Þjóðviljinn - 12.11.1986, Blaðsíða 7

Umsjón:
Ólafur
Gíslason
UðÐVIUIIIN
Reykjavíkur-
stemmning
í tónum
Sinfóníuhljómsveitin frumflytur á morgun tónverkið „Tvær
myndir“ eftir Herbert Hriberschek Agústsson.
Þetta eru 2 tónmyndir fyrir
stóra hljómsveit sem eiga að
lýsa rölti um borgina þar sem
ég reyni að hlera uppi þekkt
og ókunnug hljóð, sagði Her-
bert Hriberschek Ágústsson
tónskáld, þegarviðhöfðum
samband við hann vegna
þess að á morgun mun Sin-
fóníuhljómsveit íslands frum-
flytja eftir hann tónverkið
„Tværtónmyndir".
- Það var Tónskáldasjóður
Ríkisútvarpsins sem pantaði
þetta verk hjá mér í tilefni sex-
tugsafmælis sem ég átti í ágúst
síðastliðnum. Verkið var samið í
vor, en hugmyndin á bak við það
hefur verið lengi að þróast með
mér.
Verkið tekur 10-15 mínútur í
flutningi, og ég hugsa mér að fyrri
myndin byrji með morgungöngu í
grámóskulegri morgunkyrrð, þar
sem klukknaköll rjúfa kyrrðina
og þau geta eins vel boðað dags-
ljósið, lífsgleði eða sorg. Síðan
kemur morgunsöngur sem
leikinn er á flautu og þá vaknar
dagurinn með ys og þys, en þessi
kafli endar með því að morgun-
söngur flautunnar heyrist aftur
eins og í bakgrunni.
Annar kaflinn, eða seinni
myndin hefst á hröðu scherzo eða
glettum, og ég ímynda mér þá
börn að leik við tjörnina, fugla-
kvak og síðan elskendur sem láta
vel hvort að öðru með saxófón og
klarinettu sem talast við. Þessi
mynd endar síðan á því að virðu-
legur bóndi eða húsbóndi kemur
gangandi eftir Tjarnarbakkanum
og það er túban sem fer með hans
hlutverk.
Málverk
af stemmningu
Er þetta þá það sem kallað er
prógramtónlist?
Nei, ekki í þeim skilningi að
verkið styðjist við ákveðna sögu
eða kvæði, heldur lýtur verkið
sínum eigin lögmálum. En hug-
myndirnar að verkinu eru fengn-
ar á rölti mínu um borgina og eiga
sér þannig fyrirmyndir. Eg lít
frekar á þetta sem eins konar
málverk af stemmningunni í
borginni. Þetta er skrifað fyrir
stóra hljómsveit og ég nota mikið
málmblásturshljóðfærin. Það eru
í þessu léttar sveiflur, sem eru
jazzkenndar og Jón Múli ætti að
kannast við.
Herbert Hriberschek Ágústs-
son er Austurríkismaður, en
hann fluttist hangað til lands 1952
og hefur Ieikið í Sinfóníuhljóm-
sveitinni alla tíð síðan, lengst af
sem 1. hornleikari. Hann hefur
auk þess komið víða við í tónlist-
armálum, bæði sem tónskáld,
kennari og stjórnandi. Þannig var
hann skólastjóri Tónlistarskólans
í Keflavík 1976-84 og hann hefur
stjórnað Karlakór Keflavíkur frá
■ 1959. Þá hefur hann einnig
stjórnað Þrastakórnum í Hafnar-
firði, Kvennakór Suðurnesja,
Háskólakórnum og Kvennakór
Slysavarnafélagsins. Sinfóníu-
hljómsveitin hefur áður flutt
margar af tónsmíðum Herberts.
Þegar við spurðum hann að
því hvers vegna hann hefði flust
til íslands á sínum tíma var svar-
ið:
- Ætli það hafi ekki verið af
forvitni og ævintýraþrá. Ég hafði
starfað sem hljóðfæraleikari við
Fflharmóníuhljómsveitina í
Graz, þegar ég frétti af því, að
hér væri laus staða. Þá voru hér
fyrir þeir landar mínir Páil Pam-
pichler Pálsson og Hanz Pluder
fagotleikari, og Iétu vel af
landinu. Þeir áttu sinn þátt í
þessu. Svo kynntist ég konu
minni hér og hef unað mér vel...
Þetta voru orð Herberts Hri-
berscheks Ágústssonar og við
óskum honum til hamingju með
afmælið - þótt síðbúðið sé - og
tónverkið um Reykjavíkur-
stemmninguna sem Sinfóníu-
hljómsveitin frumflytur annað
kvöld. Stjórnandi verður Arthur
Weisberg.
ólg.
Þetta er með léttri sveiflu og málmblásturshljóðfærum
VEGURINN TIL MEKKA
Leikfélag Reykjavíkur sýnir
Veginn til Mekka
eftir Athol Fugard
Lelkstjóri: Hallmar Sigurðsson
Leikmynd: Karl Aspelund
Þýðing: Árnl Ibsen
Athol Fugard er þekktasti
leikritahöfundur frá heimalandi
sínu, Suður Afríku. Mörg verka
hans fjalla um sambúð hvítra og
svartra í landinu á einarðlegan
hátt og hann hefur vitanlega átt í
útistöðum við stjórnvöld í A-
Afríku eins og allt almennilegt
fólk þar í landi. Hér átti fólk fyrir
skemmstu kost á að sjá kvikmynd
eftir leikriti hans Boesman og
Lenu í sjónvarpi, og þeim sem
sáu er áreiðanlega í fersku minni
flutningur Lilla teatern á listahá-
tíð fyrir svona áratug á grátbros-
legri afhjúpun Fugards á aprart-
heidstefnunni, Sizwe Banzi er
dauður.
Vegurinn til Mekka, sem mun
vera nýjasta leikrit Fugards, fjall-
ar hins vegar ekki nema óbeint
um kynþáttaofbeldið heldur um
hinn almenna tilvistarvanda eða
réttara sagt þessa spurningu:
hvernig getur manneskjan fundið
sér tilvistargrundvöll ef hún miss-
ir trúna á guð og viðtekin félags-
leg verðmæti í kringum sig? Það
er þetta sem hefur komið fyrir
aðalpersónu verksins, Helen.
Hún finnur svarið innra með sér,
í sköpunarkrafti ímyndunar-
aflsins, og tekur til við að skapa
sér sína eigin veröld sem hlutger-
ist í myndastyttum sem hún hrúg-
ar upp í garðinum hjá sér. Hún
kallar þetta styttusafn sitt Mekka
og vegurinn þangað er leiðin til
fyrirheitna landsins inni í okkur
sjálfum. Þessi eyðimerkurganga
konunnar hefur kostað hana ein-
angrun frá samfélaginu, en hún
býr í einangruðum smábæ í út-
jaðri eyðimerkurinnar, stað sem
ekki beinlínis einkennist af um-
burðarlyndi og víðsýni.
Eini maðurinn í bænum sem
enn hefur samband við hana er
presturinn, sem er fulltrúi þeirra
gilda sem hún hefur gert uppreisn
gegn og er að reyna að brjóta ein-
strengingshátt hennar á bak aftur
og koma henni á elliheimili. Hel-
en fær hins vegar stuðning frá
fulltrúa upplýstari afla, vinkonu
sinni Elsu sem er kennari í Höfð-
aborg. Leikritið gerist á einu
kvöldi og snýst um þá spennu sem
leysist úr læðingi kringum þving-
anir prestsins til að koma Helen á
elliheimili.
í sýningu LR leysist reyndar
engin spenna úr læðingi fyrr en
langt er liðið á kvöldið. Fyrri
hluti verksins er afar daufur og
langdreginn og verkar sem alltof
langur innangur að kjarna máls-
ins. Þegar að honum kemur eftir
hlé lifnar sýningin sem betur fer
við og nær undir lokin sterkum
tökum á áhorfendum. En hvað
var að í fyrri hlutanum? Sumpart
held ég að texti Fugards eigi sök-
ina, hann er ótrúlega flatur á
köflum í fyrri hlutanum og svo er
hann einfaldlega of langur. En
einnig held ég að leikstjórinn
hefði getað gert meira til að vinna

SVERRIR
HÓLMARSSON
gegn þessum meinsemdum með
því að þétta gang leiksins og
undirstrika betur þá spennu sem
smám saman er að hlaðast upp.
Það sem vantar í fyrri hlutann er
meðal annars tilfinningin fyrir
þrúgandi áhrifum þessa eyðilega
umhverfis og miklu einangrunar.
í byrjun þegar Elsa kemur inn,
lítur hún hreint ekki út eins og
hún hafi ekið 1200 km í hitakófi
og rykmekki - svo dæmi sé nefnt
um það sem að er.
Hallmar Sigurðsson leikstýrir
þessu verki á lágu nótunum, hann
stefnir að því að finna sönnum
tilfínningum eðlilega tjáningu.
Þessi aðferð hans ber ríkulegan
ávöxt í seinni hluta sýningarinnar
þar sem samleikurinn nær um-
talsverðri dýpt og hreinir strengir
hljóma. Þegar Elsa er búin að
kveikja á öllum kertunum stafar
sannkallaður töfraljómi á sviðið,
birta sem endurspeglar innri
birtu Helenar. Lýsing í sýning-
unni er reyndar vönduð og áhrif-
arík, en Ijósaskiptingar sums
staðar of hraðar, áhorfandinn má
ekki finna eins mikið fyrir þeim
og hann gerir. Frumraun Karls
Aspelund er vandað verk og
nokkuð sannfærandi en gefur
tæplega nógu vel til kynna raun-
verulega einangrun og nöturlegt
ástand hússins.
Eins og þegar hefur verið sagt
er leikurinn hófstilltur og þegar
best tekst til mjög sannur. Sig-
ríður Hagalín leikur hér betur en
hún hefur gert um skeið, nær
mjög öruggum tökum á persón-
unni og tekst að gera innri sann-
leik hennar að sínum. Hún
geislar þegar best lætur af innri
birtu Helenar. Þetta var verðug-
ur leiksigur til að halda upp á 40
ára leikafmæli.
Hlutverk Elsu er langt frá því
að vera eins þakklátt. hún er dá-
lítið taugabiluð og ráðvilt nú-
tímakona, uppfull með réttar
hugmyndir en hefur ekki náð
tökum á lífi sínu. Þessu kemur
Guðrún Gísladóttir ágætlega til
skila og samleikur hennar og Sig-
ríðar er á köflum djúpur og inni-
legur. Gagnvart rótleysi og óör-
yggi Elsu stendur Jón Sigur-
björnsson eins og klettur í hlut-
verki prestsins, fulltrúa hinna
fornu gilda. Leikur Jóns er einkar
fallegur, hann sýnir okkur hörku
og mildi þessa manns í senn, gerir
hann sumpart fráhrindandi en
sumpart aðlaðandi eins og vera
ber. Hófstilltur, nákvæmur og
sannur leikur.
Og þá er það þýðingin. Árni
Ibsen er of reyndur þýðandi til að
geta leyft sér að senda frá sér þær
alltof mörgu setningar sem mað-
ur hnaut um sökum þýðingar-
bragðs, bókmálskeims eða yfír-
máta hátíðleika. Hér vantaði
eina yfirferð enn til að slípa af
vankantana.
Sverrir IJólmarsson
Ml&vikudagur 12. nóvember 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7