Dagblaðið - 14.08.1976, Blaðsíða 2

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1976.
2 -
FJOSINU BREYTTIKJÖRBUÐ
Bóndi sem ég þekkti þegar ég
var strákur rak stórt kúabú,
fyrir utan þaö aö hann átti all-
margt fé og mikið stóð. Hann
var höföingi í lund og átti til aö
gefa af bústofni sínum á báða
bóga ef það datt í hann, meðal
annars gaf hann mér einu sinni
lamb upp úr þurru og i annað
skipti setti hann undir mig ung-
an fola í smalamennsku óbeð-
inn — ég hafði raunar annan
hest fyrir — en foli þessi varð
Síðar frægur á hlaupabrautinni.
Karl þessi er enn á lífi þótt
kunningsskapurinn hafi
rofnað, hann er við hestaheilsu
að ég best veit en hættur að
hafa kýr.
Það voru samt kýrnar hans
sem ég ætlaði að gera að um-
talsefni hér, og tilefnið til þess
að mér duttu þær í hug var
jafnréttisþáttur sem ég heyrði f
útvarpinu núha í vikunni. Þar
var sem sé fjallað harkalega um
það, að vinnuveitendur megi
ekki auglýsa að þá vanti karl-
menn til starfa né heldur kven-
fólk, heldur einfaldlega fólk.
Og þá verður að fara að líkt og
minn karl þegar hann seldi kýr
úr fjósi sínu.
Því það kom fyrir að hann
vildi fækka í fjósi, eða kannski
réttara sagt losa sig við ákveðna
gripi. Flestir þeir sem ég þekkti
á þeim árum höfðu þann hátt-
inn á að þeir auglýstu kannski
fjórar kýr til sölu og þegar
kaupendur komu var þeim
vísað á þessar fjórar kýr, en
aðrar voru ekki falar. Minn
karl hafði annan háttinn á:
Hann auglýsti fjórar kýr til
sölu og þegar kaupendur komu
hafði fjósinu verið breytt í kjör-
búð.
Þar voru allar kýr falar, hver
á sínu verði. Nú var það á kaup-
andans valdi að velja sér góða
kú. Og þessir karlar sem komu
að skoða kýrnar voru engir
óvaningar á því sviði. Þeir
gengu í kringum sölugripina,
þukluðu og þreifuðu, horfðu og
mátu. Svo kom það: Þessa kú
vildu þeir kaupa.
Guðvelkomið, sagði minn
karl, hún kostar — og svo kom
allt upp í sexfalt kýrverð eins
og það var í þá daga. Ekki leist
kaupanda á það, reyndi kann-
ski að prútta, en mínum karli
varð ekki þokað. Þá var að
— eða a auglýsandinn bara að villa
á sér heimildir?
finna aðra — hvað kostaði hún?
Fjórfalt kýrverð, sagði minn
karl, og þannig var svo haldið
áfram þar til kaupandi hafði
rakið sig fram til einhverra af
þeim fjórum, sem raunverulega
voru falar. Þá loksins var prís-
samkvæmt jafnréttinu að aug-
lýsa ólikindalega, en til þess að
losna við karlskepnurnar sem
ef til viil sækja um verð ég að
raða einhverjum þeim ljónum á
veginn, sem gera starfið ekki
eftirsóknarvert, þangað til á
Raunar væri þetta svolítið
erfitt mál fyrir mig, því í raun-
inni vildi ég fremur fá kvenfólk
til flestra þeirra starfa sem ég
get rifjað upp nú á stundinni að
mig gæti hugsanlega vantað
fólk til. Ég hef nefnilega rekið
inn kominn þangað sem
normalt var um kýr.
Sama háttinn verður líklega
að nota til þess að auglýsa eftir
þeim starfskrafti, sem viðkom-
andi vantar hverju sinni. Vanti
mig stúlku til starfa, verð ég
tjorurnar rekur persónu af
þeirri tegund, sem mig raun-
verulega vantar. Sama verður
upp á teningnum ef ég ásælist
karlmann til starfa, þá verð ég
að setja upp fælur fyrir kven-
fólkið.
mig á, að þær eru allajafna fullt
eins vandvirkar, ef ekki vand-
virkari, og flestar hverjar sam-
viskusamar. Auk þess verð ég
að viðurkenna það, að mér
þykir fullt eins gaman að hafa
kvenfólk í kringum mig eins og
karla og stundum meira að
segja miklu meira gaman.
Þannig er ég alveg inn á jafn-
réttislínunni eins og hún
kemur kvenfólki fyrir sjónir.
Þetta er líklega mjög eðlilegt
frá uppeldisfræðilegu sjónar-
miði, því ég átti aldrei neinn
bróður en þeim mun fleiri
systur, og nú á ég helmingi
fleiri dætur en syni. Þannig
dregur hver dám af sínu upp-
eldi og umhverfi.
Burtséð frá öllum kaup-
kröfum held ég að við eigum
sem betur fer æði langt i land
með að láta okkur vera hjartan-
Iega sama hvort kynið velst f
sum störf vinnumarkaðarins.
Ég hef til dæmis séð grjótmuln-
ingskonuflokka að störfum
austan tjalds og vegavinnuhópa
kvenna, sem notuðu hjólbörur,
skóflur og haka til verka sinna,
og ég vil ekki vinkonum mlnum
samlöndum slíkt hlutskipti. Á
sama hátt fyndist mér ankanna-
legt að sjá fílefldan hundrað
kilóa karlmannsskrokk með
lyftingavöðva sitja við að skrifa
upp bréf á ritvél af diktafóni.
Er það kannski móti jafnrétti
að hugsa nokkuð um burði þess
fólks, sem velst til hinna ýmsu
starfa?
Jafnrétti á að vera. Það er
víst. En það má ekki verða öfga-
stefna fremur en annað. Og
sannleikurinn verður Iíklega
sagna bestur, þegar til lengdar
lætur, og því vil ég að menn
haldi áfram að auglýsa eftir
konu þegar þá vantar konu, en
karli þegar karl vatnar. Skipti
ekki máli hvor dýrategundin
vinnur verkið, er náttúrlega
sjálfsagt að auglýsa kynlaust.
Háaloftið
SIGURÐUR
HREIÐAR
HREIÐARSSON
EG VIÐ ÖLLUM HASKA HLÆ....
Níels skáldi Jónsson var
mjög þekktur og umtalaður á
sinni tíð og allmikið hefur verið
skrifað um hann á seini árum.
Það hefur best gert Finnur Sig-
mundsson prófessor í bóka-
flokknum Menn og minjar.
Ennfremur Örn á Steðja í bók
sinni Sagnablöð hin nýju, auk
ofanritaðs í bókinni Fólk og
fjöll.
Níels skáldi var skag-
firðingur að ætt og uppruna,
fæddur um 1782. Hann var
snöggtum eldri en þau skáldin
sem hæst bar á fyrri hluta 19.
aldar, Bjarni Thorarensen,
Jónas Hallgrímsson og
Sigurður Breiðfjörð. En Níels
lifði þessi skáld öll og orti
mikið og þenkti margt eftir að
þau voru gengin til feðra sinna.
Níels átti, fyrir fátæktar sakir,
aldrei kost á neinni skólagöngu
og varð að láta sér það lynda.
En þrátt fyrir Móðuharðindi og
hungur í æsku aflaði hann sér
þeirrar menntunar og
þekkingar sem hann gat með
nokkru móti komist yfir í bóka-
kosti þeirra dapurlegu tíma.
Ilann varð listaskrifari og sagt
var að hann kynni einar tíu
stílhandir og leturgerðir. Hann
lærði og norðurlandamálin af
sjálfum sér og gal lesið þeirra
þjóða bækur • viðstöðulaust.
Einnig komst hann riiður í
latíniisér ' gagni. Vinnusamur
á veraldarvísu þótti hann ekki.
en sat löngum uppi um nætur
og las eða skrifaði. Lagði sig
heldur á vangann um hádegis-
bilið. Aldrei var hann neitt telj-
andi við búskap og gekk ekki
heldur í reglulegar vistir, en
var laus við og ferðaðist mikið
um Skagafjörð og Húnavatns-
þing. Hann var sérvitur úr hófi
og ekki við alþýðuskap, laginn
til smíða og vann nokkuð þar
að, en þótti þó hvorki drjúgur
með efnivið eða tíma. Sem
dæmi um það er sagt, að hann
væri vetrartíma í Höfnum á
Skaga og tæki sér þá fyrir
hendur að smíða pontu úr kýr-
horni. Þegar skáldið hafði lokið
við pontuna voru öll kýrhorn
staðarins uppurin, en þau
höfðu skipt tugum þegar verkið
hófst. 1 Höfnum hóf hann
einnig smíði á kistli sem átti að
verða hið mesta völundarsmíði,
með mörgum leynihólfum og
galdralæsingum. Viður hefur
lengst af verið nægur.í Höfnum
og háir rekaviðarkestir í fjöru,
en sagt var að þeir hefðu verið
orðnir lágir í loftinu um það
leyti sem skáldið lauk við kistil-
inn!
Níels orti og skrifaði ósköpin
öll. í Landsbókasafninu eru
nær tvö hundruð bindi skrifuð
af honum, bæði bundið og laust
mál. Hann orti margar og
langar rímur að hætti alþýðu-
skálda þeirra tíma og marga
stóra kvæðabálka trúarlegs og
veraldlegs efnis. En honum var
ekki nóg að yrkja um þetta og
hitt, heldur ritaði hann tíðum
langa formála og skýringar
við ljóð sín — og lagðist þá
gjarnan djúpt, bæði í hugsun
Dg framsetningu. Varð hann
því stundum að skýra skýring-
arnar í löngu máli. Hann var
fyrst og fremst hugsuður eða
,,þenkjari“, eins og hann kallar
sjálfan sig oft. En lítið af skáld-
skap hans varð alþýðueign, til
þess var hann of tyrfinn og
stirður, en hinu er ekki að
leyna að Níels skrifar og yrkir
af alvöru og viti. Leggur sig
allan fram. Vegna þess má hik-
laust flokka hann með skáldum
fremur en hagyrðingum.
Drambsemi Níelsar og of-
metnaði er víða lýst þannig, að
minnir helst á Sölva Helgason.
Sjálfsagt hefur minnimáttar-
kennd beggja verið orsökin.
Níelsi var lítið gefið um Sigurð
Breiðfjörð og fleiri samtíma-
skáld. Þó er sagt að eitt sinn
færu skólapiltar á Hólum með
Ijóð eftir Jónas Hallgrímsson
fyrir hann og segðu:
— Laglega hagorour er nu
Jónas.
Þá sagði Níels þessa frægu
setningu:
— Hann er meira, mannskratt-
inn, liann er skáld.
Sjálfum sér og aðstöðu sinni
lýsir Niels vel í þessari stöku:
Mærðargreinum hvar sem
hreyfði
hef ég æ skrifað fjötralaus,
aldrei neinum lærðum leyfði
lögsögn yfir mínum haus.
Margt var Níels vel gefið
annað en skáldgáfan. Hann
fékkst við margskonar
lækningar, einkum á efri árum,
og þótti heppinn. Meðal annars
gerði hann mikið af því að sitja
yfir konum. t æsku var hann
frábær snarleika- og íþrótta-
maður, stökk vel hæð sína í loft
upp og lék sér að. En hertygi
nærri eins oft og þörf krafði, —
hvað sem valdið hefur. Drauga
og slæðinga kvað hann aftur á
móti niður með góðum árangri,
en á slíku þurfti oft að halda á
hans dögum.
Son átti Níels sem Hálfdán
hét. Hálfdán sá bjó lengi á Sel-
hólum, koti uppi í Göngu-
skörðum. Kotið eignaðist faðir
hans með einhverjum hætti á
gamals aldri. Sumir segja að
Bjarni Thorarensen skáld og
amtmaður hafi gefið honum
það fyrir rímur, sem hann orti
átti hann engin til að klæðast
við slíkar sýningar. Hann gat
líka hlaupið upp bæjarþil, jafn-
vel þótt þau hölluðust heldur í
móti honum, eins og sumra
var siður með árunum. Þá var
hánn frár á fæti og hljóp jafnan
þegar hann var á ferð. Hann
þótti sjá örlög manna fyrir og
gekk flest eftir eins og hann
sagði. Hann var líka krafta-
skáld. Hann gat kveðið hafís af
Skagafirði, en gerði það ekki
fyrir embættismanninn a
Möðruvöllum eða þægt honum
svo vel fyrir rímurnar að Níels
gat fest kaup á kotinu. Þarna í
Selhólum dó svo Níels 12. ágúst
1857.
Þessi ágæta visa Níelsar
skálda mun vera þekktust:
Ég við öllum háska hlæ
á hafi sóns óþröngu.
Mér er sama nú hvort næ
nokkru landi’ eða öngu.