Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.2000, Blaðsíða 13

13
FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 2000
I>V
Sagnaþulur á siglingu
- frá himni tiljarðar
Draumar á jörðu er annað
bindi í því sem virðist ætla að
verða einhver frábærasti sagna-
bálkur sem sést hefur í íslensk-
um bókmenntum undanfarinna
ára. Þessi nýjasta skáldsaga
Einars Más Guðmundssonar er
verðugt framhald af Fótsporum
á himnum sem kom út fyrir
þremur árum og tekur henni
um margt fram.
Einar Már er á góðri leið með
að byggja upp sinn eigin goð-
sögulega heim, sem jafnframt
er saga Islands og Reykjavíkur
á tuttugustu öld. Þessi heimur
er gjöful uppspretta fyrir sögur
af miklum örlögum þeirra sem
hafa lengi verið ósýnilegir í sög-
unni, ómaga og fátæklinga sem
mæta örlögum sínum og skapa
sér líf í því umróti sem saga ís-
lands er á öldinni. Þannig rím-
ar bálkur Einars sem söguleg
skáldsaga við nýjustu hræring-
ar í sagnfræði, einsöguna og
áhersluna á líf og tilfmningar
einstaklingsins.
Söguskoðunin að
baki frásögninni
er einkar vel
heppnuð, hún ein-
kennist af skilningi
á aðstæðum persón-
anna, magnleysi
þeirra gagnvart yfir-
völdum og ytri aðstæð-
um. Hvergi freistast sag-
an til að gera úr þeim
hefðbundnar hetjur eða
kempur - kannski er það
einmitt lykillinn að stærð
þeirra.
Titill nýju sögunnar er fenginn að láni úr
Fótsporum á himnum, og hér er haldið áfram
sögu fjölskyldunnar sem þar var í brennidepli,
raunar kinkar sögumaður líka kolli til Engla
alheimsins, hann reynist eiga eldri bróðurinn
„Palla sem nú er dáinn“. Sögumaðurinn Rafn
er meira áberandi í þessari sögu en þeirri fyrri,
og nálægð hans gerir hvort tveggja að færa ör-
lög persónanna nær lesandanum og gera frá-
sagnaraðferðina markvissari. Hin persónan
sem birtist í stærra hlutverki en fyrr er foður-
systir sögumanns, Sæunn, sem liggur fyrir
dauðanum á berklahælinu á Vífilsstöðum. Kafl-
Einar Már Guðmundsson rithöfundur
Raunsæi hans er stundum af svipuöum toga og í kviöum Grikkjans Hómers.
DV-MYND HILMAR ÞÓR
arnir þar sem hún hefur orðið eru með þeim
lýrískustu, sárustu og glæsilegustu sem Einar
Már hefur nokkru sinni skrifaö.
Þáttur Sæunnar, ásamt nærveru sögumanns-
ins, dregur fram þróun sem hefur orðið á að-
ferð Einars milli bóka. í stað þeirrar yfirsýnar
sem einkenndi Fótspor á himnum hefur sjónar-
hornið færst niður á jörðina. Sögumaður stend-
ur mitt á meðal persóna sinna, bæði meðan
þær rifja upp fyrir hann liðna atburði og í
hringiðu atburðanna sjálfra.
Still Einars Más er sífellt að fágast, stundum
fær lesandinn á tilfinninguna að hann sé að
lesa nútímalegt söguljóð, rödd sögunnar er
meitluð, setningar og málsgreinar stuttar,
stundum eins og yfirlýsingar sem hrópaðar eru
af sagnamanni út yfir mannfjölda. Þess vegna
gæti manni dottið í hug að Einar seildist alla
leið aftur til Hómers eftir fyrirmyndum og
raunsæi hans er stundum af svipuðum toga og
í kviðum Grikkjans. Þegar ný persóna er kynnt
til sögunnar er ekkert tiltökumál að gera hlé á
framvindunni til að lýsa uppvexti hennar og
æviferli, jafnvel ættingjum.
Allt vitnar þetta um hversu fullkomin tök
Einar Már hefur á efninu og aðferðinni rétt
eins og í fyrri bókinni. í Draumum á jörðu hef-
ur bæst við ósvikin ástríða og hiti. Útkoman er
ljóðrænn sagnaskáldskapur á heimsmæli-
kvarða.
Jón Yngvi Jóhannsson
Einar Már Guðmundsson: Draumar á jöröu. Mál og
menning 2000.
Tónlist
MIÍÍiiÍ^S
Eins og sólarupprás
Um Aubade eftir John Speight á
tónleikum Tónskáldafélags íslands
í Salnum á mánudagskvöldið stóð
aðeins þetta í tónleikaskránni:
„Aubade er skrifað árið 1982 fyrir
Einar Jóhannesson og var flutt á
tónleikum 1983. Verkið er í einum
kafla og er eins og sólarupprás."
Þetta eru orð tónskáldsins og
virka nokkuð hjákátlega, því auð-
vitað er ekki hægt að semja tónlist
sem er eins fögur og sjálf dögunin,
þó form og framvinda tónsmíðar-
innar minni vissulega á upprisu.
Tónskrattinn, stækkaða ferundin í
byrjun verksins, hótaði manni
meira að segja leiðindum, en eftir
á að hyggja var þetta drungalega
andrúmsloft fullkomlega viðeig-
andi. Það var eins og síðasta
augnablik myrkursins áður en
dagur rís, og út frá því þróaðist
tónlistin eðlilega og varð að þægi-
legri íhugun sem gaf manni nota-
lega nostalgíutilfinningu. Verkið
var lagrænt án þess að vera banalt
afturhvarf eða dulbúið popplag og
endaði sérléga fallega. Einar Jó-
hannesson klarínettuleikari flutti verkið af
djúpri sannfæringu og ljóðrænni mýkt og var
mikil stemning yfir túlkuninni.
Sónatína Gunnars Reynis Sveinssonar, sem
Einar lék ásamt Emi Magnússyni píanóleik-
ara, er einnig áheyrileg tónsmíð. Hún einkenn-
ist af ljúflegu flæði í fyrsta þættinum en svo er
eins og innblásturinn hljóðni og við taki þurr-
ar formúlur sem verða harla leiðigjamar til
lengdar. Var sónatínan samt vel flutt og ein-
kenndist túlkunin af fagurlega mótuðum hend-
ingum og góðu styrkleikajafnvægi hljóðfær-
anna tveggja en það dugði bara ekki til.
Lélegur brandari
Miklu verri var tónsmíð Leifs Þórarinsson-
ar, Piece frá 1966, því þrátt fyrir þokkalega
formbyggingu og rökrétta raddsetningu þriggja
hljóðfæra, klarínettu, píanós og sellós (Richard
Talkowski), var innihaldið aöeins kjánalegt
glamur. Endirinn minnti á hið fræga tónverk
Johns Cage, 4 mínútur og 33 sekúndur, því
hljóðfæraleikararnir sátu
nánast grafkyrrir í langan
tíma og gáfu ekki frá sér
einn einasta tón. En eftir
leiðinda strengjaplokk,
hljómborðsklór og klari-
nettuýlfur Leifs virkaði
þögnin bara eins og lélegur
brandari sem kallaði í mesta
lagi fram brosviprur hjá
stöku áheyranda.
Öllu hnitmiðaðra var
verk Áskels Mássonar, Blik,
sem var samið árið 1978 og
er fyrir einleiksklarínettu.
Það var hins vegar dálítið
þurrt og skorti þá skáldlegu
mystík sem einkennir síðari
verk tónskáldsins. Nóg var
aftur á móti af dulúð í tón-
smíð Atla Heimis Sveinsson-
ar, Plutot blanche qíazurée,
sem er prógramtónlist og á
að lýsa „heitum sumardegi í
danskri sveitasælu". Dulúð-
in tekur bara aldrei enda og
hlýtur dagur tónskáldsins í
Danaveldi að hafa verið
óskaplega leiðinlegur, þvi tónlistin malar án af-
láts og teljandi viðburða í ótrúlega langan tíma.
Það jákvæðasta sem segja má um verkið er að
það minnir á ambient tónlist Brians Eno og
kannski var það einmitt tilgangur tónskálds-
ins. Mögulega er hægt að hafa gagn af tónlist-
inni sem svefnlyfi, a.m.k. var ómþýður flutn-
ingur þeirra Einars, Arnar og Richards svo
sannfærandi að maður var nánast sofnaður í
lok tónleikanna.
Jónas Sen
____________________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Draumar á jöröu
í dag kemur út skáldsaga Einars Más Guð-
mundssonar, Draumar á jörðu, sem Jón Yngvi
Jóhannsson fjallar um hér á síðunni. í tilefni
útgáfudagsins verður dagskrá um höfundinn
og verk hans á Súfístanum, Laugavegi 18, í
kvöld. Þar les Einar Már úr nýju sögunni og
Guðni Elísson ræðir um skáldið. Einnig flytja
þeir Tómas R. Einarsson og Einar Már efni af
geisladiski sínum, í Draumum var þetta helst,
sem kom út i haust.
Dagskráin hefst kl. 20 og er aðgangur
ókeypis og öllum heimill.
Medea takmörkuð
Leikhúsrottur ættu að
athuga að ekki er ráð
nema í tíma sé tekið að sjá
uppsetningu Fljúgandi
flska á Medeu Evripídesar
i Iðnó. Sýningin er eins
konar lifandi tónlistar-
myndband og stýrir höf-
undur tónlistar, Jonathan
Cooper, sjálfur fram-
kvæmdinni. Hann hverfur
brátt til annarra verka er-
lendis og sýningum á
Medeu verður hætt 3. desember.
Sýningin er nýstárleg, auk þess sem efnið
er sígilt á öllum tímum - því miður - óhamd-
ar ástríður, framhjáhald, svik og morð. „Kvik-
mynd, tónlist, ljós og lifandi leikur mynda
sterka og sannfærandi heild og hvert einasta
smáatriði í útfærslunni er þaulhugsað," sagði
rýnir þessa blaðs m.a. Hilmar Oddsson leik-
stýrir og Þórey Sigþórsdóttir og Valdimar Örn
Flygenring leika hjónin Medeu og Jason. Sýn-
ingin er á dagskrá M-2000.
Sjómannahjátrú
I kvöld, kl. 20.30, helaur Símon Jón Jó-
hannsson þjóðfræðingur fyrirlestur i Sjó-
minjasafni íslands, Vesturgötu 8 í Hafnarfírði,
sem hann kallar: „Varastu búra, hross og
hund. Sitthvað um sjómannahjátrú."
Símon Jón hefur skrifað fjórar bækur um
þjóðtrú og fjallar í fyrirlestrinum um einkenni
hjátrúar sem tengist sjómennsku og hvemig
hún kemur helst fram. Einkum verða skoðað-
ir fyrirboðar, varúðarorð, kreddur og sam-
skipti við sjávardýr. Þá ræðir hann um hjátrú
almennt og sérstöðu hennar gagnvart annarri
þjóðtrú.
7 útúrdúrar
Barnabókahöfundurinn
góðkunni, Stefán Júlíusson,
sendi frá sér i haust bókina
7 útúrdúrar sem er safn
þátta úr ævi hans. Þar seg-
ir hann m.a. frá því þegar
hann var snúningastrákur í
Votmúla í Flóa sumarið
1929, þegar hann gerðist
knapi án alls undirbúnings
á hvítasunnunni 1934, þegar hann var kola-
keyrari árið 1933, þegar hann gerðist óforvar-
andis trésmiður í Grænuflöllum í Bandaríkj-
unum 1941 og ævintýraferð heim frá Ameríku
með Dettifossi 1943. Textinn er fleygaður vís-
um og byrja flestir kaflarnir á vísu þar sem at-
vikið er tekið saman í stuttu máli.
Bókaútgáfan Björk gefur útúrdúrana út og
einnig kemur þaðan níunda útgáfan af vinsæl-
ustu bók Stefáns, Kára litla og Lappa.
Júlíus úr leikför
Leiksýningin Júlíus-veruleikur spjaraði sig
vel á hátiðum í Óðinsvéum í Danmörku og
Vantaa í Finnlandi nú í nóvember. Leikverkið
er samvinnuverkefni íslenska leikhússins og
Hafnarflarðarleikhússins og var frumsýnt í
leikhúsi þess síðamefnda síðastliðið vor.
Á hátiðinni í Óðinsvéum var Júlíus sýndur
tvisvar í Rosenhaven, stærsta sviðinu af flórum
í Teaterhuset Odense, og í umsögn í Fyens
Stiftstidende segir að verkið sé „yndisleg, ljóð-
ræn sýning, ætluð bömum, sem fullorðnir
mega og eiga að sjá. Sýningin hefur sterkan sið-
rænan boðskap; að hver einstaklingur hafi rétt
á þvi að vera hann sjálfur þrátt fyrir kröfu um
annað frá umhverfinu ... Með sinn alþjóðlega
tjáningarmáta er sýningin til þess fallin að
ferðast um allan heim“.
Á Listahátíð barna og ungs fólks í Vantaa í
Finnlandi var Júlíus sýndur þrisvar í The
Concert Hall Martinus við mjög góðar undir-
tektir.