Þjóðviljinn - 30.06.1989, Blaðsíða 14

un 1991 verður það kraftaverk ef
húsið nær fyrri styrk á markaðn-
um.
Undanfarna sex mánuði hafa
menn talað fjálglega um góðan
undirbúning fyrir lokun hússins.
Hvað eiga starfsmenn hússins að
gera? „Fara í Ieikferðir og sýna í
skólum" segir Þjóðleikhússtjóri
brattur. Skólarnir eru lokaðir,
stundaskrá þeirra eins og ferða-
taska eftir Glasgowferð og hvern-
ig dreymir mann vakandi um að
unglingar og börn hafi áhuga á
leikhúsi eftir áratuga vanrækslu.
Sjá menn leikara á ferð um landið
að vetri til? Látum okkur
dreyma. „Endurtekinn fjárhags-
vandi Þjóðleikhússins rekstrar-
og stjórnunarlegs eðlis“? Gísli
Alfreðsson er „ósáttur" við þá
niðurstöðu ráðherrans. Hvernig
ætlar hann að „stjórna og reka“
sitt apparat árið 1990? Hver á að
stjórna húsinu í haust ef skrúfað
verður fyrir aukafjárveitingar?
Hænan og eggið
Hvernig reka menn leikhús? Á
opinberum styrkjum í fjárlögum
og sníða stakk eftir vexti? Eða á
hefð, vani oggamlir siðir, að ráða
- reksturinn halda sína gömlu
slóð og reikningurinn sendur í
Arnarhvol? Það verður greini-
lega ekki liðið lengur. Hvað er
raunverulega að í Þjóðleikhús-
inu? Hvað hefur ráðherrann
gagnrýni sinni til stuðnings? Þær
raddir hafa heyrst um árabil að
Þjóðleikhúsið hafi skaðast mest
af eldri hluta starfsmannahópsins
- þær raddir hafa hljóðnað að
undanförnu, máski vegna þess að
elsta kynslóðin er ýmist að hætta
störfumeða þá að hún fær ekkert
að gera, svo nú beinast spjótin að
miðkynslóðinni, fólki fæddu í
stríðinu. Eins og alltaf beinast
gagnrýnisraddir að nokkrum ein-
staklingum. Ævinlega án veru-
legrar sanngirni um hlutverka-
skipun, jafna stígandi frá verk-
efni til verkefnis, þann þroska
sem lög um Þjóðleikhúsin kveða
svo skýrt á um: „Við samningu
verkefnaskrár skal leitast við að
nýting starfskrafta verði hag-
kvæm og tillit sé tekið til listrænn-
ar velferðar og þroska listamann-
anna.“
Sannleikurinn er sá að í þessari
klausu er falinn einn af fjórum
hornsteinum leikhússins: velferð
listamannanna. Ekki bundin
launaflokkum eða sýningar-
greiðslum, heldur sífelld vaka
yfir gáfu þeirra til leiksins. Hand-
leiðsla frá einu hlutverki tii ann-
ars, tii að reyna þanþol þeirra til
nýrra átaka, finna styrk þeirra og
veikleika. Ekkil láta þá falla í
klisjuna, kasta þá endalaust eins
og týpur en ekki skapandi ein-
staklinga. Láta þá ekki ganga
verkefnalausa heilu og hálfu vet-
urna eins og útigangshross. Eins
og tíðkast í Þjóðleikhúsinu.
Fyrir tíu árum spratt upp deila
á síðum þessa blaðs um blóð-
leysið í Þjóðleikhúsinu. f orði
kveðnu var hún þras um orðalag
og orðhengilshátt eins og okkar
er siður, en bak við það var deila
um rétt Þjóðleikhússtjóra til að
ráða starfsmönnum sínum, hvort
hefðarréttur og starfsaldur skyldi
ganga framar listrænum hug-
myndum leiklíússtjórans um
samsetningu leikflokksins.
Kveikjan var uppsögn tveggja
leikara af svokölluðum B-
samningi og í kjölfar þess ásakaði
leikhússtjórinn Félag leikara um
að standa í vegi fyrir eðlilegri
endurnýjun í stapanum.
Vitaskuld er það ljóst að ævi-
ráðningar hafa sungið sitt síðasta
í íslensku leikhúsi hvernig sem
stéttarfélög kunna að láta í því
máli. Á sama hátt og ljóst er að
hvaða leikhússtjóri sem er verður
að geta ráðið hvernig hann setur
leikarahóp sinn saman sem ræðst
af því hvaða verkefni hann vill
sýna fyrir reksrarféð sem hann
fær. Nú er komið að því að
leikhússtjórnin verður að taka
klárar og skýrar ákvarðanir
hverjir eiga að mynda leikflokk
Þjóðleikhússins. Það hefur lengi
verið gagnrýnisvert hvernig hóp-
urinn er samansettur, og staðið
leikhúsinu fyrir þrifum. En verra
er hvernig leikhússtjórnin brýtur
lög á starfsmönnum sínum í
leikarahópi, frá þeim elstu til
hinna yngstu, og er þá vitnað til
lagaklausunnar hér að ofan.
Hvað hefur Róbert Arnfinnsson
leikið í leikhúsinu liðin tvö
leikár? Fimm hlutverk. Rúrik,
Gunnar, Bessi, Baldvin, Herdís,
Magga Guðmunds, Kristbjörg,
Bríet; þessi hópur hefur leikið
eitt, mest þrjú hlutverk á tveim
árum. Og ekki tekur betra við
þegar skoðaður er yngri hópur-
inn sem virðist helst ráðinn í eitt
tvö hlutverk til skamms tíma.
Leikhúsið er á grimmilegan og
heimskulegan hátt að vaiinýta
starfskrafta sína. Þeir geta ekki
gert upp við sig hverjir skuli
starfa í flokknum. Fólk æfir á
strjálingi, veit aldrei lengra en
leikárinu hvað bíður þess. Finnur
ekki fyrir neinni heildrænni
stefnu með starfskrafta sína.
Hvað er betra til að drepa niður
áhuga á starfi og verkefnum?
Þetta er stærsta synd leikhús-
stjórnarinnar og sú ljótasta. Að
kasta starfsævi og starfskröftum
fólks á glæ. Og í aurum og krón-
um talið er hún síður en svo „hag-
kvæm“.
Leikstjórakrísan
Annar hornsteinn leikhúss er
leikstjórnin. Ég hef fundið fyrir
því í tali manna að þar er tísku-
orðið „leikstjórakrísan". Aftur
beinist óánægja áhugasamra
leikhúsgesta og leikhúsfólks að
skorti á stefnufestu, áframhaldi,
þróun, og er þess þá vænst að
tengsl leikstjóra við eitt hús,
hluta.úr leikflokknum, einn leik-
myndahönnuð, geti magnað fram
fersk vinnubrögð, hlaðnari
leiksýningar. Enda næst enginn
árangur í starfi leikstjórnarhóps
nema samfella verði í starfinu og
verkefnavalið bjóði uppá skipu-
lögð vinnubrögð til langs tíma.
Þjóðleikhúsið er með tvo leik-
stjóra á föstum launum og mætti
ætla að óathuguðu máli að þeir
væru listrænt akkeri leikhússins.
Benedikt Árnason virðist hafa
því hlutverki að gegna að taka
upp vinsæl leikrit frá West End
leikhúsunum í London og hefur
reyndar mátt þola ásakanir uppá
síðkastið aðhann sæki þangað
annað og meira, leikstjórn hans
sé stæling, hermilist. Hann hafur
á fimm árum sett upp sex verk-
efni. Brynja Benediktsdóttir hef-
ur ein fárra íslenskra leikstjóra
markað sér samfelldan stíl og
virðist fylgja honum nokkuð
samviskusamlega: hún hefur sett
upp fjögur verk á liðnum fimm
árum.
Leikstjórafélagið hefur í kjara-
samningi sínum metið uppsetn-
ingu sem ársfjórðungsverk þann-
ig að lesandi má glöggt sjá „hag-
kvæmni" þessa fyrirkomulags.
Aðrir leikstjórar húsanna eru til-
fallandi og reyndar hygg ég að
fáar starfstéttir á íslandi búi við
eins mikið öryggisleysi og leik-
stjórar okkar. Undanfarin fimm
ár hefur Þjóðleikhúsið vart leitað
út fyrir afar þröngan hóp. Margir
ungir og eldri leikstjórar hafa
ekki fengið tækifæri um árabil og
sumir aldrei. María Kristjáns,
Inga Bjarnason, Kári Halldór
Þórsson, Lárus Ýmir, Kjartan
Ragnarsson, Sigrún Valbergs-
dóttir, Karl Ágúst Úlfsson,
jafnvel Stefán Baldursson og
Haukur Gunnarsson - Bríet
Héðinsdóttir hefur leikstýrt einu
verki í Þjóðleikhúsinu í langan
tíma.
Leikstjórar búa líkt og leikarar
við geðþóttastjórn í úthlutun
verkefna og það sem verra er að
leikhússtjórnin er í gæfuleysi sínu
farin að draga æfingar von úr viti,
jafnvel um mánuði og misseri.
Og er þá ekki að sökum að spyrja
um árangurinn. En fyrst og síðast
bitnar á leikstjórum stefnuleysið í
verkefnavali, skortur á opinberri
verkefnaskrá til langs tíma.
Leikhúsið verður að stokka
upp leikstjórahóp sinn og skapa
völdum hóp möguleika á vinnu til
lengri tíma, samfelldri og hugs-
aðri eftir styrk leikstjórans og
áhuga. En til þess þarf grund-
völlur leikhússreksturs ríkisins að
breýtast og lúta skipulagi.
1. Marmari
2. Háskaleg kynni
3. Brestir
4. Ofviðrið
5. Fjalla-Eyvindur
14 SfÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. júnl 1989