Þjóðviljinn - 30.06.1989, Blaðsíða 17

semina að sjá svona mikið af gáf-
uðum, flínkum og fróðum og
skemmtilegum konum! Það sem
komst næst því að gagnast mér
beinlínis var að heyra um verk-
efni sem konur í Óðinsvéum eru
að vinna um konur og tækni við
rannsóknastofnunina í kvenna-
fræðum þar. Aðferðum þeirra
kem ég kannski til með að beita
að einhverju leyti við eldhúsverk-
in. Annars eru heimildir mínar
þessar kiassísku: fslendingasög-
urnar, lögin, gamlar verðskrár. í
sambandi við eldstæði og vinnu-
aðstöðu hef ég farið í gegnum
skýrslur um fornleifauppgrefti.
Maður þarf að fara óskaplega vítt
til að leita fanga og láta sér nægja
lítið á hverjum stað. Seinni tíma
heimildir eru ennþá fjölbreyttari
þó að hér sé miklu minna að finna
um matvæli en gengur og gerist
annars staðar. Við höfðum ekki
hirð hér á landi og þar af leiðandi
er lítið til af mataruppskriftum. Á
18. öldinni koma frásagnir um
mataræði, fram að þvi er það
bara nefnt í framhjáhlaupi. Svo
kemur matreiðslubókin fræga
árið 1800.“
Áhugahópur um
kvenna-
rannsóknir
Hver er formleg staða kvertna-
rannsókna hér á landi, Guðrún?
„Árið 1985 var haldin ráð-
stefna um kvennarannsóknir í
háskólanunt, og upp úr henni var
stofnaður Ahugahópur um ís-
lenskar kvennarannsóknir. Hann
gengst fyrir fyrirlestrum á vet-
urna, frá þrem upp í sjö á misseri,
þar sem helstu verkefni sem verið
er að vinna eru kynnt og rædd.
Þessi hópur er opinn öllum, allir
áhugamenn geta komið á fundi.
Hann er líka tengiliður milli
kvenna hér heima og erlendis,
enda er þetta eini aðilinn sem
sinnir kvennarannsóknum á ís-
landi að Kvennasögusafninu
undanskildu. Við lögðum fram
tillögu um þverfaglega aukagrein
í kvennafræðum v.ið Háskólann,
en henni var hafnað. Núna liggur
fyrir háskólaráði tillaga um
rannsóknastofnun í kvennafræð-
um. Hlutverk hennar yrði að
samhæfadd, örfa og kynna rann-
sóknir í kvennafræðum, vera
tengill milli fræðimanna á því
sviði, gefa út og kynna niðurstöð-
ur rannsókna og gangast fyrir
námskeiðum og ráðstefnum.
Þessi stofnun gæti líka séð um að
útdeila fé sem stjórnvöld verja til
kvennarannsókna.
Þrjú undanfarin ár hefur Al-
þingi veitt Háskólanum fé til
rannsókna í kvennafræðum.
Háskólayfirvöld sneru sér til
áhugahópsins og báðu okkur að
ráðstafa því. Við höfum auglýst
styrki sem margar konur hafa sótt
um og nokkrar fengið. En upp-
hæðin er afar lág, hún var ein
miljón fyrst, í ár var hún
1.140.000 sem er þó nokkur
lækkun að raungildi frá uppruna-
legu fjárveitingunni. í ár deilist
hún milli sex verkefna.“
Á hvaða sviði eru líflegastar
rannsóknir núna miðað við um-
sóknirnar sem ykkur berast?
Þær svara þessu saman. „Það
er ennþá heilmikið að gerast í
sagnfræði og bókmenntum sem á
eftir að skila sér. En félags-
vísindagreinamar em að sækja á,
eins og mannfræði og félagsfræði
sem auðvitað blandast sagnfræð-
inni. Ragnhildur Vigfúsdóttir er
að athuga saumakonur og ís-
lenskar konur sem settust að er-
lendis. Agnes S. Arnórsdóttir er
komin með mikið handrit um
konur fæddar á fyrri hluta aldar-
innar, viðhorf þeirra og hugsun-
arhátt. Sigrún Júlíusdóttir er að
athuga íslenskar fjölskyldur. Sig-
ríður Sigurðardóttir er að skoða
hreinlæti á íslandi, persónulega
umhirðu, þrif og þvotta, hvað var
notað og hvernig venjurnar
breyttust. En miklu máli skiptir
að konurnar sem núna eru að
ljúka námi fái aðstöðu til að
stunda rannsóknir áfram, annars
verðum við alltaf að þjálfa nýtt
fólk og nýtum ekki þálfunina.“
„Á mínu sviði, í þjóðfræð-
inni,“ hafa alltaf verið stundaðar
miklar kvennarannsóknir," segir
Hallgerður. „Þær vom bara ekki
kallaðar það fyrr en Guðrún
Bjartmarsdóttir fór að skoða
þjóðsögurnar frá kynjasjónar-
miði, lesa milli línanna á þeim.
Þjóðháttafræðin skoðar einkum
daglegt líf fólks, það sem ekki er í
sagnfræðiritunum, og þar em
konurnar. Milli línanna. Ef við
lesum Þjóðháttafræði Jónasar
Jónssonar má finna þar heilmikið
um kvennamenningu.“
„En eitt er það að rannsaka
hluti sem tengjast konum og ann-
að er að gera það frá sjónarmiði
kvenna. Þetta tvennt fer ekki
endilega saman,“ segir Guðrún.
„Nei,“ segir Hallgerður, „en
Ótrúlega fáar konur hafa fengið
stöður við Háskóla og því hefur
gróska í kvennafræðum orðið ut-
an við háskóladeildirnar, segir
Guðrún.
Föstudagur 30. Júní 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17
íslenskar
kvenna-
rannsóknir
„Svo sagði Guðrún frá rann-
sóknum hérna heirna," segir
Hallgerður.
„Eg reyndi að gefa í stuttu máli
yfirlit yfir stöðuna á íslandi, en
það var auðvitað fátæklegt miðað
við það sem hinar höfðu fram að
færa. Ég skipti íslenskum
kvennarannsóknum í þrjá
flokka. í fyrsta lagi voru þær sem
spruttu upp úr kvennabaráttunni
fyrri, frá því um aldamótin, og
eru ekki unnar af háskólamennt-
uðum konum. Þar nefndi ég fyrst
og fremst Önnu Sigurðardóttur
og hennar stórkostlega lífsstarf. í
öðru lagi rannsóknir sem beint
eða óbeint spruttu af sömu rót en
eru stundaðar af háskólamennt-
uðum konum. Þar nefndi ég til
Guðrúnu P. Helgadóttur og Elsu
E. Guðjónsson. í þriðja lagi eru
rannsóknir sem eiga upptök sín í
kvennabaráttunni síðari á sjö-
unda áratugnum Þar nefndi ég
nokkur nöfn bæði lærðra og
leikra."
Á hvaða sviðum hafa íslenskar
konur aðallega unnið?
„Sagnfræðin og bókmennta-
sagan standa upp úr. Slíkar rann-
sóknir eru mest stundaðar hér á
landi yfirleitt og þess vegna er
eðlilegt að þær séu líka algengast-
ar meðal kvenna. í sagnfræðinni
hafa þær til dæmis rannsakað
vinnu kvenna gegnum aldirnar
Anna Sigurðardóttir, Þórunn
Magnúsdóttir og Sigríður Th.
Erlendsdóttir, sögu kvennabar-
áttu og kvennaframboða hafa
Auður Styrkársdóttir, Sigríður
Dúna Kristmundsdóttii og fleiri
athugað frá mismunandi fræði-
legu sjónarhorni. í bók-
menntasögunni ber rannsóknir
Helgu Kress hæst, bæði í forn-
bókmenntum og nýrri bók-
menntum, en Dagný Kristjáns-
dóttir og fleiri fylgja henni fast
eftir. \ félagsvísindum hefur
Hildigunnur Ólafsdóttir rannsak-
að áfengisvenjur íslenskra
kvenna, svo dæmi sé tekið, Sig-
rún Júlíusdóttir talaði við konur
sem höfðu orðið fyrir nauðgun,
Guðný Guðbjörnsdóttir rann-
sakaði vitsmunaþroska barna út
frá kynjasjónarmiði."
Nú ert þú að athuga eldhússtörf
í gamla daga, Hallgerður. Hafð-
irðu eitthvert beint gagn af ráð-
stefnunni við það?
„Ekki öðruvísi en svo að það er
mjög örvandi fyrir heilastarf-
Guðrún Ólafsdóttir dósent í
landafræði við Háskóla íslands
og Hallgerður Gísladóttir safn-
vörður. Myndir Þóm.
það getur oft verið erfitt að
greina þarna á milli."
„Það var einmitt komið inn á
þetta á ráðstefnunni," segir Guð-
rún. „Fólk verður að vita á hvaða
fræðilegum grunni er byggt og
hvaða félagsiegar afleiðingar það
hefur. Þó skilgreindi ég kvenna-
rannsóknir mjög vítt í erindi
mínu á ráðstefnunni, sem rann-
sóknir kvenna á konum. Þess
vegna eru þar með konur sem
kannski vilja alls ekki láta bendla
sig við kvennarannsóknir. Og
auðvitað hafa bæði íslenskir og
erlendir karlmenn rannsakað líf,
störf og lífsviðhorf kvenna frá
ýmsum sjónarhóli. Það eru rann-
sóknir í kvennafræðum í víðasta
skilningi ,enéglétþær liggj a milli
hluta í þetta sinn.“
Framtíöin
Vantar ekki skemmtilegt rit
fyrir almenning um konur og
kvennasögu?
„Auðvitað. Þó að bækur Önnu
Sigurðardóttur séu mjög góðar
verður maður svolítið feiminn
þegar maður skoðar stóru og
myndskreyttu kvennamenn-
ingarbækurnar frá grannlönd-
unum. En þar hafa löggjafinn og
háskólarnir viðurkennt að þetta
séu nauðsynlegar rannsóknir og
lagt fjármuni í þær.“
Hvert er brýnasta verkefni
kvennarannsókna hér á landi
núna?
„Það er erfitt að svara því. Það
vantar svo ótalmargar rannsóknir
að það er ekki hægt að benda á
eitt og segja að það eigi að hafa
forgang,“ segir Hallgerður. „Það
skynsamlegasta held ég að sé að
styðja við þær sem þegar hafa val-
ið sér verkefni af eigin hvötum.
Það er eins og það komi alltaf
mest út úr því að styrkja þær sem
eru þegar byrjaðar og komnar
með neistann, frekar en vera að
finna fólk til að gera eitthvað
ákveðið."
En miðað við erindin á ráð-
stefnunni - er eitthvað sem við
augljóslega vitum ekki um ís-
lenskar konur og sem við þurfum
að vita?
„Mér finnst mikilvægt að draga
fram í dagsljósið hvað íslenskar
konur hafa gert, sagt og hugsað
gegnum aidirnar, eftir því sem
heimildir leyfa,“ segir Guðrún.
„Hvaða skilyrði samfélagið hefur
búið þeim og hvernig þær hafa
brugðist við. Slíkar rannsóknir
stuðla að auknu sjálfstrausti
kvenna og það hefur verið yfirlýst
markmið með rannsóknum í
kvennafræðum frá því að þær
fóru að blómgast upp úr kvenna-
baráttunni á sjöunda og áttunda
áratugnum.
Annars er helsta óskin sú að
kvennarannsóknirnar og rann-
sóknir á kynhlutverkum komist á
það stig, fái þá útbreiðslu að það
þyki sjálfsagt að stunda þær, það
þurfi ekki að tala um kvenna
þetta og kvenna hitt heldur verði
kvenlegt sjónarhorn sjálfsagt.
Ráðið til þess er meðal annars að
gefa út spennandi rannsóknir um
líf kvenna, eins og til dæmis bók-
ina sem Margrét Guðmundsdótt-
ir sagnfræðingur er að vinna að
um verkakonuna Elku Björns-
dóttur og dagbækur hennar.
Verkalýðssaga er vaxandi grein
sem margir hafa áhuga á, og það
góða er að kvennasjónarmiðið
fékk snemma að koma með þar.“
SA