar ánægjuleg-
an dag. Þá vora foreldrar hennar
báðir á lífi og fjórir bræður á
bemskuskeiði: Þorsteinn um ferm-
ingu, Jón ári yngri eða svo, Ingvar
níu ára og Valur þriggja. Á heimil-
inu var einnig Hólmfríður systir
húsfreyju með dóttur sína Solveigu
kornabam, en hún er hálfsystir
Gæju. Allt er þetta fólk nú látið
nema Solveig, systkinin öll fyrir ald-
ur fram.
Haustið 1943 settist Gæja í Hús-
mæðraskólann á Laugalandi sem var
eins vetrar skóli, hóf haustið eftir
nám í Húsmæðrakennaraskóla ís-
lands og lauk þaðan prófi vorið 1946.
Húsmæðrakennaraskólinn starfaði
einnig að sumrinu og þá að Laugar-
vatni. Sumarið 1945 var ég við
blaðamennsku í Reykjavík en fór
utan um haustið til náms. Einhvern
tíma í byijun september kom Bjarni
frá Hofteigi að máli við mig og bauð
okkur hjónum í bíltúr austur að
Gullfossi og Geysi, lagði til að við
tækjum Gæju með í austurleið og
skiluðum henni aftur að Laugarvatni
eftir að hafa skoðað náttúrundrin
miklu. Við tókum boðinu fagnandi
og fagran sunnudagsmorgun renndi
Bjami í hlað hjá okkur á Bergstaða-
stræti í bíti. Mér þótti hann furðu
fámáll á svo fyrirheitaríkum degi
því að Bjarni var annars maður
morgunhress. Innarlega við Suður-
landsbraut bættist kunningjastúlkan
hans í hópinn en hann varð engra
málglaðari við það, sat íbygginn við
stýri og hafði nána gát á umferð-
inni. Þegar við voram komin upp
úr Ártúnsbrekku sagði stúlkan okk-
ur að Bjarna hefði dreymt fyrir því
í nótt að eitthvert óhapp kæmi fyrir
í ferðinni. Ég hafði verið með honum
á herbergi heilan vetur í MA og vissi
að ekki var að spauga með það sem
hann hafði af draumföram sínum
að segja þegar hann setti fætuma
fram fyrir stokkinn á morgnana.
Mér varð því dálítið ónotalega við,
ekki síst vegna þess að við hlið mér
sat kona ekki einsömul. En veðrið
var fagurt, landið heillandi, við ung
og eftirvæntingarfull svo að fljótlega
var fyrirboðinn öllum gleymdur —
nema Bjarna. Úr honum dróst varla
orð þótt allt gengi að óskum austur
og vel hofði um heimförina. Nema
hvað? Sem við sígum á hægri ferð
rennislétta beina braut og eigum
eftir nokkur hundrað metra heim
að Laugarvatni liggur bíllinn eins
og hendi sé veifað á hliðinni úti í
skurði með alla í einni kös og efstur
Bjami. Hann var fljótur að átta sig,
svipti upp hurðinni, hoppaði út og
lék á alsoddi eins og leystur úr álög-
um; nú var því lokið sem fram átti
að koma! Sem betur fór varð engum
meint af byltunni. En dálítið finnst
mér undarlegt að þau tvö sem horf-
in eru úr hópnum, Bjami og Gæja,
kvöddu bæði aðfaranótt 18. júlí.. .
Nú 'er frá því að segja að veturinn
áður en ég kynntist Gæju var ég
nemandi í Laugaskóla í Reykjadal.
Þar var talsverður fjöldi Eyfirðinga,
þeirra á meðal fimm Hjalteyringar
og hét einn Jónas Einarsson. í svo
nánu samfélagi urðu allir mátar og
það hjálpaði til að viðhalda vinfengi
okkar Jónasar að ég var viðloða
Akureyri næstu vetur við nám og
rakst þá stundum á Hjalteyringa og
eins bar fundum saman þau sumur
sem hann var á síld og ég við löndun
í síldarverksmiðjunni á Raufarhöfn.
Hann valdi sér sjómennsku að ævi-
starfi og fór í Stýrimannaskólann.
Dró nú til þess sem verða vildi í lífi
þessara eyfirsku vina minna, Gæju
og Jónasar, og kann ég ekki að rekja
þá tilhugaltfssögu, nema hún endaði
með þeim ágætum að 25. september
1948 gengu þau í hjónaband, bónda-
dóttirin úr dalnum og sjómaðurinn
upprunninn þar úr firði sem „stuðla-
björgin sterk og há / stöðva nyrst
hinn ramma sjá“.
Öllum sem tifyþekktu hlaut að
finnast gæfulega til þessa ráðahags
stofnað; bæði höfðu þau hlotið góða
starfsmenntun, Jónas varð farmaður
í eftirsóttu stýrimannsstarfí með
skipstjórastöðu í sjónmáli, og til að
annast sjómannsheimili þar sem fað-
irinn er í burtu langtímum saman
var erfitt að hugsa sér traustari
konu en Gæju. Á sjötta áratugnum
eignuðust þau íjögur mannvænleg
börn: Kristin (’50), Einar (’52), Haf-
dísi (’55) og Jónas (’57). Þau áttu
þá heima á Akureyri og. allir munu
hafa búist við að þar hygðust þau
staðfestast og ala upp böm sín á
ættarslóð í nánd við frændalið og
foma vini. Margir urðu því undrandi
þegar þau tóku sig upp 1959 og
fluttust með bamahópinn sinn alfari
til Noregs. Það hlýtur að hafa verið
erfið ákvörðun og einhver harðráður
rekið á eftir. Einatt fer svo að at-
gervi þess sem sest að í framandi
landi er þjóð hans glatað og það sem
verra er að oft fær hann ekki notið
sín nema til hálfs í annarlegu um-
hverfi. En þejm famaðist vel í nýju
heimalandi. Á öðru ári settust þau
að í Larvik og festu þar rætur.
Gæja hafði kennt þijá vetur á ís-
landi en fékk ekki komið því við
meðan börnin vora að vaxa úr grasi.
Þegar þau tóku að stálpast hóf hún
kennslu að nýju og kenndi í aldar-
fjórðung, lengst við Larvik yrkes-
skole, síðustu árin sem fyrsti yfir-
kennari hússtjómardeildar og var
heiðrað af fylkisstjóm Vestfoldar
fyrir vel unnin störf við verkalok
vorið 1991. Jónas var í föram á
norskum langferðaskipum fram eftir
áram, síðar skipveiji á feiju milli
Danmerkur og Noregs en fór loks í
land eftir langa útivist og vann síð-
ustu árin hjá verksmiðju í Larvik
uns hann lét af störfum fyrir aldurs
sakir. Börnin döfnuðu ágætlega,
hafa öll gengið menntaveginn og
reynst fósturlandi sínu nýtir þegnar.
Kristinn er forstjóri einnar stærstu
útgáfu í Noregi (De norske bokklub-
bene), Einar nam búvísindi og iðkar
sín fræði við landbúnaðarháskólann
í Ási, Hafdís er félagsráðgjafi í Ósló
og yngsti sonurinn Jónas læknir í
Larvik. Bamabörnin era orðin 11
talsins.
Fyrir áratug rúmum var ég á
flakki einn í bíl, kom í ljósaskiptun-
um til Moss, ók niður á bryggju til
að skoða skipin og sá hvar feija lá
sem leggja átti af stað eftir fimm
mínútur vestur yfir Óslófjörð, svo
að ég ók beint um borð og ákveð
að bregða mér til Larvíkur og heilsa
upp á Jónas og Gæju. Eftir þó nokkr-
ar villur í svartamyrkri fann ég göt-
una Grensen, stöðvaði bílinn framan
við stæðilegt hús nr. 26, steig út
og hringdi bjöllunni. Gæja kom til
dyra í slopp, og þegar við höfðum
heilsast afsakaði hún klæðnað sinn,
sagði þau hefðu verið að koma af
sjó, lent í bölvaðri brælu og fengið
á sig skvettur svo ekki hefði veitt
af að skola af sér sjávarseltuna. Mér
fannst þetta líkara því að ég væri á
tali við kunningja úr stétt fiski-
manna eystra en eina höfðinglegustu
dömu sem dalir íslands hafa alið,
og þegar við höfðum Lengur rætt
málin varð ljóst að Gæja var enginn
gervisjómaður með sjóveikitöflur í
vasanum, heldur vora sjóferðir líf
hennar og yndi. Þau hjónin höfðu
þá nýlega eignast bát svo traustan
og vel búinn að þau töldu engin tor-
merki á að sigla honum til Islands
og höfðu uppi ráðagerðir um það í
fullri alvöra. Ég fékk að sjá fleytuna
morguninn eftir og er í engum vafa
um að þau hefðu komist heilu og
höldnu í Eyjaijörð ekki síður en
Helgi magri forðum. Við sátum að
snæðingi langt fram á kvöld. Á borð-
um var glænýr fiskur sem þau hjón-
in höfðu sjálf veitt, og ekki skorti
húsfreyjuna kunnáttu til að matbúa
hann listilega og framreiða með
kostum. En af bar að mega dveljast
með þessum góðvinum mínum á
fögru heimili þeirra, rabba um heima
og geima og finna að enn var hugur-
inn á íslandi þótt í holdinu hefðu
þau lifað utanlands á þriðja áratug.
Ég hef ekki komið til Larvikur
nema í þetta eina sinn. En allt yfir-
bragð heimsóknarinnar var með
þeim hætti að ég á auðvelt með að
sjá fyrir mér síðustu ævistundir
Gæju. Þau tóku daginn snemma og
reru til fiskjar, gerðu sér góðan
málsverð og neyttu hans um borð,
ræddu meðan á máltíðinni stóð um
Dostojevskí út frá grein um hann
sem birst hafði í Aftenposten. Að
áliðnum degi var haldið til hafnar,
um kvöldið nutu hjónin saman feg-
urðar sólarlagsins og gengu síðan
til hvílu. Þegar Jónas reis úr rekkju
morguninn eftir árla eins og hans
er vani var Gæja örend.
Bálför hennar var gerð frá Und-
ersbo Kapell föstudaginn 24. júlí.
Þetta var borgaraleg útför þar sem
um 200 vinir og vandamenn Gerðar
komu saman til kveðjustundar við
kistu hennar. Athöfnin bar með sér
að verið var að kveðja tveggja landa
þegn sem verið hafði báðum trúr.
Flutt vora ljóð eftir Jónas Hallgríms-
son, Arnulf 0verland og Harald
Sverdrap og lesinn kafli úr Pétri
Gaut eftir Ibsen. Tónlist var með
alþjóðlegu sniði. Öll börn hennar og
ein tengdadætranna fluttu minning-
arorð og sungið var að ósk Gerðar
Ktið ljóð eftir móður hennar. Síðan
var boðið til erfisdrykkju að íslensk-
um sveitasvið. Minningargreinar um
hana birtust í 0stlands Posten 21.
og 23. júlí.
Svo er á enda runnið æviskeið
vænnar stúlku sem stoltarlega bar
sig á götu og gladdi augu ungra
manna forðum. Einn þeirra vann
hjarta hennar. Til hans og vanda-
manna hvarflar hugurinn á saknað-
arstund. Nú sem ég lýk þessum
kveðjuorðum á afmælisdegi Gæju
finnst mér sem hún hefði getað lagt
samísku listakonunni Rose-Marie
Huuva ljóðið Heimvon í munn:
Eins og þegar eldur deyr í hlóðum
yfirgefins tjaldstaðar um haust,
vindur slökkvir hinsta gneista í glóðum,
sópar af hellu silfurgráa ösku,
sáldrar henni yfir vatn og íjörð
svo vil ég duft mitt berist burt með þeynum
um beitilönd og þýfðan heiðamó,
falli sem skuggi á fjallavatnsins spegil,
finni sér skjól í hlýrri mosató,
heimkomið barn við barm þér, móðir jörð.
Einar Bragi.
t
Eiginmaöur minn, faðir, tengdafaðir, afi og langafi,
GUÐMUNDUR ÞORLEIFSSON
stýrimaður,
Grenimel 40,
sem lést 2. ágúst, verður jarðsunginn frá Fríkirkjunni í Reykjavík
[ dag, miðvikudaginn 12. ágúst, kl. 13.30.
Dagmar Hannesdóttir,
Bragi Guðmundsson, Guðrún Ríkarðsdóttir,
Hannes Guðmundsson, Kristín Ármannsdóttir,
Hanna G. Guðmundsdóttir, Guðmundur Hafsteinsson,
barnabörn og barnabarnabarn.
t
Innilegar þakkir sendum við öllum þeim, sem sýndu okkur samúð
og hlýhug við andlát og útför litlu dóttur okkar og systur,
VALDÍSAR JÓNU ÞORSTEINSDÓTTUR.
Þorsteinn Valur Baldvinsson, Sigriður Björnsdóttir,
Sœdís Mjöll Þorsteinsdóttir.
t
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og
útför móður okkar, tengdamóðiur, ömmu og langömmu,
GUÐFINNU STEFÁNSDÓTTUR,
sfðasttil heimilis að Kirkjuhvoli,
Hvolsvelli.
Björgvin Ottó Kjartansson,
Ásgeir Kjartansson,
Stefán Kjartansson,
Jóhann Kjartansson,
Sigurður Rúnar Kjartansson, Sólveig Smith,
barnabörn og barnabarnabörn.
Þurfður Jónsdóttir,
Pálfna Gunnmarsdóttir,
Guðrún Gunnarsdóttir,
Ingibjörg Þorgilsdóttir,
Lokað
Vegna útfarar JÓHÖNNU S. GUÐLAUGSDÓTTUR,
yfirtækniteiknara, verður skrifstofa Borgarskipu-
lags Reykjavíkur iokuð eftir hádegi í dag, miðviku-
daginn 12. ágúst.
Morgunblaðið tekur afmælis- og minningargreinar til birting-
ar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á ritstjórn blaðsins á
2. hæð í Aðalstræti 6, Reykjavík og á skrifstofu blaðsins í Hafn-
arstræti 85, Akureyri.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru birtar
greinar um fólk sem er 70 ára eða eldra. Hins vegar eru birtar afmæl-
isfréttir með mynd í dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er á það lögð að handrit séu vel frá gengin, vélrituð
og með góðu línubili.