Morgunblaðið - 14.09.1994, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDÁGUR 14. SEPTBMBER 1994 23
Reynslan hefur sýnt að
þegar mest hefur legið
við, segir Markús Orn
Antonsson, hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn,
stærsta og traustasta
þjóðmálahreyfingin,
haft á hendi stefnumót-
un í samskiptum við
umheiminn.
herra íslands um að Bandaríkja-
stjórn hefði viljað ganga svo langt
í samdrætti á Keflavíkurflugvelli
að reynzt hefði nauðsynlegt að
leita íiðsinnis framkvæmdastjóra
Atlantshafsbandalagsins til að fá
hana ofan af fyrirætlunum sínum.
Þetta gefur tilefni til að spyija,
hvers vænta megi af hálfu Banda-
ríkjamanna í bráð og lengd. Skyld-
ur þeirra eru ótvíræðar samkvæmt
varnarsamningnum. Munu þeir í
fyrirsjáanlegri framtíð leita eftir
veigamiklum breytingum á honum
eða hugsanlega segja honum upp
í því augnamiði að kalla herlið sitt
frá íslandi?
Góð og ábatasöm samskipti við
Bandaríkjamenn eiga áfram að
verða þungamiðja í íslenzkri utan-
ríkisstefnu. Að mörgu leyti erum
við nær þeim en aðrar Evrópuþjóð-
ir, landfræðilega og hugarfars-
lega. Engu að síður erum við fyrst
og síðast Evrópubúar og þurfum
að svara áleitnum spurningum um
hlutverk okkar í Evrópusamvinnu
komandi ára. Látum heldur ekki
tímabundin vandkvæði í sambúð
okkar við Norðmenn spilla þeim
ávinningi sem við höfum og mun-
um hafa af aðild okkar að nor-
rænu samstarfi.
Ýmsir hafa varað við samruna
Evrópu af því að hann væri af-
sprengi drottnunarhyggju vestur-
evrópskra sósíaldemókrata. Enn
aðrir segja hann sprottinn af illri
nauðsyn til að hafa hemil á Þjóð-
veijum og vaxandi veldi þeirrra.
Hvað sem því líður er þétting hins
evrópska kjarna staðreynd, sem
AÐSEIMDAR GREIIMAR
við leiðum ekki hjá okkur. Mikil-
vægra ákvarðana af okkar hálfu
verður þörf innan tíðar. Ekkert
er unnið með því að rasa um ráð
fram með flumbrugangi og
skammlífum yfirlýsingum fyrir
fjölmiðla. Hins vegar verður að
svara veigamiklum spurningum,
sem íslenzkur almenningur vill fá
auðskilin svör við í ljósi umræð-
unnar, sem nú á sér stað.
Mótun Evrópustefnu
Helztu forystumenn í íslenzku
atvinnulífi segja viðskiptahags-
munum stefnt í voða ef við stönd-
um utan ESB eftir að Norðmenn
og önnur Norðurlönd eru gengin
í það. Aðild að ESB á verulegan
hljómgrunn meðal almennings.
Ungt menntafólk fer þar á undan
og telur ella hættu á að við lendum
utangarðs varðandi samstarf Evr-
ópuþjóða í menntum, vísindum og
listum. Andstæðingar aðildar og
efasemdamenn bera ugg í bijósti
vegna óhjákvæmilegs fullveldisaf-
sals íslendinga gangi þeir í ESB.
Hversu afdrifarík er sú skerðing
sjálfstæðis, sem aðrar lýðræðis-
þjóðir í Evrópu hafa gengist undir
með inngöngu sinni í ESB? Svör
við þeirri spurningu og öðrum
ámóta vilja Islendingar fá til að
geta gert upp hug sinn.
Það er hlutverk stjórnmála-
manna að leiða fram gild rök með
og á móti. Þeirra bíður síðan það
verkefni að leggja yfirvegað mat
á staðreyndir málsins og taka
ákvarðanir. Reynslan sýnir, að
þegar mest hefur legið við hefur
Sjálfstæðisflokkurinn, stærsta og
traustasta þjóðmálahreyfingin í
landinu, haft á hendi farsæla for-
ystu við mótun stefnunnar um
samskipti okkar við önnur lönd.
Nú, þegar íslendingar standa á
krossgötum og nýir vindar blása
í alþjóðamálum, þarf Sjálfstæðis-
flokkurinn enn á ný að móta al-
tæka stefnu og fá umboð þjóðar-
innar til að leiða ísland til verðugs
sætis er falli að nýrri skipan á
vettvangi þjóðanna, og leggja um
leið grundvöll að hagkvæmum
samskiptum við þær á komandi
áratugum.
Höfundur er fyrrv. útvarpsstjórí
og fyrrv. borgarstjórí.
Afnám yfirdráttar
treystir vaxtastefnuna
Innistæðulausar
ávísanir ríkisins
FYRIR nokkrum
árum var algengt að
fréttir bærust af mikl-
um yfirdrætti ríkis-
sjóðs í Seðlabanka.
Þegar verst lét fór
þessi yfirdráttur yfir
10 milljarða króna í
apríl 1991 rétt fyrir
stjómarskiptin. Það er
eins með ríkissjóð og
fyrirtæki eða einstakl-
inga að sveiflur eru í
tekjum og gjöldum inn-
an hvers árs og þegar
gjöld eru meiri en tekj-
ur þarf að grípa til lán-
töku til að brúa bilið. En það er
ekki sama hvernig staðið er að lán-
töku ríkissjóðs. Yfirdráttur ríkis-
sjóðs í Seðlabanka var mjög óæski-
legur þar sem hann kom í veg fyr-
ir að Seðlabankinn gæti haft eðlileg
áhrif á skammtímavexti með mark-
aðsaðgerðum og leiddi auk þess til
óæskilegrar peningaprentunar og
verðbólguþenslu.
Ótakmarkaður yfirdráttur ríkis-
sjóðs í Seðlabanka þýddi í raun að
ríkið gat greitt út fé með innistæðu-
lausum ávísunum. Þannig stuðlaði
ríkisvaldið að þenslu í efnahagslíf-
inu sem ekki voru verðmæti til fyr-
ir. Þá leiddi ótakmarkaður yfir-
dráttur í Seðlabanka til aðhalds-
leysis í ríkisfjármálum eins og kom
á daginn. Þessu varð því að breyta
til þess að takst mætti að koma á
stöðugleika í efnahagslífinu og eðli-
legri vaxtamyndun.
Vaxtaákvarðanir á markaðinn
Árið 1992 gerðu fjármálaráð-
herra og Seðlabankinn með sér
samning þar sem yfirdráttarheim-
ildir ríkissjóðs í Seðlabanka voru
afnumdar í þremur áföngum. Árið
1992 hafði ríkissjóður þriggja millj-
arða yfirdráttarheimild. Ari síðar
var alveg tekið fyrir yfirdrátt ríkis-
sjóðs en Seðlabankanum veitt heim-
ild til að kaupa af ríkissjóði bréf til
að jafna hallarekstur. Frá og með
síðustu áramótum hef-
ur ríkissjóður alfarið
mætt ijárþörf sinni á
almennum markaði.
í framhaldi af þess-
um samningi var
ákveðið að helja sölu
á ríkisverðbréfum í
beinum útboðum og
færa þannig ákvörðun
um vexti á skamm-
tíma- og langtíma-
verðbréfum ríkissjóðs
að mestu til markað-
arins. Með þessu varð
ríkisvaldinu gert skylt
að keppa við aðra aðila
um það ijármagn sem
til var og komið var í
veg fyrir ótakmarkaða peninga-
prentun, sem áður var algerlega á
valdi ríkissjóðs.
Hver er reynslan af þessum
breytingum?
Vinnuhópur sem skipaður var til
að skoða hvernig haga mætti
greiðslustreymi gjaida, tekna og
lánahreyfing ríkissjóðs hefur nýlega
skilað áliti. Niðurstaða hans er að
reynslan af samningi íjármálaráð-
herra og Seðlabanka hafa verið
góð. Útboðsfyrirkomulagið hafi
reynst vel og peningamarkaður hér-
lendis hafi styrkst við þessa aðgerð-
ir. Þá hafi samningurinn gjörbreytt
möguleikum Seðlabankans til að
hafa áhrif á skammtímavexti með
markaðsaðgerðum. Það var m.a.
mikilvægt vegna áforma um fijáls-
ar fjármagnshreyfingar og þróun
skipulegs millibankamarkaðar fyrir
gjaldeyri.
Helstu tillögur vinnuhópsins um
næstu skref við fjármögnun ríkis-
sjóðs eru á þá leið að nauðsynlegt
sé fyrir ríkissjóð að jafna dreifingu
gjalda og tekna til að draga úr
sveiflum á lánsijármarkaðnum.
Jafnari dreifing lánsljárþarfar ríkis-
sjóðs stuðlar að meiri stöðugleika
og því er þetta brýnt. Dæmi um
þetta eru þær miklu greiðslur sem
ríkissjóður þarf að inna af hendi í
ágústmánuði vegna greiðslan á
Nýjar aðferðir við fjár-
mögnun ríkissjóðs eru
dæmi um varanlegar
umbætur, segir Friðrik
Sophusson, og telur að
með þeim sé stjórnmála-
mönnum veitt nauðsyn-
legt aðhald.
vaxta- og barnabótum, en þær leiða
til þess að ríkissjóður þarf að sækja
verulegt fjármagn á skömmum tíma
á verðbréfamarkað sem aftur, en
það stuðlar að óstöðugleika.
Lávaxtatefnan fest í sessi
Víða má bera niður í umbótum
í ríkisrekstrinum. Þær nýju aðferðir
sem ríkja í sambandi við fjármögn-
un ríkissjóðs eru gott dæmi um
varanlegar umbætur sem hafa
margháttaða þýðingu.
I fyrsta lagi er stjórnmálamönn-
um veitt nauðsynlegt aðhald og
peningaprentun í raun flutt úr
þeirra höndum. Afleiðingar eru þær
að vextir ákvarðast á markaði, en
það hefur átt dijúgan þátt í þeim
stöðugleika sem ríkt hefur í vaxta-
málum undanfarið. í öðru lagi hefur
þessi ákvörðun um að taka fyrir
yfírdráttarheimild ríkissjóðs í Seðla-
banka verið gríðarlega mikilvæg
fyrir eflingu ijármagnsmarkaðarins
hér á landi. Loks sýnir þessi
breyting mjög áþreifanlega þá þýð-
ingu sem afkoma ríkissjóðs hefur
fyrir þróun vaxta en það er bæði
æskilegt og eðlilegt. Nú ráða vænt-
ingar markaðarins miklu um þróun
vaxta. Ef ríkisijármálin eru í góðu
horfi og áætlanir standast skapast
væntingar á markaðnum um að
stöðugleiki haldi áfram. Þar með
helst vaxtastigið lágt.
Höfundur er fjármálaráðherra.
Friðrik
Sophusson
hlutu mjög góðar undirtektir og
frábæra dóma. í loks starfsársins
var farin tónleikaför til Færeyja
og tónleikar haldnir þar á tveimur
stöðum. Boð um utanlandsferðir
streyma að hljómsveitinni úr öllum
áttum, og er það til marks um það
orð sem hún hefur getið sér, m.a.
með hljóðritunum sínum.
Enn mætti hér minnast á að
Sinfóníuhljómsveitin hefur oft
fengið hingað heimsþekkta lista-
menn, stjórnendur og einleikara,
sem annars hefðu trúlega aldrei
lagt leið sína til þessa afskekkta
lands. Hún hefur líka skapað at-
vinnu fyrir fjölda ungra íslenskra
listamanna, sem ella hefðu sest
að í útlöndum. Það hafa þeir þó
því miður gert allmargir, ýmist
vegna bágra launakjara hér eða
af öðrum ástæðum. Slíkur at-
gervisflótti er ef til vill alvarleg-
asta vandamálið sem blasir við
íslendingum í náinni framtíð, ef
ekki tekst að bæta lífskjörin til
muna.
Fæst af því sem hér hefur verið
talið verður metið til ijár af neinni
skynsemi, og því er ljóst að út-
reikningar sem eiga að sýna að
„kostnaður við hvern áhorfanda“
sé 5.662 krónur, eins og þið hafið
haldið fram, eru algerlega út í
bláinn. Það dæmi er annaðhvort
skakkt sett upp eða rangt reiknað,
nema hvorttveggja sé.
Hagræðing er mikið töfraorð
nú á tímum. Það var ekki komið
í tísku fyrir hartnær fimmtíu
árum, þegar verið var að koma
Ungt fólk er ekki
heimskt, en það er
stundum dálítið fljót-
fært og minni þess er
stutt, segir Jón Þórar-
insson, sem fjallar um
afstöðu ungra sjálf-
stæðismanna til Sinfón-
íuhljómsveitar íslands.
Sinfóníuhljómsveitinni á laggirn-
ar. En eftir á að hyggja voni það
einmitt hagræðingarsjónarmið
sem réðu miklu um þá fram-
kvæmd. Það var verið að sameina
smáar og óhagstæðar „rekstrar-
einingar" í eina stærri og hag-
kvæmari.
Spurt er hvort ekki sé nú hægt
að hagræða í rekstri hljómsveitar-
innar. Það hefur verið gert eins
og auðið er. Ef lengra á að ganga,
verður það aðeins með þeim hætti
að fækka hljóðfæraleikurum. Laun
þeirra eru langstærsti gjaldaliður-
inn, og þati geta ekki iægri verið.
Slík „hagræðing“ væri helst sam-
bærileg við það, að útgerðarfyrir-
tæki seldi vel búinn togara með
verðmætum aflaheimildum og
keypti í staðinn mótorbát með
miklu minni og verðminni „kvóta“.
Þetta gæti ég skýrt betur ef þörf
krefði, en sleppi því hér. Það kann
að vera að slík örþrifaráð geti orð-
ið nauðsynleg í útgerðinni, en sem
betur fer eiga þau ekki almennt
við í íslensku þjóðfélagi í dag og
vonandi ekki í framtíðinni.
Einhver ykkar lagði til að Sin-
fóníuhljómsveitin yrði lögð niður.
Víst má hugsa sér þetta. En væri
þá ekki í leiðinni rétt að athuga
að leggja niður Háskóla Islands
og sjá til hvort ekki kæmu fram
einkaháskólar að amerískri fyrir-
mynd? Slíkir skólar eru góðir, það
þekki ég af eigin reynd, en þeir
eru dýrir. Eru íslenskir stúdentar
undir það búnir að greiða menntun
sína réttu verði? Eða eru „vitræn“
rök til að skattborgarar, sem aldr-
ei hafa í háskólann komið, séu að
„niðurgreiða" hana með hundruð-
um þúsunda króna á hvern nem-
anda?
Er ungt fólk heimskt? spyr ann-
ar greinarhöfundur fyrir skömmu.
Hann svarar ekki spurningunni
beinlínis, en vitnar til tveggja lát-
inna manna sem ungir náðu mikl-
um frama í stjórnmálum. Það má
koma fram að báðir þessir menn
voru meðal öflugustu stuðnings-
manna Sinfóníuhljómsveitarinnar
á fyrstu og erfiðustu árum henn-
ar. Eysteinn Jónsson beitti sér
fyrir því að lagt var fram á Al-
þingi 1947-48 frumvarp til laga
sem átti að tryggja henni rekstrar-
grundvöll. Það náði ekki fram að
ganga. En Eysteinn dugði hljóm-
sveitinni oft vel, þegar hann var
fjármálaráðherra á erfiðum tím-
um. Á Alþingi 1950 var Gunnar
Thoroddsen fyrsti flutningsmaður
tillögu um styrk til hljómsveitar-
innar úr ríkissjóði og mælti fyrir
henni mjög einarðlega. Hann var
þá borgarstjóri og hafði þegar
tryggt sveitinni framlag úr borg-
arsjóði.
Nei, ungt fólk er ekki heimskt,
en það er stundum dálítið fljót-
fært, og minni þess er stutt.
Gáfnamerki er að skipta um skoð-
un og „hafa það heldur er sannara
reynist" ef menn hafa hlaupið á
sig.
Fyrrnefnd fjárlagatillaga Gunn-
ars Thoroddsen o.fl. var felld við
atkvæðagreiðslu á Alþingi, en
nokkrir þingmenn gerðu grein fyr-
ir atkvæði sínu, sumir mjög stutt-
lega. Það voru samdráttartímar.
Ólafur Thors sagði: „Því miður
nei.“ Gamall framsóknarmaður,
sem líklega hefur verið næstur í
stafrófsröðinni í nafnakallinu,
sagði: „Með ánægju nei.“ Ólafur
Thors lagði aldrei framar stein í
götu Sinfóníuhljómsveitarinnar,
en framsóknarmaðurinn hefur
eflaust setið við sinn keip. Hvorum
viljið þið, ungir sjálfstæðismenn,
fremur líkjast?
Nú um helgina birtist hófsamleg
grein eftir formann SUS, þar sem
lögð er áhersla á það eitt, að ríkis-
stofnanir eigi að halda útgjöldum
sínum innan ramma fjárlaga. Um
þetta eru eflaust flestir sanmiála.
En á verðbólgutímunum fram til
1990 mátti það heita regla að út-
gjöld færu fram úr áætlunum, ein-
att mjög verulega, og var Sinfón-
íuhljómsveitin þar engin undan-
tekning. Á töflu sem fylgir grein
formannsins má sjá, að umframút-
gjöld hljómsveitarinnar hafa verið
komin niður í 0,5% árið 1992.
Hækkun í 9% á næsta ári á sér
þær skýringar m.a. að til komu
ófyrirséðir gjaldaliðir, svo sem
verðhækkanir lífeyris fyrrverandi
starfsmanna, og nauðsynlegar
endurbætur á Háskólabíói sem
hljómsveitin hefur orðið að standa
straum af, þótt þær komi að sjálf-
sögðu ekki síður húseigandanum
til góða.
Með vinsemd og virðingu.
Höfundur var fyrsti stjórnar-
formaður Sinfóníubljómsveitar
innar, síðar framkvæmdastjóri
hennar um árabil og stjórnar-
maðursíðustu 12 ár.