Þjóðviljinn - 30.06.1989, Blaðsíða 4

A BEININU
Nauðsyn að hafa óvinsæla ríkisstjóm
Ætla mætti að Alþýðuflokkur-
inn sé nokkuð einangraður í ríkis-
stjórninni varðandi hermálið.
Öllum ætti að vera kunn afstaða
Alþýðubandalagsmanna og síðan
bætist formaður Framsóknar-
flokksins í þeirra flokk og segir
heræfingarnar vera tímaskekkju,
en á sama tíma telur Jón Baldvin
Hannibalsson þær vera hið mesta
þarfaþing.
Er Alþýðuflokkurinn líkt og
staður klár hvað varðar hermál-
ið?
Síður en svo. í fyrsta lagi er það
svo um þessa ríkisstjórn að hún
byggir á óbreyttum forsendum í
utanríkismálum. Það var ekki
samið um að ganga úr NATO eða
að segja upp varnarsamningnum.
Þessi ríkisstjórn er ekki mynduð
á þeirri forsendu að breyta
grundvallarforsendum í varnar-
og öryggisstefnu íslands.
Hvað heræfingunum viðkemur
er það að segja að þær eru undir-
búnar með mjög löngum fyrir-
vara. Undirbúningur að þeim
æfingum sem nýverið hafa farið
fram hófst um áramótin 1987-88 í
utanríkisráðherratíð forvera
míns. Ákvörðun um það að koma
í veg fyrir æfingarnar í byrjun árs
1989 hefði þurft að styðjast við
mjög veigamikil rök.Rökin fyrir
því að blása heræfingarnar af
hafa ekki heyrst enn.
Heræfingar eru stundaðar í
öllum löndum, bæði Varsjár- og
Atlantshafsbandalags með reglu-
bundnum hætti, hvergi að sönnu
eins umfangsmiklar og innan
Varsjárbandalags. Samt hefur
enginn núið félaga Gorbasjoff
það um nasir að hann standi með
því gegn þróun í afvopnunarmál-
um.
Af því spurt er um staða hesta,
spyr ég á móti um Alþýðubanda-
lagið sem er flokkur á breytingar-
skeiði: Hvenær kemur að því að
hann sætti sig formlega við aðild
íslands að NATO. Það er orðið
nokkuð langt síðan ítalski
Kommúnistaflokkurinn gerði
þetta upp við sig. Við munum
ekki eiga neina aðild að afvopn-
unarmálum nema með aðild að
NATO.
Er ekki ákveðin mótsögn fólgin
í því að hér fara fram heræflngar í
„kaldastríðsanda" um svipað
leyti og utanríkisráðherra flytur
tillögu á leiðtogafundi NATO um
að vígbúnaður hafanna verði
settur á dagskrá afvopnunarvið-
ræðna stórveldanna?
Stórveldin hafa samið um
gagnkvæma tilkynningaskyldu og
eftirlit með þeim heræfingum
sem á annað borð þykir taka að
semja um. Þessi æfing var svo lítil
að hún nær ekki tilkynninga-
skyldu.
Ríkisstjórnin hefur tekið sér-
stakt frumkvæði í afvopnunarm-
álum sem vakið hefur athygli. Þar
á ég við aðdragandann að utan-
ríkisráðherrafundi NATO. Ár-
angur og eftirtekjan var ekki
mikil - enda hlutum við engan
stuðning frá öðrum ríkjum á
þessum fundi. Við, féllumst á að
draga tillögu okkar til baka að því
er varðaði lokaskjal fundarins,
en tókum skýrt fram að við vær-
um ekki fallin frá þeim tillögu-
flutningi.
Það er vitanlega viðamikið mál
að leggja fram ígrundaðar til-
lögur um vígbúnaðareftirlit og af-
vopnum. f því skyni er einn liður-
inn í endurskipulagningu Utan-
ríkisráðuneytisins að það verði
betur í stakk búið til að takast á
við vinnu að slíkri tillögugerð.
En var afvopnunartillagan
nokkuð annað en almenn viljayf-
irlýsing, sem fékk ekki betri
undirtektir en svo hjá öðrum
leiðtogunum að Stoltenberg
norski utanríkisráðherrann hafði
að orði að tillagan hefði ekki ver-
ið til neins annars en að skapa
„ónauðsynlegan rugling á fundin-
um?
Það er staðreynd að hin engil-
saxnesku stórveldi innan NATO
eru treg til að hnika til afstöðu
sinni. Ég er hins vegar
sannfærður um það að tíminn
vinni með okkur - þess sjást nú
ýmis merki, til dæmis er mér
kunnugt um það að á vegum
bandaríska herráðsins er hafinn
undirbúningur að því að rann-
saka það hvort unnt sé í gegnum
samninga um vígbúnaðareftirlit
og vissa þætti afvopnunarmála að
tryggja öryggi siglingaleiða á
Norður-Atlantshafi. Sömuleiðis
hafa verið unnar mjög viðamiklar
rannsóknir á vegum Norðmanna
á þessu sviði. Ég á von á því að við
munum eiga nána samvinnu við
Norðmenn á þessu sviði, eins og
norski utanríkisráðherrann hefur
reyndar óskað eftir.Það er þegar
farið að taka eftir þessu frum-
kvæði og það er góðs viti.
Víkjum að ríkisstjórninni.
Samkvæmt könnunum er þetta
óvinsælasta ríkisstjórn sem setið
hefur, - staða stjórnarinnar er
veik á þingi og Alþýðuflokkurinn
undir þinni forystu virðist ekki flá
feitan gölt út úr ríkisstjórnarsam-
starflnu ef marka má kannanir,
stuðningur við flokkinn hefur
ekki verið minni síðan 1974? Á
stjórnin einhverja lífsmöguleika
án þátttöku Borgaraflokksins?
Það er nú álitamál. Hins vegar
tei ég það sjálfsagðan hlut í fram-
haldi af því samstarfi við þing-
menn Borgaraflokksins sem
tókst á síðasta þingi um veiga-
mikil mál að styðjast við hann til
fulls og breikka grundvöll stjórn-
arsamstarfsins með þeirra þátt-
töku.
En hvað með óvinsældirnar?
Okkur er það mikil nauðsyn að
hafa óvinsæla ríkisstjórn - við
höfum ekkert að gera með vin-
sæla ríkisstjórn. Sú ríkisstjórn
sem væri nú að afla sér vinsælda
færi áreiðanlega vill vegar.
Spurningin er sú hvort þessi ríkis-
stjórn er óvinsæl á réttum for-
sendum. Mér virðist enn að hún
hafi ekki komið sér að verki með
að gera óhjákvæmilega hluti sem
gætu horft til verulegra óvinsælda
til skamms tíma, en tryggi það að
lokum að stjórnin hafi árangur
sem skili henni réttlátari dómi.
Hvaða aðgerðir áttu nákvæm-
lega við?
Fyrir nokkrum vikum lagði
fjármálaráðherra fram á ríkis-
stjórnarfundi plögg sem bentu til
þess að að óbreyttu yrði halli á
ríkissjóði í lok árs 4 til 6 miljarð-
ar. Fjárvöntunin við fjárlagagerð
næsta ársyfir 10 miljarðar. Þessar
tölur eru trúlega frekar van en of
ætiaðar.
Þetta gerist þrátt fyrir það að
þessi og síðasta ríkisstjórn hafi
lagt á aukna skatta til þess að ná
jöfnuði í ríkisbúskapnum.
Er þetta markmið ekki fokið út
í veður og vind?
Láti hún þetta yfir sig ganga
hefur henni mistekist ætlunar-
verk sitt. Þá þýðir ekkert að vera
með tómar óskir um það sem allir
menn eru sammála um í orði
kveðnu - lækka verðbólgu,
minnka erlenda skuldasöfnun, ná
lækkun raunvaxta og fjármagns-
kostnaðar.
En hvernig stendur á því að
svona horflr þrátt fyrir aukna
skattlagningu?
Ríkisútgjöldin eru að mestu
leyti lögbundin og aukningin
sjálfvirk. Um leið er stór hluti af
ríkisútgjöldum utan við fjárlög
og birtist fjármálaráðherra í
formi bakreikninga með skír-
skotun til löggjafar og besta
dæmið um það er auðvitað land-
búnaðarhakkavélin.
Til hvaða ráða vili þá utan-
ríksráðherra grípa.
í fyrsta lagi verður að rifta bú-
vörusamningnum og afnema
sjálfvirka lagakvöð á ríkið, - að
hafa verðábyrgð á allri fram-
leiðslu landbúnaðaraðila án alls
tillits til þess hver eftirspurnin er.
Sparnaður vegna þessa gæti num-
ið nokkrum miljörðum.
í öðru lagi verður að loka
gamla húsnæðislánakerfinu. Það
er verið að gefa út lánsloforð upp
á 2 til 3 miljarða á ári að tveimur
þriðju hlutum til fólkis sem býr
þegar í viðunandi húsnæði. Þessi
lánsloforð eru ávísun upp á gjafa-
lán með niðurgreiddum vöxtum.
Þetta gæti sparað hálfan annan
miljarð.
f þriðja lagi verður að taka á
sjálfVirkri útgjaldaþenslu
heilbrigðiskerfisins, sem er 40 til
45% af ríkisútgjöldum. Það verð-
ur til að mynda að rifta samning-
um við sérfræðinga í læknastétt
sem við óbreyttar aðstæður sækja
sér 10 til 20 miljónir hver í sjóði
ríkisins. Fyrir liggja tillögur um
að sameina 2 hátæknispítala í
Reykjavík og breyta þeim þriðja í
öldrunarspítala sem mundi spara
hundruð miljóna á ári. Taka
verður á lyfjaokurskerfinu.
Nefnd sem búin er að vera í tvö og
hálft ár að vinna að þessu hlýtur
að fara að komast að niður-
sstöðu. Þar væri hægt að spara
umtalsverðar upphæðir. í skóla-
kerfinu er unnt að spara með því
að leggja niður skóla sem þegar
eru tómir. Lánasjóður íslenskra
námsmanna stefnir í það að verða
frá þriggja miljarða millifærslu-
sjóði. Þetta er örlátasta náms-
styrkjakerfi sem nokkur þjóð
hefur talið sig hafa efni á. Að
óbreyttu stefnir í það að taka
verði erlend lán til að standa
undir honum að því sem næst
öllu. Svona mætti halda áfram að
nefna augljós dæmi.
Um þær mundir sem þú tókst
við af formennskunni af Kjartani
Jóhannssyni hafðir þú að orði að
ekkert væri eðlilegra en að skipta
um kall í brúnni þegar illa aflað-
ist. Er þinn kvóti ekki einfaldlega
búinn?
Árangur verður ekki metinn
fyrr en við vertíðarlok.
Það mál sem þú hefur kanski
lagt hvað mesta áherslu á að und-
anförnu er tiltekt í utanríkisþjón-
ustunni, koma á skipulags-
breytingum og öðru slíku. Þetta
virðist hafa mætt mikilli and-
stöðu meðal háembættismanna.
Hannes Jónsson sendiherra neit-
ar að biðjast afsökunar á því að
hafa kallað þína nánustu sam-
starfsmenn fúskara þrátt fyrir að
þú kallir hann inn á teppið. Hvor-
ir hafa beygt hvern - embættis-
mennirnir þig eða þú þá?
Skipulagsbreytingarnar voru
löngu tímabærar og bráð-
nauðsynlegar. Flestir sem til hafa
verið kvaddir meðal embættis-
manna og sérstaklega hinir yngri
Jón Baldvin
Hannibalsson
utanríkisráðherra
i
telja þessar breytingar horfa til
betri vegar.
Það þarf engum að koma á
óvart þótt sumir embættismenn
bregðist ókvæða við þegar farið
er að hrista upp í úreltu kerfi og
óhjákvæmilega komið við þeirra
eigin hagsmuni. Þessi ríkisstjórn
ákvað að lækka launaútgjöld
ríkisins um 4 prósent. í Utan-
ríkisráðuneytinu hefur þetta ver-
ið framkvæmt með þeim hætti að
yfirmenn skrifstofa ráðuneytisins
eru gerðir ábyrgir fyrir því að
þetta markmið náist. Það er búið
að afnema óunna yfirvinnu og
það kerfi að topparnir komi með
yfirvinnureikninga og fái þá af-
greidda með sjálfvirkum hætti.
Það er óhjákvæmilegt þegar
settur er kvóti á yfirvinnu að það
feli í sér launalækkun sem er
meiri en hundrað prósent þegar
menn hafa laun upp á 250 til 350
þúsund á mánuði eins og dæmin
sanna.
Við skulum segja að það sé
eðlilegt að menn kveinki sér
undan slíku. En það verður aldrei
tekið til í opinberum rekstri án
þess að einhver kveinki sér.
Um munnsöfnuð eins heima-
sendiherra er þetta að segja:
Samkvæmt fjárlögum var í sparn-
aðarskyni ákveðið að setja ferða-
bann á heimasendiherra sem
kostaði 5 miljónir í fyrra en hefði
trúlega kostað 10 miljónir í ár. Ég
sé ekki að hagsmunum íslend-
inga í Asíuríkjum verði þjónað
héðan af Laugaveginum. Það að
sýna flaggið með því að afhenda
kurteisisplögg lágt settum emb-
ættismönnum í utanríkisráðu-
neytum er ekki árungrsrík utan-
ríkisþjónusta. Þetta kerfi verður
afnumið. Þannig að Hannes
Jónsson verður afnuminn í heilu
lagi.
Enn eitt dæmið um sjálfvirkn-
ina í ríkisbúskapnum og verndun
á forréttindum er að flestir emb-
ættismenn eru æviráðnir. Þeir
þurfa helst að fremja morð til
þess að hægt sé að færa þá um
sess.
Ef það hefði vakist upp einhver
sendiherra í utanríkisþjónustu
erlendis og blaðrað um það í fjöl-
miðlum að honum þætti greini-
legt að ráðgjafar ráðherra væru
fúskarar, þá væri óhægt að slá því
föstu að slíkur maður hefði ekki
kembt hærurnar í sinni stöðu.
Hann væri einfaldlega rekinn og
það réttilega.
Sendiherra er ekki fulltrúi
þjóðarinnar heldur embættis-
maður undir stjóm pólitísks ráð-
herra sem ber ábyrgð fyrir þingi
og þjóð. Honum ber að fram-
fylgja þeirri stefnu sem mótuð er
af ráðherra og ríkisstjórn og
þegja ef hann hefur efasemdir um
það. Vilji hann hann skapa sér
rétt til þess að gagnrýna þá stefnu
þá á hann að sjálfsögðu þau
mannréttindi að segja af sér.
En standa ekki ummseli Hann-
esar enn óhögguð meðan hann
neitar að taka þau til baka eða
segir af sér?
Hann verður að sjálfsögðu
leystur frá starfi heimasendiherra
um leið og staðan verður lögð
niður. Ég er að láta skoða erfiða
og lögfræðilega þætti þessa máls.
Þú hefur stundum látið að því
liggja að hlutverk þitt i ríkisstjóm
væri að moka framsóknarflórinn.
Ert þú ekki sjálfur fallinn í þann
flór og tekinn við að hygla pólit-
ískum eftirlaunamönnum með
stöðuveitingar eins og framsókn
og íhaldið?
Ef þú átt við Benedikt Gröndal
og Kjartan Jóhannsson þá er
svarið nei - ég er ekki spilltur
pólitíkus. Benedikt var þegar
fyrir í utanríkisþj ónustunni en
hefur verið færður til og um hæfi-
leika Kjartans Jóhannssonar til
að takast á við samskiptin við EB
efast sjálfsagt fæstir. -rk
4 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. júní 1989