Morgunblaðið - 05.10.2000, Blaðsíða 14

14 FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
MfjrgTinblaðið/iiAX Hugmyndasmiðjan kynnir vinnu sína.
Oræfajökull skartar sínu fegursta.
Fjölgun ferða-
manna með til-
komu þjóðgarðs
Ráðstefna Landverndar um Vatnajökulsþjóðgarð
sem haldin var á Kirkjubæjarklaustri leiddi saman
ólíka hagsmunahópa sem málinu eru nákomnir.
Jóhanna K. Jóhannesdóttir hlýddi á mismunandi
sjónarmið ræðumanna
ARÁÐSTEFNU Landverndar um
Vatnajökulsþjóðgarð kynnti vinnu-
hópur, s.k. hugmyndasmiðja undir
formennsku Ingu Rósu Þórðardótt-
ur, hugmyndir sínar um framkvæmdir á
Vatnajökulssvæðinu, mörk þjóðgarðsins, ein-
kenni, sérstöðu og vemdunargildi einstakra
svæða sem mikilvægt yrði að halda innan hans.
Komist hugmyndir hópsins til framkvæmda
yrði Vatnajökulsþjóðgarðurinn stærsti og fjöl-
breyttasti þjóðgarður Evrópu. Þar myndu Is-
lendingar etja kappi við Norðmenn sem hyggja
á svipaðar framkvæmdir, þ.e. að eiga yfir að
ráða stærsta þjóðgarði álfunnar. Dr. Jack D.
Ives, prófessor hjá Háskóla Sameinuðu þjóð-
anna, einn erlendra gesta á ráðstefnunni sem
kominn var til að miðla af alþjóðlegri reynslu
sinni um jökla og þjóðgarða lýsti yfir ánægju
sinni með þessa væntanlegu samkeppni meðal
grannþjóðanna íslands og Noregs og sagði að
ekkert nema gott eitt til handa náttúrunni gæti
leitt af slíkum keppnisanda.
Dr. Ives er Vatnajökulssvæðið vel kunnugt
frá fjölda rannsóknarferða hans þangað, þeirri
fyrstu í för með Sigurði Þórarinssyni og Ragn-
ari Stefánssyni árið 1952 þegar hann var enn
við nám við háskólann í Nottingham. Hann
sagði að stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs væri
„ómetanleg gjöf til mannkyns," og því væri
ábyrgð íslendinga gagnvart heiminum afar
mikil. Aukinheldur lagði hann áherslu á að
enginn staður í veröldinni kæmist í líldngu við
jökulinn og því þyrfti ábyrgðarfulla stjórnun á
„heimsarfleifðinni" sem hann svo nefndi.
Vegna þessa þarf að bregðast skjótt við áður
en „óafturkallanlegar breytingar á landslagi
verða - því þegar slíkar breytingar hafa orðið
verður eftirsjáin það eina sem eftir stendur".
Auk augljóss fagurfræðfiegs sjónarmiðs
vemdunar jökulsins er hann ómetanlegur fyrir
sakir rannsókna.
Að sögn Dr. Ives má þar finna upplýsingar
um loftslagsbreytingar undanfarinna alda sem
og gróðurhúsaáhrif. Nákvæm skráning at-
burða um tengsl fólksins og náttúruaflanna
finnst í kirkjubókum, munnmælasögum, minn-
ingum hinna sem eldri eru - allt upplýsingar
tengdar afkomu þjóðarinnar í gegnum aldirn-
ar.
Þegar Ives var spurður hvaða mistök ís-
lenskir ráðamenn ættu helst að forðast við
skipulag og framkvæmd þjóðgarðsins, svaraði
hann kíminn að það væri erfitt að eyðileggja
jökulhettuna sjálfa - það væri svæðið í kring-
um hana sem þyrfti frekari athugunar við því
alls ekki væri ólíklegt að sá fjöldi ferðamanna
sem sækir hálendið í dag myndi tuttug- eða
þrítugfaldast á næstu tíu árum.
Jöklaþjóðgarður í Noregi
- norskar reynslusögur
Annar erlendur gestafyrirlesari á ráðstefn-
unni var Norðmaðurinn Thor Midteng frá
Náttúruverndarsamtökum Noregs. Midteng
hefur mikla reynslu af stofnun ogrekstri jökla-
þjóðgarðs því hann hefur um árabil tengst
Jostedalbreen-jöklinum, stærsta jökli Noregs,
sem nú er þjóðgarður.
Midteng hóf mál sitt á að segja hvað íslend-
ingar standi hjarta Norðmanna nærri og því
hafi þeir mikinn áhuga á málefnum þeim er ís-
land varði. Eitt þeirra séu áætlanir Norsk
Hydro á fslandi og áhrif virkjana og stóriðju-
vers á íslenska náttúru og mannlíf.
Midteng þekkir vel til þar sem norska ríkis-
rafmagnsveitan, Statskraftverkene, hugði á
vatnsaflsvirkjanaframkvæmdir í Jostedalen í
suð-austurhluta jökulsins og Stryn í norð-
vestri. Norsk náttúruvemdarsamtök börðust
gegn virkjunarhugmyndum en norska stór-
þingið samþykkti framkvæmdimar. Mikill
meirihluti íbúa Stryn kaus að fá virkjun og
treysti á að hún myndi færa þeim ný störf og
auknar tekjur fyrir þjóðfélagið. Byggingar-
verktakar í heimabyggð vonuðust til að hagn-
ast á byggingarframkvæmdum en ferða-
mannaþjónustan skiptist í tvo hópa að sögn
Midteng. Fyriráætlanimar mættu þó mót-
stöðu bænda á Stryn-svæðinu sem stofnuðu
með sér „Berg Breheimen“ samtökin, Bjargið
heimili jökulsins. Þeir tóku að berjast gegn
virkjuninni, og fyrir því að jökullinn yrði gerð-
ur að þjóðgarði. í baráttunni beittu Bre-
heimen-samtökin jákvæðum baráttuaðferðum
sem fólust m.a. í árlegri uppákomu, Bre-
heimen-fundinum. Þar var venjulega einum
eða flefrum lykilmönnum innan stjómmálanna
boðin þátttaka þar sem málefni virkjunar gegn
þjóðgarði voru rædd. Midtang sagði að þótt
umræðurnar hefðu verið nytsamlegar hefði
náttúran sjálf þó séð um mestu vinnuna þar
sem þátttakendunum gafst færi á að sjá stór-
brotna náttúrana beram augum.
„Ég vil leggja áherslu á að í slíkum tilfellum
mælir náttúran sterkar fyrir sig sjálfa en nokk-
ur orð rituð á blað eða ræðuhöld í fundasölum,“
sagði Midteng. Baráttan var löng og hatrömm
en endaði með sigri náttúravemdarsinna þeg-
ar þingið stofnaði Jostedalbreen þjóðgarðinn
25. október 1992.
I dag era þrjár upplýsingamiðstöðvar starf-
ræktar við þjóðgarðinn. Af 450 manna samfé-
lagi Jostedalen starfa 13 í fullu starfi auk 45
starfsígilda á sumrin. Breheimen-miðstöðin og
Jostedalsjöklaleiðsögumenn era beinar afleið-
ingar af þjóðgarðinum en þar starfa 5 í fullu
starfi og aðrir 35 era sumarstarfsmenn. Norsk
Bremuseum, Norska jöklasafnið, í Fjærland
tekur á móti 40.-50.000 gestum árlega. Þjóð-
garðsmiðstöðin í Stryn var einnig sett á lagg-
irnar vegna garðsins en sú miðstöð skapar ein
flefri störf en fyrfrhugað vatnsorkuver að sögn
Midteng. Lokaorð hans á ráðstefnunni lutu að
fyrirfram gefinni tortryggni íbúa sem vora fyr-
ir stofnun þjóðgarðsins fullir efasemda því þeir
héldu að þjóðgarðurinn myndi hægja á þróun á
svæðinu. Nú líta æ fleiri á garðinn sem nýjan
möguleika í starfsháttum og þá sérstaklega
innan þjónustu við ferðamenn.
Landsvirkjun
á öndverðum meiði
Ragnheiður Ólafsdóttir, umhverfisstjóri
Landsvirkjunar, steig næst í pontu og var
ósammála fyrri ræðumanni. Hún bar fram
spurninguna hvort virkjun gæti starfað innan
þjóðgarðs og sagði svarið ótvírætt vera játandi
en fyrr hafði Inga Jóna, formaður Hugmynda-
smiðjunnar, sagt að samkvæmt skilgreining-
um væri „ekkert til fyrirstöðu að virkjun sé
innan þjóðvangs - en ekki innan þjóðgarðs“.
Yrði virkjað myndi svonefnt Hálsalón mynd-
ast sem yrði að hluta innan þjóðgarðsins. Kost-
ir virkjunar á áhrif verndunar landslags og líf-
ríkis yrðu aukin þekking á jöklinum og hegðun
hans þar sem Landsvirkjun myndi leggja til 15
milljónir árlega sem myndu skila sér í auknum
náttúrafarsrannsóknum ájaðarsvæðum.
Ókostir yrðu tilkoma manngerðs umhverfis í
óbyggðum og aðgróður færi undir vatn. Ragn-
heiður sagði ótvíræða kosti virkjunar vera já-
kvæð áhrif á ferðamennsku og útivist á svæð-
inu þar sem uppbygging greiðir fyrir aðgengi
að þjóðgarðinum og samvinna kæmist á um
uppbyggingu ferðaþjónustu. Áhrif virkjunar á
byggðarþróun á jaðarsvæðum yrði fólksfjölg-
un, auðugra mannlíf og fjölbreyttari ferðaþjón-
usta. Ragnheiður kynnti svo rekstrar- og
kostnaðaráætlun við þjóðgarð þar sem for-
sendurnar vora miðaðar við Skaftafellsþjóð-
garð. Áætlaður stofnkostnaður yrði 700 millj-
ónir, rekstrarkostnaður 100 milljónir og vegir
og slóðar 1800 milljónir, tölur sem myndu
breytast til muna með „samnýtingu uppbygg-
ingar og reksturs virkjunar og þjóðgarðs.“
Ræða Ragnheiðar vakti sterk viðbrögð ráð-
stefnugesta. Árni Finnsson spurði hvort með i
þessu væri kominn verðmiði á árnar og þá
hvort Landsvirkjun væri tilbúin að borga
kostnaðinn. Annar fundargestur, Auður Jóns-
dóttir, minnti á norska rannsókn þar sem kom-
ið hefði í ljós að allur kostnaður við rekstur
þjóðgarðs skilaði sér þrefalt tilbaka í tekjum.
Óðram var umhugað um 70 metra yfirborðs-
sveiflu í Hálsalóni sem valda myndi rykstorm-
um á vorin og leirflögum auk þess sem 12-13
litlar ár færa úr farvegi sínum.
Sambýli þjóðgarðs
og ferðamennsku
Á öllu léttari nótum voru umræður um
ferðamennsku í Vatnajökulsþjóðgarðinum.
Einar Bollason, varaformaður Samtaka ferða-
þjónustunnar, sagði að ef fara ætti saman
verndun og nýting kallaði það á umferð um
þjóðgarðinn. Umferð kallar á þjónustu og
þjónusta kallar á atvinnustarfsemi. Þar endur-
spegluðust orð Midteng um sambærilega að-
stöðu í Noregi. Einar sagði einnig að engar
andstæður þyrftu að vera í umhverfisvernd og 1
atvinnustarfsemi en á móti væri „tæplega 1
ásættanlegt að taka náttúraverndarsjónarmið
fram yfir öryggissjónarmið". Því þyrfti að auð-
velda aðgengi sem flestra með t.d. bílastæðum
og aukinni þjónustu við gesti. Einar beindi at-
hyglinni að því hvort sú þjónusta þyrfti að vera
ókeypis og rekin af opinberum aðilum og taldi
að slíkt væri alls ekld nauðsynlegt því ef gjald
væri tekið fyrir þjónustuna ykjust kröfur að
sama skapi og viðskiptavinirnir yrðu ánægðari
með sinn hlut. Einar sagði einnig að meðlimir
ferðaþjónustunnar teldu sig eiga „fullt erindi í 1
þjóðgarðana - fyrst og fremst til að veita þeim %
sem sækja staðinn þjónustu á sem hag- ®
kvæmastan og arðbærastan hátt án þess að
verndargildi svæðisins sé á neinn hátt skert.“
Anna Dóra Sæþórsdóttir landfræðingur gerði
athugasemdir við ræðu Einars. Anna sagði að
vissulega væri blessun að ferðamennsku í
auknum störfum, tekjum og gjaldeyri fyrir
þjóðina en ókostir væra líka fyrir hendi þar
sem viðkvæm náttúrasvæði láta á sjá með
auknum ágangi. Anna framreiknaði svo fjölda
ferðamanna sem sækja ísland heim og með því 1
að reikna með þeirri áframhaldandi 8,1% fjölg- §
un sem verið hefur undanfarin ár fylla ferða- (
menn 1 milljón árið 2015. Af þeirri milljón má
gera ráð fyrir að stór hluti kjósi að heimsækja
Vatnajökulsþjóðgarðinn. Þolmörk ferða-
mennsku byggjast annars vegar á líffræðileg-
um og rýmislegum þolmörkum umhverfisins
og hins vegar á fólkinu, þ.e. heimamönnum og
ferðamönnum og hvað þeir era tilbúnir að tak-
ast á við í umgengni við náttúrana og hver ann-
an.
Magnús Tumi Guðmundsson hjá Jöklarann-
sóknarfélaginu minnti á að með aukinni ferða- |
mennsku þyrfti að sporna gegn sóðaskap því i
jökullinn geymir það sem hann fær og ósjáleg
sorprönd á jökulhettunni væri til einskis nema
óprýði og skaða. Magnús lagði einnig áherslu á
að jökullinn væri síbreytilegur og ekki eilífur
og því væri skynsamlegt að skilgreina mörk
þjóðgarðsins skynsamlega. Siv Friðleifsdóttir,
umhverfisráðheiTa, ávarpaði samkomuna að
síðustu og sagði mikilvægt að ferðamennskan
yrði í anda „sjálfbærrar þróunar" og einnig |
væri mikilvægt að öll landnýting yrði skipulögð f
í nánu samstarfi við heimamenn og férðaþjón- |
ustuaðila. Siv sagði að með stofnun þjóðgarðs- i
ins yrði auðveldara að setja reglur um umferð
og umgengni á jöklinum þannig að saman færi
„nýting og náttúruvernd," og að þessi stærsti
þjóðgarður Evrópu yrði „Mikið aðdráttarafl
fyrir ferðamenn, jafnt innlenda sem erlenda.
Þjóðgarðurinn verður án vafa öflug lyftistöng
fyrir efnahag okkar og atvinnulíf, sérstaklega
byggðanna í kring.“ Ráðherra sagði svo að lok-
um að: Með samstilltu átaki stjórnvalda, sveit-
arfélaga, hagsmunaaðila og félagssamtaka ná-
um við öragglega þessum náttúraverndar- |.
áföngum í höfn.“
6,5% meira til
rannsókna í ár
HEILDARÚTGJÖLD ríkisins til rann-
sdkna og þróunarstarfsemi eru áætluð 6,7
milljarðar króna á næsta ári, sem er 6,5%
aukning frá árinu í ár. í síðasta íjáriaga-
frumvarpi var fjallað sérstaklega um út-
gjöld til rannsókna. Reiknað var með 6,3
milljóna framlagi í ár. En heildarútgjöldin
í fyrra námu 7,6 milljörðum og lækkunin
milli ára er aðallega vegna nýs hafrann-
sóknaskips, Áma Friðrikssonar RE, en
kostnaður við smíðina féll að mestu til á
síðasta ári.
Aukningin til næsta árs er einkum vegna
verkefna á vegum Islenska upplýsinga-
samfélagsins, tungutækni og sérstakrar
áætlunar um rannsóknir og þróun í upp-
lýsingatækni. Þá er gert ráð fyrir 100
milljóna framlagi í Kristnihátíðarsjóð,
samkvæmt samþykkt Alþingis frá Þing-
vallafundinum í sumar.