Þjóðviljinn - 14.02.1974, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 14. febrúar 1974. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
ANNALL
samskipta
Solzjenitsins og
sovéskra yfirvalda
Þegar þessar linur eru
skrifaðar eru þær fréttir
nýkomnar inn úr dyrunum —
óstaðfestar samt — að
Solzjenitsin hafi verið fluttur
nauðugur til Vestur-Þýska-
lands eftir að hann var i gær
handtekinn. 1 fljótu bragði ætti
að vera auðvelt að útskýra
hvers vegna brugðið væri á
það ráð i stað þess að höfða
mál gegn rithöfundinum fyrir
„óhróður” um Sovétrikin”
sem þarlend blöð hafa sakað
hann um. Eins og i ýmsum
fyrri tilvikum telja sovésk
yfirvöld að raddir frægra and-
ófsmanna heyrist siður um
heiminn ef að þeir sjálfir eru
komnir úr landi. Og auk þess
njóta þá þeir andófsmanna
sem eftir sitja ekki lengur
beinnar eða óbeinnar verndar
heimsfrægðar þeirra sem
sendir eru úr landi, sviptir
borgararétti osfrv.
Hér verða stuttlega rakin
samskipt Solzjenitsins við
sovésk yfirvöld.
Árið 1944.
Solzjenitsin, sem lokið hafði
háskólanámi i stærðfræði og
eðlisfræði, er höfuðsmaður i
sovéska stórskotaliðinu i
Austur-Prússlandi. Hann
skrifast á við æskuvin sinn,
Vitkevitsj, sem er einnig á
vigstöðvunum og láta þeir
óvirðuleg orð falla m.a. um
herstjórn Stalins. Fyrir bréf
þessi eru þeir handteknir.
Solzjenitsin er dæmdur' i átta
ára fangabúðavist. Um tima
er hann i sérstökum búðum
fyrir sérfræðinga — sú dvöl
verður honum siðar uppistaða
i skáldsöguna 1 fyrsta hring.
Árið 1953.
Solzjenitsin hefur afplánað
dóm sinn, en hann má ekki,
frekar en aðrir fyrrverandi
fangar, velja sér bústað
sjálfur. Hann er þrjú ár i út-
legð i litlu þorpi i Kazakstan.
Hann hefur fengið krabba-
mein i fangabúðunum, en
læknast af þvi. Þessi timi
verður honum siðar efniviður i
skáldsöguna Krabbadeildina:
Þar er lýst upphafi hlákunnar
svonefndu i sovésku þjóðlifi —-
viðureign fyrrverandi fanga
og fulltrúa þeirra, sem áður
sendu menn i fangabúðir.
Árið 1957.
Hlákan svonefnd er á góðum
vegi með að bræða það af
isum, sem hún komst yfir.
Árið áður hafði Krúsjof flutt
ræðu sina á tuttugasta flokks-
þinginu um lögleysur og
fjöldahandtökur á dögum
Stalins. Solzjenitsin er einn
þeirra sem hlýtur fulla
uppreisn æru, og er þvi lýst
yfir að sekt hans hafi engin
verið. Hann flyst úr útlegð til
Rjasan og tekur þar upp
kennslu og byrjar að setja
saman bækur.
Árið 1962.
Solzjenitsin kemur með
handritið að Degi i lifi ívan
Denisovitsj til skáldsins
Tvardovskis, sem á sæti i
miðstjórn Kommúnista-
flokksins og er ritstjóri þess
timarits sem djarflegast er,
Novi Mir. Tvardovski fær
Krútsjof til að styðja það, að
þesi hófstillta og áhrifamikla
frásögn um hversdagsleik
pólitiskra fangabúða komi á
prent. Þetta var fyrsta
sovéska bókmenntaverkið um
þetta efni og hlaut mikið lof i
öllum málgögnum, og það var
borið upp til Leninverðlauna.
1963-'64.
Handrit að fjölmörgum
verkum og svo minningarit
berast i striðum straumum til
sovéskra útgáfufyrirtækja og
timarita. Þó nokkuð er birt.
Um leið fer að bera á andófi
gegn þessu uppgjöri —
mörgum þeim sem fóru með
ábyrgð á Stalinstimum finnst
bersýnilega nærri sér höggvið,
aðrir „vita ekki hvernig þetta
endar” fyrir sovéskt fyrir-
komulag. Ivan Denisovitsj
fékk ekki eðlilega meðferð
fyrir Leninverðlaunanefnd
1963, vegna þess að i fyrsta
sinn er reynt að læða af hálfu
vissra aðila að orðrómi um að
ekki hafi allt verið með felldu
með framgöngu Solzjenitsins i
striðinu. Tvardovski fær
vitnisburð frá heryfirvöldum
um hið gagnstæða, en það er of
seint. Krúsjof er vikið frá i
október 1964.
1965.
Smærri sögur um samtima-
mál sem Soízjenitsinhefur birt
i Novi Mir sæta æ meiri gagn-
rýni i blöðum. Lögreglan gerir
upptækt hjá einum af kunn-
ingjum höfundar handrit að I
fyrsta hring og ýmis handrit
og minnisblöð önnur, m.a.
leikritið Veislu sigurvegar-
anna, sem Solzjenitsin setti
saman i beiskju fangabúða-
dvalar og hefur jafnan
afneitað siðan. Það verk hefur
hvergi komið út á prenti, en
engu að siður helur síðar meir
ekki verið vitnað meir i neitt
verk Solzjenitsins i sovéskum
blöðum en i þetta eina handrit,
sem er i vörslum leynilög-
reglunnar.
1966.
Frá þvi snemma á árinu er
hætt að minnast á Solzjenitsin
og verk hans i greinum um
sovéskar bókmenntir. Siðasta
smásagan sem birt er á prenti
eftir höfundinn kemur i Novi
Mir, en einmitt á þvi ári hefur
pólitisk deild hersins bannað
herbókasöfnum að kaupa það
rit vegna þess hve siðspillandi
það sé. Tónskáldið Sjostakov-
itsj, rithöfundarnir Tsjúkovski
og Pátovski, visindamaðurinn
Kapitsa o.fl. senda miðstjórn
Kommúnistaflokksins bréf
þar sem þeir biðja um eðlileg
starfsskilyrði fyrir
Solzjenitsin. Þeir fá ekkert
svar fremur en aðrir, sem
siðar bera upp hliðstæðar
óskir, eins og t.d. selló-
leikarinn Rostropovitsj. Siðar
á árinu er Solzjenitsin meinað
að hitta lesendur sina enda
þótt ýmsir starfshópar vilji
bjóða honum til upplestrar og
samtals.
1967-'68.
Solzjenitsin hefur lokið við
Krabbadeildina og fyrsti hluti
sögunnar verið settur fyrir
Novi Mir. Henni var kippt til
baka á þeim grundvelli að um
andsovéskt verk væri að ræða.
Um sama leyti kemur sú bók
og I fyrsta hring út á Vestur-
löndum án vilja og vitundar
Solzjenitsins — er talið að
leynilögreglan KGB hafi sjálf
átt hlut að þvi máli til þess að
spilla fyrir rithöfundinum
heima fyrir. Þvf að i sama
mund er opinskátt farið að
ásaka hann i Sovét fyrir að
verk hans séu notuð i þágu
andsovésks áróðurs fyrir
vestan.
1969-71.
Solzjenitsin er rekinn úr
sambandi sovéskra rit-
höfunda. Nokkru siðar er
Tvardovski bolað frá ritstjórn
Novi Mir og svo allmörgum
nánustu samstarfsmönnum
hans.
Haustið 1970, nokkru eftir að
út kemur á Vesturlöndum hin
sögulega skáldsaga Solzjen-
itsins, Agúst 1914, eru honum
veitt Nóbelsverðlaun i
bókmenntun. Uppfrá þvi
harðnar herferð gegn honum
heima fyrir um allan helming.
Veitingin er i Moskvu sögð
vottur um sérstakan fjand-
skap við Sovétrikin, og dipló-
matiskum ráðum beitt til að
koma i veg fyrir afhendingu
verðlaunanna. Sjálfur vill rit-
höfundurinn ekki fara úr landi
af ótta við að sér verði ekki
leyft að snúa heim aftur, og
Gierow, ritara Sænsku
akademiunnar, er synjað um
leyfi til að koma til Moskvu og
afhenda Solzjenitsin Nóbels-
verðlaunapeninginn heima
hjá honum.
Að sögn vinar skáldsins, Zj.
Médvédéfs, er um þetta leyti
gripið til hinna furðulegustu
ráða til að sverta mynd hans i
augum almennings. Meira að
segja er tvifari hans látinn slá
um sig á veitingahúsum með
fyllirii og kvennafari og komið
er að i erlendum blöðum til-
búningi um mikla bilaeign
höfundar, þá er og mikið gert
úr þvi, að einhverjir af löngu
liðnum ættingjum hans hafi
verið rikir.
1973-74.
Sovésku leynilögreglunni
tekst að fá kunningjakonu
Solzjenitsins til að visa sér á
handrit að bókinni „Eyja-
klasinn Gúlag” Fremur hún
að sögn rithöfundarins sjálfs
morð að þvi loknu. Hann
ákveður þá að bókin, en afrit
af henni var úr landi komið,
skuli koma út. En ritið er
skýrsla, byggð á eigin
Frh. á bls. 15
Svava Jakobsdóttir:
Sósíalistar
fordœma
slíkt
Þegar Alexander Solzhen-
itsyn höfðu verið veitt Nóbels-
verðlaunin, sendi Rit-
höfundafélag Islands honum
bréfkorn sem hafði að geyma
heillaóskir og þakklæti félags-
manna til hans fyrir baráttu
hans i þágu hins frjálsa orðs.
Ég var þá ritari félagsins og
það kom i minn hlut að annast
framkvæmdir og setja bréfið i
þann flöskupóst sem flytur
slik erindi til rithöíunda sem
eru í ónáð hjá stjórnvöldum
sinum. Og liklega hefur bréfið
rekið á annarlega strönd þvi
aldrei barst neitt svar frá
Solzhenitsyn né viðurkenning
á móttöku þess.
Liklega höfum við heldur
ekki búist við svari, en við
töldum skyldu okkar að sýna -
starfsbróður samhug og
stuðning við timamót er okkur
bauð I grun að mundu skerpa
deilurnar milli hans og
stjórnarinnar. Þetta bréfkorn
Rithöfundafélags Islands er
ekki nema eitt af ótölulegum
erindum sem skrifuð hafa
verið Solzhenitsyn til stuðn-
ings siðan ofsóknirnar gegn
honum byrjuðu. Fjölmörg
samtök viðs vegar um heim
hafa mótmælt og fordæmt of-
sóknir sovéskra stjórnvalda á
hendur honum og öðrum rit-
höfundum og menntamönnum
og reynt bæði leynt og ljóst að
fá þessi yfirvöld til að taka
sönsum. En án árangurs.
Sósialistar um alla Vestur-
Evrópu fordæma þessar
aðgerðir i riki sem kennir sig
við sósialisma og þeir fyllast
reiði og harmi yfir þvi að
Rússum skuli vera annara um
þann arf er keisaratimatilið
skilaði þeim i hendur, er
skáldið i fangabúðum Siberiu
hét Dostójevski en ekki
Solzhenitsyn og gagnrýni á
rikjandi stjórnvöld var refsi-
vert athæfi, en þær hugsjónir
frelsis, endurnýjunar og
óþrjótandi skoöanaskipta,
sem sósialisminn byggist á.
En nú er ekki timi til fræði-
legrar vangaveltu um þátt
þjóðlegra erfða i sovéska
„sósíalismanum”. Nú er timi
til að mótmæla. Mótmæla
handtöku Solzhenitsyns og
brottflutningi hans úr landi.
Mótmæla daufheyrn sovéskra
yfirvalda við mótmælum
okkar. Vel mega þeir vita, að
sósiaiistar fordæma framferði
þeirra ekki siður en aðrir, og
vel mega þeir vita, að rit-
höfundar hvarvetna, hverjar
svo sem stjórnmálaskoðanir
þeirra eru. fordæma skerð-
ingu hins frjálsa orðs. Þvi rit-
höfundar vita hvað er i húfi. Sé
þeim meinað að skrifa eftir
eigin samvisku, hefur dauða-
dómur yfir þeim verið kveðinn
upp.
Alþjóðleg verkalýðsráðstefna:
„Þjóðnýtum
olíufélögin”
Um helgina var haldin
ráðstefna þriggja alþjóð-
legra verkalýðssambanda
i Genf. Samböndin eru
Alþjóðasamband járn-
iðnaðarmanna, Alþjóða-
samband verkamanna í
matvælaiðnaði og Alþjóða-
samband verkamanna í
efnaiðnaði. Voru þátttak-
endur frá Bandaríkjunum,
Evrópu, Asíu og Afríku.
I áiyktun frá ráðstefnunni segir
ma.: „Við styðjum skjótráðar
aðgerðir sem beinast að þvi að
takmarka gifurlegan gróða oliu-
félaganna og að þvi að sam-
félagið yfirtaki hann með nýjum
skattaáiögum. Alit okkar er að
einokun oliufélaganna beri að
afnema og að setja beri þau undir
stjórn almennings.”
Aðalritari Alþjóðasambands
járniðnaðarmanna, sem boðaði
ráðstefnuna, segir: „Að undan-
förnu hafa oliuhringarnir sem
bera mesta abyrgð á orkukrepp-
unni safnað auknum gróða og
haldið uppteknum hætti við að
beina efnahagsþróun heimsins i
þá farvegi sem þeim eru hag-
stæðastir. Þetta hafa þeir gert i
leynilegu samstarfi við ihalds-
stjórnir, iðulega i löndum sem
þeir hafa löngum arðrænt.”
Dan Bennedict.^nnar aðalritari
Alþjóðasambands járniðnaðar-
manna.segir svo um ályktunina:
,.Við krefjumst aðgerða þjóð-
legra og alþjóðlegra stofnana
sem lúta samfélagslegri stjórn i
þá veru að þær taki i sinar hendur
yfirstjorn oliulinda, hráefnaöflun
og starfsemi fjölþjóðlegra fyrir-
tækja.” _þH