Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1989, Page 8

8
MÁNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1989.
Viðskipti____________________________________________________________________ðv
Hefur frelsið ruglað Sovétmenn í ríminu?
Islenskir sendimenn fá núna
allt aðrar móttökur í Moskvu
Stjómendur fyrirtækja á íslandi og
Noröurlöndunum, sem hafa skipt viö
Sovémenn í áraraðir, segja aö þaö sé
orðið allt ööruvisi að semja við Sov-
étmer.n í viðskiptum frá því sem áð-
ur var. Þannig berast sögur af ís-
lensku sendinefndinni í Moskvu,
sem reynir að selja Sovétmönnum
saltsíld, að eitt vandamálið í viðræð-
unum sé þaö að gömlu góðu viömæl-
endurnir á árum áður séu horfnir
og komnir nýir herrar sem nefndin
þekki ekki og hafi annan hugsunar-
hátt en áður tíðkaðist. Ennfremur er
því haldið fram að í síldarviðræðun-
um segi Sovétmenn einfaldlega að
það sé ekki til gjaldeyrir. En hvað
er að gerast í austri, er aukiö frelsi
með tilkomu Gorbatsjovs fariö að
rugla Sovétmenn í ríminu?
Forsendur viðskipta -
báðir aðilar hagnist
Samkvæmt kokkabókum hagfræð-
innar eiga öll viðskipti það sameigin-
legt að þau eiga sér ekki stað nema
báðir aðilar, sem eru að semja, sjái
sér hag í því að gera viðskiptin. Þetta
er nokkuö sem menn komast fljótt
að í viðskiptum. Þarf ekki að nefna
annað en erfiðleika bama við að
skiptast á frímerkjum, leikaramynd-
um eöa hljómplötum. Þau vita að
skiptin fara ekki fram nema komin
sé fram verðmyndum á frímerkjun-
um og báðir aðilar séu sáttir og sjái
sér hag í skiptunum.
Þegar hreinræktuð viðskiptasjón-
armið eru ekki höfð til hhðsjónar er
auðveldara að koma fram pólitískum
sjónarmiðum en ef viðskiptin væru
frjáls. Á sama hátt er einhver krakki
tilbúinn til aö semja öðruvísi við
systkini sitt en aðra varðandi frí-
merkjakaupin.
Þá má spyija sig að því hvort ís-
lendingar hafi einhverra póhtískra
hagsmuna að gæta varðandi við-
skipti við Sovétríkin. Varla getur það
tahst. Ríkin eiga mjög vinsamleg
samskipti en eru í sitt hvoru hernaö-
arbandalaginu.
Er olía Sovétmanna
óseljanleg?
íslendingar kaupa mest af olíu af
Sovétmönnum en selja þeim til dæm-
is fryst fiskflök, saltsíld og ekki má
gleyma treflunum og værðarvoðun-
um frá Álafossi. Gerðir hafa verið
rammasamningar sem svo þarf að
staðfesta á hverju ári.
Sú staða kom upp síðasthðinn
fimmtudag að Kristján Ragnarsson,
formaður Landsambands íslenskra
útvegsmanna, gagnrýndi viðskipta-
ráðherra, Jón Sigurðsson, fyrir það
að seinja við Sovétmenn um olíu-
kaupin áöur en samningurinn um
sölu á saltsíld til Sovétríkjanna væri
frágenginn. „Ohusamningurinn var
tromp okkar,“ sagði Kristján.
Spurningin, sem vaknar vegna við-
skipta íslendinga við Sovétmenn, er
sú hvort það sé þeim mikið kapps-
mál að selja íslendingum olíu. Ef
þeir fá meira fyrir ohuna sína héma
hlýtur það að vera þeim kappsmál.
Ef þeir telja hins vegar að hthl vandi
sé að koma olíunni sinni út annars
staðar er áhugi þeirra ekki jafn-
mikih. Verðið á ohunni, sem íslend-
ingar kaupa, miðast við Rotterdam-
markað en þar er heimsmarkaðs-
verðið skráð daglega. Með öðrum
orðum, við kaupum olíuna ekki á
hærra né lægra verði en gengur og
gerist almennt í viðskiptum.
Gagnrýni útvegsmanna
út í bláinn?
Þess vegna má spyija sig aö því hve
þrýstingurinn á Rússa hefði orðið
mikih ef farið hefði verið að ráðum
formanns útvegsmanna og þeim
sagt: Viö kaupum ekki af ykkur ohu
aðinn og notað hann sem dreifingar-
tæki með það í huga að eftirspurnin
komi frá neytendum og hún mæh
þörfina. Samt sem áður hefur ekki
verið um fullkominn frjálsan mark-
að að ræða þar sem stjórnvöld hafa
haft puttana í verði framleiðsluþátt-
anna sem eru laun, hráefni og fjár-
magn.
Samkvæmt nýjum lögum um utan-
ríkisviðskipti Sovétmanná, sem Gor-
batsjov hefur komið til leiða, mun
hvert og eitt lýðveldi í Sovétríkjun-
um mega stunda utanríkisviðskipti
beint. Og sömuleiðis hefur verið
rýmkað um frelsi einstakra fyrir-
tækja þar th að stunda utanríkisviö-
skipti. Vandamáhð er hins vegar
skortur á erlendum gjaldeyri í Sovét-
ríkjunum og menn fá ekki gjaldeyri
tíl að kaupa vörur beint án vöru-
skipta. Einn viðmælenda DV orðaði
það á þá leið að Gorbatsjov hefði sagt
sem svo: Kastið ykkur í laugina í
utanríkisviðskiptum og syndið. „Ég
sé ekki betur en að þeir séu á sundi
núna.“
Að eiga viðskipti
við Sovétmenn
Sumir spyrja sig að því hvemig
fyrirtæki eigi að bera sig að th að
flyija út vörur til Sovétríkjanna? Það
yrði að byija á að fara á fund við-
skiptafuhtrúa þeirra í ReykjaVík.
Hann kemur því í samband við opin-
bert innkaupafyrirtæki í Sovétríkj-
unum. Sé áhugi á að kaupa vöruna
em máhn rædd frekar. Þá getur
komið í ljós að ekki sé fjárveiting eða
gjaldeyrisleyfi th kaupanna. íslenska
fyrirtækið fengi þá líklega svarið:
Fjárveitingin til að kaupa þessu vöru
er búin, en prófið aftur á næsta ári.
nema þið kaupið af okkur saltsíld. í
þessari hótun felst nefnhega það að
Rússar eigi í vandræðum með að
selja öðrum ohu sína.
Ut frá reglunni að báðir aðhar verði
að hagnast á viðskiptum verður að
teljast raunhæft að álykta sem svo
að Rússar hafi haft raunverulegan
vilja til að kaupa saltshd og trefla og
haft not fyrir hvort tveggja. Annars
keyptu þeir ekki. Spumingin sem
vaknar hins vegar er sú hve mikið
má varan kosta. Er til heimsmark-
aðsverð á saltshd og treflum?
Sovétríkjunum í kringum 1928. Og
við það hefur setið. Aö vísu hefur
Gorbatsjov slakað á og aukið frelsið.
Enn er samt mikhl áætlunarbúskap-
ur. Af þessu sést að hvorki frelsi né
markaðsbúskapur er ekki í þjóðar-
sáhnni sovésku. Langstærsti hluti
þjóöarinnar þekkir ekki annað en
áætlunarbúskap.
Snúast lýðræðiskröfurnar
um meiri matvæli?
í fréttum frá Sovétríkjunum hefur
því verið haldið fram að aukinnar
Gunnar Flóvenz er í fararbroddi síldarseljenda í Moskvu. Hann hefur fund-
iö fyrir því hve erfitt er að selja nýjum herrum Gorbatsjovs síld. Þeir líta
öðruvísi á málin en forverar þeirra.
Fréttaljós
Jón G. Hauksson
Samkvæmt upplýsingum DV hafa
íslensku sendimennirnir sagt við
Rússa að Svíar og Finnar kaupi af
okkur saltaða shd á ákveðnu verði
og því sé það markaðsverðið á shd-
inni. Samt hafa Sovétmenn verið
tregir til að samþykkja þetta verð.
Um það stendur slagurinn. Sovét-
menn hafa haldið því fram að þeir
geti keypt mun ódýrari shd í Kanada
og sagt að halda megi því fram að
það sé alveg eins markaösveröiö og
verðið í samningum íslendinga við
Svía og Finna.
Hið eina sanna markaðsverð
Dæmið er ekki alveg búið. Spyija
má sig að því hvort markaðsverð á
shd í Sovétríkjunum sé nokkuð ann-
að en það sem Sovétmenn eru thbún-
ir th að kaupa shdina á miðað viö
þá þörf, eftirspum, sem er eftir henni
á þessum eina thtekna markaði.
Samkvæmt markaðsfræðinni hlýtur
þetta að vera réttasta verðið. Þetta
er sama skýringin og að það geti
ekki verið sama verð á húsnæði á
Þingeyri og í Reykjavik. Þetta er ekki
sami markaðurinn.
Lenín taldi
markaðskerfið hentugast
í Sovétríkjunum hefur í áratugi
verið rekinn áætlunarbúskapur en
ekki markaðsbúskapur eins og á
Vesturlöndum. Lenín hvarf á sínum
tíma frá skömmtunarkerfi yfir í
markaðskerfi, það að láta markaðinn
ráöa þvi hvað sé framleitt og hvemig
vörunni sé dreift. Hagfræðistefna
hans hefur veriö nefnd New ec-
onomic policy, hin nýja hagfræði-
stefna. Lenín taldi ekki tímabært eða
hagkvæmt að hverfa frá markaðs-
búskapnum. Það var hins vegar Stal-
ín sem innleiddi áætlunarbúskap í
óánægju gæti í landinu og kröfur um
lýðræði sé aö aukast. Á móti má
spyija hvort fólk, sem aldrei hefur
þekkt lýðræði, sé að springa og
krafan um aukið lýðræði sé það eina
sem komist að. Þess vegna hefur því
verið haldið fram að fólkið í Sovét-
ríkjunum sé frekar aö kvarta yfir því
að það fái ekki næghegar neysluvör-
ur.
í áætlunarbúskap er þörfin fyrir
vörunni ekki ahtaf höfð að leiðar-
ljósi. Þannig hafa Sovétmenn eytt
ógrynni fjár í hervæðingu. Þá hafa
geimferjur og geimstöðvar veriö
gæluverkefni sem miklu fé hefur
verið varið í. Fyrir vikið hefur minna
verið th skiptanna í önnur verkefni
og arðbærari.
Annað framleitt
en fólk vill kaupa
Þau vandamál, sem hagfræðingar
hafa bent á við áætlunarbúskap þar
sem stjómvöld ákveði verðið, eru að
allt annaö sé framleitt en fólk vhl
kaupa. Jafnframt sé hætta á að verð-
inu sé haldið niðri þannig að útkom-
an sé sú að fáir sjái sér hag í því að
framleiða á því verði sem þeir fá
greitt fyrir. Þetta dregur aftur úr'
framleiðslunni og skortur verður á
vörunni sé mikh eftirspurn eftir
henni. Biðraðir myndast.
Að sama skapi hafa hagfræðingar
rætt um aö markaðskerfiö sé í raun
eina kerfið sem geri neytendum
kleift að tjá sig um þarfir sínar. Eftir-
spurnin komi frá neytendum og sú
eftirspurn ræður verðinu svo og
hversu mikið sé framleitt af vömnni
og á hvaða kostnaði. Þannig sé nýt- *
ing hráefnis, launa og fjánpagns í
hámarki og viðskiptasjónarmiö höfð
að leiðarljósi fremur en póhtísk.
Verðmyndunin í Ungverja-
landi
Sú austanfialdsþjóð, sem hefur
hvað mest reynt að nýta sér mark-
aösbúskap, eru Ungverjar. Þeir hafa
í auknum mæh aukið fijálsa mark-
„Aukafjárveitingar“ saltaðar
í saltsíldarviðræðunum mættu
Sovétmenn fyrst með ákveðna fiár-
veitingu th að kaupa shdina. Þannig
hefur þetta gjarnan verið áöur. Eftir
þjark gerist málið póhtískt. Ráðherra
frá íslandi hringir í ráðherra í Sovét-
ríkjunum og þrýstir á um kaupin.
Sovéski ráðherrann þarf þá að segja
við þingið, sem hefur ákveðið upp-
haflegu fiárveitinguna, að upphæðin
sé ekki nægileg. Gripið er til sömu
aðgerða og tíðkast gjarnan hérlendis,
það er snöruð er út „aukafiárveit-
ing“. Piklesinn að þessu sinni hafa
verið nýju herrarair hans Gor-
batsjovs sem eru á sundi og eru að
verða sleipir í viðskiptum. Þeir eru
htt hrifnir af „aukaflárveitingum"
og meta því þörfina fyrir vöruna
meira en áður og ekki síst verð henn-
ar. Þeir hafa hamrað á að það séu
engir peningar til og að síld Kanada-
manna sé mun ódýrari. Það hefur
gert málið erfiðara en áður.
Enginn ráðherra hringt
til Moskvu fyrir Marel
í þessu sambandi má geta þess að
íslenska fyrirtækinu Marel, sem
framleiöir tölvuvogir, hefur gengiö
vel að selja Sovétmönnum tölvuvogir
á þessu ári og er salan orðin mun
meiri en í fyrra. Það sem meira er,
það hafa engir ráðherrar verið í sí-
manum til Moskvu til að þrýsta á
um þessi viðskipti. Samt hafa þau
gengið vel. Spyrja má, hvers vegna?
Að lokum er rétt aö minna á að
forsendur utanríkisviðskipta milli
landa eru fyrst og fremst þær að ein
þjóö geti framleitt vörutegund hlut-
fahslega ódýrar en önnur þjóð. Sú
vara verður þá útflutningsvara. Þeg-
ar hver þjóð hefur sína hagkvæmu
útflutningsvöru kemst verkaskipting
á milli þjóöa. Ódýr síld Kanada-
manna dregur stórlega úr sölu á ís-
lensku síldinni sem er dýrari.
Því má skjóta hér inn í að íslensk
hagsmunasamtök atvinnulífsins,
eins og Félag íslenskra iðnrekenda,
LÍÚ og fleiri, láta oft frá sér yfirlýs-
ingar um að jafna þurfi aðstöðuna
og viðkomandi atvinnugrein þurfi að
búa við sömu aðstöðu og sams konar
atvinnugrein erlendis. Á móti má þá
spyija hvort ekki sé þar með verið
að grafa undan forsendunum fyrir
sérhæfingu og hagkvæmni inn- og
útflutnings - og þar með utanríkis-
viðskipta.
Sleipir í bisness
Svo virðist að minnsta kosti sem
sundgarpar Gorbatsjovs velti þessari
spurningu fyrir sér. Þeir hta alvar-
legar í utanríkisviðskiptin. Þess
vegna er auðveldara að selja þeim
tölvuvogir en síld. Þeir eru að verða
sleipir í bisness.
-JGH
Peningamarkaöur
INNLÁNSVEXTIR Innlán óverðtryggð (%) hæst
Sparisjóðsbækur ób. Sparireikningar 9-12 Bb
3ja mán. uppsögn 11,5-13 Úb,Vb
6mán. uppsögn 12,5-15 Vb
12mán.uppsögn 12-13 Lb
18mán.uppsögn 25 Ib
Tékkareikningar, alm. 2-4 Sp,Vb
Sértékkareikningar Innlán verðtryggð 4-1 i Bb
Sparireikningar
3ja mán. uppsögn 0,75-2 Vb
6mán. uppsögn Innlán meðsérkjörum 2,5-3,5 21 Ib Lb
Innlángengistryggð
Bandaríkjadalir 7,25-7,75 Ab
Sterlingspund 13,25-14 Bb,lb,- Ab,
Vestur-þýskmörk 6,5-7 Ib
Danskarkrónur 9-10,5 Bb,lb
ÚTLÁNSVEXTIR Útlán óverðtryggð (%) lægst
Almennirvíxlar(forv.) 27,5 Allir
Viðskiptavíxlar(forv.)(1) kaupgengi
Almennskuldabréf 28-32,25 Vb
Viðskiptaskuldabréf (1) kaupgengi Allir
. Hlaupareikningar(yfirdr.) Útlán verðtryggð 32,5-35 Lb.lb
. Skuldabréf Útlán til framleiðslu 7,25-8,25 Úb
isl. krónur 25-31,75 Úb
SDR 10,5 Allir
Bandaríkjadalir 10-10,5 Allir
nema
Úb.Vb
Sterlingspund 16,25-16,75 Úb
Vestur-þýsk mörk 9,25-9,75 Úb
Húsnæðislán 3,5
Lifeyrissjóðslán 5-9
Dráttarvextir 38,4
MEÐALVEXTIR
óverðtr. nóv. 89 29,3
Verðtr. nóv. 89 7.7
ViSITÖLUR
Lánskjaravisitala nóv. 2693 stig
.Byggingavísitala nóv. 497stig
Byggingavisitala nóv. 155,5stig
Húsaleiguvísitala 3,5% hækkaði 1. okt.
VERÐBRÉFASJÓÐIR
Gengi bréfa veröbréfasjóða
Einingabréf 1 4.410
Einingabréf 2 2,433
Einingabréf 3 2,894
Skammtimabréf 1,510
Lífeyrisbréf 2,217
Gengisbréf 1,957
Kjarabréf 4,380
Markbréf 2,322
Tekjubréf 1,860
Skyndibréf 1,318
Fjölþjóðabréf 1,268
Sjóðsbréf 1 2,125
Sjóðsbréf 2 1,668
Sjóðsbréf 3 1,492
Sjóðsbréf 4 1,254
Vaxtasjóösbréf HLUTABRÉF 1,4980
Söluverð að lokinni jöfnun m.v. 100 nafnv.:
Sjóvá-Almennar hf. 318 kr.
Eimskip 390 kr.
Flugleiðir 164 kr.
Hampiðjan 170 kr.
Hlutabréfasjóöur 160 kr.
Iðnaðarbankinn 170 kr.
Skagstrendingur hf. 244 kr.
Otvegsbankinn hf. 148 kr.
Verslunarbankinn 148 kr.
Grandi hf. 157 kr.
Tollvörugeymslan hf. 110 kr.
(1) Við kaup á viðskiptavíxlum og við-
skiptaskuldabréfum, útgefnum af þriðja
aðila, er miðað við sérstakt kaupgengi,
kge.
Skammstafanir: Ab = Alþýðubankinn,
Bb = Búnaðarbankinn, Ib = Iðnaðarbank-
inn, Lb= Landsbankinn, Sb = Samvinnu-
bankinn, Úb = Útvegsbankinn, Vb =
Verslunarbankinn, Sp = Sparisjóðirnir.
Nánari upplýsingar um peningamarkaö-
inn birtast í DV á fimmtudögum.