Vísir - 02.03.1972, Blaðsíða 7

Vísir. Fimmtudagur 2. marz 1972.
cTVIenningarmál
Bœkur eftir jólin:
HVAÐ GERT ER
OG HVAÐ HÆGT
Einhver fallegasta bók á
jólamarkaönum í vetur var
Við sagnabrunninn, sögur
og ævintýri frá ýmsum
löndum, sem Alan Boucher
tekiö saman og endursagt
en AAaf og menning gaf út.
Ekki aðeins vegna sí-
gildra sagnaefna og hins
dýrlega málfarsá sögunum
í þýöingu Helga Hálf-
dánarsonar, heldur er
bókin einnig frábærlega
vönduö að allri ytri gerö.
Barbara Árnason stendur
sér á parti í hópi íslenzkra
myndlistarmanna — vegna
fjölhæfni sinnar og hins
fína listræna handbragös á
öllu sem hún gerir. Bók-
skreytingar hennar, teikn-
ingar og vatnslitamyndir í
Við sagnabrunninn, bera
langt af ööru sem unnið er í
þeirri grein hér á landi. En
þessi bók sýnir líka hve is-
lenzk bóklist getur komizt á
hátt stig þegar þvi er
kostaö til sem til þarf og til
er.
Að likindum er bók þessi
einkum ætluð ungum lesendum,
börnum og unglingum, eða svo er
að sjá af efnismeðferð fremur en
sjálfu efnisvalinu og sómir hún
sér álika og álft á kolsvörtu
hrafnaþingi innan um venjulegan
varning á barnabókamark-
aðnum. Endursögn Alan
Bouchers á þremur ævintýrum
Ódysseifs i bókinni minnir
reyndar á það að úr ódysseifs

kviöu mætti gera emhverja mna
ákjósanlegustu drengjabók
einmitt með þessum hætti, eins
spennandi og ævintýralega og á
yrði kosið. Annars eru fullorðnir
lesendur siður en svo sviknir i
þessari bók, hinum fjölbreyttu,
sigildu frásagnarefnum eða
frásagnarhætti hennar. Að taka
eina sögu fram yfir aðra i þessu
safni er fyrst og fremst til marks
um manns eigin smekk, en með
þeim sem ég hafði mest gaman af
i bókinni voru irska sagan um
tvo kappa, saga Leo Tolstojs um
papana þrjá, japanska sagan um
mánaprinsessuna og saga frá
Afriku um hlébarðann raupsama
og hina slungnu köngurló — ef til
vill einkum af þvi að þær koma
ókunnuglegar fyrir en ýmsar
aðrar i bókinni. En þannig eru
þessar sögur lika til marks um
fjölbreytni safnsins.
Sígildar sögur og samtíma
jókagerö
Mál og menning gerði ekki
endasleppt við unga lesendur og
sigild söguefni i fyrra. Fáum
dögum fyrir jól kom út hjá forlag-
inu ný útgáfa 1001 nætur,
ljósprentun 3ju útgáfu, frá 1943-'
45, fyrsta bindi af þremur, og er
hún gerð i Leipzig, mikil bók að
vöxtum og mjög myndskreytt, i
gráleitu strigabandi. Mynda-
bókagerð fyrir islenzkan markað
hefur i vaxandi mæli flutzt úr
landi á undanförnum árum, en
hitt er nýlunda að ljósprentun sé
gerð erlendis. En æ meira kveður
á erlendum bókamarkaði að
ýmiskonar ljósprentun, einkum
safnrita og timarita, og væri
sjálfsagt þörf og svigrúm fyrir
slika útgáfu hér á landi. Fyrir all-
mörgum árum komu reyndar út
ýmis sigild rit ljósprentuð á
vegum Lithóprents, en.slik útgáfa
féll aftur niður og hefur ekki
tekizt að endurvekja hana.
Hinni nýju útgáfu 1001 nætur
tekst það sem mestu varðar: að
gera hina sigildu þýðingu Stein-
grims Thorsteinssonar tiltæka
lesendum að nýju, en 1001 nótt
hefur lengi verið ófáanleg. Annað
mál er það að 5-binda útgáfan frá
1910-14 er fallegri og handhægari
en þessi stórvöxnu bindi. Mest
hefði þó verið gaman eð eignast
1001 nótt I nýrri, verulega vand-
aðri gerð, eitthvað i likingu við
þjóðsagnaútgáfu Hafsteins
Guðmundssonar, forlagslns
Þjóðsögu sem getið var hér i
blaðinu i fyrri grein (10/2) um
bækur eftir jólin.
Þrátt fyrir allt tekur bókagerð
smátt og smátt framförum hér á
landi, verður vandaðri og fjöl-
breyttari með betra prentverki,
framförum i bókbandi og þá sér i
lagi tilkomu nýrra bókabands-
efna. En þótt þau séu ásjáleg,
reynast ýms hin nýju efni end
ingarlitil og þola illa notkun,
snjást og mást furðu fljótt i með-
förum. Það er t.a.m. ekki rauna-
laust hve viðkvæmt reynist
bandið á hinum veglegu bókum
Þjóðsögu sem fyrr var getið. Og
nóg eru dæmi um ásjálegar
bækur við fyrstu sýn, sem eftir
skamma notkun eru verptar,
skitnar og skorpnar — af þvi einu
að hvorki efni né gerð þeirra eru
varanlég. Vissulega er þörf fyrir
bækur úr einföldum efnum,
ódýrar i framleiðslu, gerðar til
skammra nota — bækur sem
neyzluvöru. Það breytir ekki þvi
að aðrar bækur eiga og verða að
vera varanlegir hlutir. En ófært
er að rugla saman þessum
tveimur sjónarmiðum i bóka-
gerðinni.
útgefendur og
þýðendur þeirra
Annars er frágangur bókar i
fleiru fólginn en prentun og
bandi: þýðingareru satt að segja
miklu meira vandamál i bóka-
útgáfunni en t.a.m. bókband.
Skammt er að minnast hinnar
rækilegu úttektar sem Eysteinn
Þorvaldsson gerði á nýlegri
skáldsöguþýðingu ( Friedrich
Dúrrenmatt: Dómarinn og böðuil
hans, útgefandi: Iðunn) hér i
blaðinu i vikunni sem leið (21/2).
Samt er sú saga ekki nema hálf-
sögð nema þess sé einnig getið að
eflaust hefði þýðing Unnar
Eiriksdóttur sloppið átölulaust —
hefði henni bara valizt venjulegur
eldhúsreyfari til þýðingar en ekki
saga eftir mikilsháttar höfund.
Og þótt þessi þýðing sé slæm er
hún áreiðanlega ekkert eins
dæmi. Segja má að hér sé um
EFTIR
ÓLAF
JÓNSSON
afrækt veíketm blaöagagnrýni að
ræða, að vekja athygli á og vara
lesendur við slæmum þýðingum,
veita útgefendum aðhald, en
vmsum fjölskipuðustu útgáfu-
flokkum á markaðnum: barna
og unglingabókum, þýddum
afþreyingarsögum handa full-
orðnum, er litill sem enginn
gaumur gefinn i blöðunum. En
þótt öðru hverju sé kveðið upp úr
um stórlega gallaðar eða alveg
ónýtar þýðingar erlendra rita er
eins og það hafi litið að segja: hið
eina sem úr gæti bætt væri stór-
aukið vandlæti um þýðingar
almennt af hálfu útgefenda með
þeim kostnaðarauka sem þvi
fylgdi.
Hitt er miklu tiðara að fundið sé
að bókavali en að þýðingar séu
teknar til skipulegrar athugunar.
Útgefendur kvarta sifellt undan
þvi að það sé i meira lagi áhættu-
samt að gefa út góðar erlendar
skáldsögur, en hitt er ljóst af ár-
legri útgáfu að reyfarar ganga að
visum markaði. Samt kemur út
eitt og annað af markverðum er-
lendum bókmenntum frá ári til
árs: nú i haust t.d. óþekkti her-
maðurinn eftir Vainö Linna, (út-
gefandi: Skuggsjá) i þýðingu
Jóhannesar Helga.
Gegn belgingi
og skrumi
Óþekkti hermaðurinn er
langdregin saga og fjarska þung
aflestrar en eftir þvi óþyrmileg
lesanda sem eitt sinn brýzt i
gegnum hana. Raunsæi sögunnar
ekki siður en hatur höfundarins á
þjóðræknisbelgingi og pólitisku
skrumi olli þvi að mikill styr hófst
um verkið og höfundinn þegar
Óþekkti hermaðurinn kom fyrst
út i Finnlandi, 1954 — en gerði lfka
söguna á næstu árum viðiesnustu
striðslýsingu norrænna bók-
mennta. Aminnileg kvikmynd
var einnig gerð eftir henni, ein af
fáum finnskum myndum sem
viða hafa farið. En það skrýtna er
að Óþekkti hermaðurinn er engin
einhlit predikun fyrir friði. Episk
frásögnin, hið ýtarlega raunsæi,
mannlýsingarnar fela i sér veg-
sömun hins óbreytta finnska
hermanns i sögunni, harðfengis
hans og hetjulundar i fánýtri bar-
áttu.
Einn þáttur i raunsæisaðíerö
Váinö Linna er sagt að sé
mállýzkuskotið orðfæri og mergj-
aður still sögunnar sem geri hana
þvi sem næst óþýðanlega á aðrar
tungur. Jafnvel hin orðlagða
sænska þýðing (eftir GN. Storm-
bom) er sagt að ekki komist i hálf
kvisti við frumritið að þessu leyti.
Ekki er þess getið úr hvaða máli
Jóhannes Helgi hafi þýtt söguna
nema úr frummáli væri. En is-
lenzki textinn sýnist við fljótlega
yfirsýn fjarska drabbaralega
gerður — stillaus og ónákvæmur.
Þaö liggur ekki i augum uppi
hvað geri Óþekkta hermanninn
timabært verk til þýðingar og
útgáfu á islenzku einmitt nú, svo
löngu eftir fyrstu frægð sög-
unnar, eftirað Váinö Linna hefur
gefið út önnur mikilsháttar verk
sem m.a. urðu til að hann hlaut á
sinum tima bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs. Nema ef vera
skyldi að styrjaldarsögur eru
jafnan vinsælar á jólamarkaðn-
um — og skyldu þá ekki góðar
bókmenntir geta gengið þar til
jafns við venjulega afþreyingu?
Bjargazt
á flótta
Af þvi tagi eru tvær sögur sem
Iðunn gaf út fyrir jólin, Lagt til
atlögu eftir Hammond Innes
(bvðandi MagnúsTorfi Ólafsson)
og Hin feigu skip eftir Brian
Callison (þýðandi: Kjartan
Ólafsson) sem báðar gerast i
striðinu, en þriðja skemmtisaga
Iðunnar, Tataralestin eftir
Alistair MacLean (þýðandi:
Andrés Kristjánsson) gerist við
baksvið kaldastriðs og alþjóð-
legra njósna. Alistair MáClean
er einhver hinn allra vinsælasti
höfundur hér á landi, fjölmargar
bækur hans áður komnar út á
islenzku i griðarstóru upplagi á
okkar mælikvarða. Hammond
Innes er einnig seriuhöfundur, en
skemmra framgenginn hér á
landi ennþá, enda saga hans frá i
haust meir en 30 ára gömul. Brian
Callison er á hinn bóginn nýr
maður i þessum bransa en áreið-
anlega von á annarri og öðrum
bókum frá hans hendi á næstu
árum.
Eitt af þvi sem sameiginlega
auðkennir þessar bækur og
höfunda er að þeir virðast allir i
einhverjum mæli aðhyllast
„raunsæja” frásögn, einkum i
umhverfislýsingum, mann-
lýsingum að vissu marki, frásögn
einstakra atburða, Brian Callison
leggur mikla áherzlu á beinlinis
likamlegar ógnir styrjaldar i
sinni sögu — sem er sér á parti
fyrir það að alls enginn kven-
maður, ekkert „love interest”
kemur við söguna. En atburðarás
allra þessara sagna fjarlægist
fyrr en varir allan sennileika,
Tataralestin svo fljótt og vel að
sagan nær þvi aldrei áð geta
heitið „spennandi”, minnti helzt
á ærslafenginn farsa ef ekki væri
augljóslega til þess ætlazt aö
atburðir og mannlýsingar sög-
unnar séu teknar „i alvöru”. Þarf
frekari sönnur fyrir þvi að alvar-
legar bókmenntir eiga ekki inn
angengt á þennan markað?
Raunsæisaðferð þessara sagna er
tómt yfirskin, tækni, raunsæi
væri i verunni eitur i þeirra
beinum — afþreying þeirra er
þvert á móti fólgin i flótta frá
veruleika sjálfum.
HtíOStí
Að stíla
á íslenzku
Um islenzku gerð þessara
sagna er það að segja að þýðingar
þeirra Andrésar Kristjánssonar
og Magnúsar Torfa virðast
snyrtimannlega af hendi leystar,
þýðendurnir a.m.k. skrifandi á
móðurmáli sinu, sem er meira en
sagt verði um þýðingu Kjartans
Ólafssonar á Hinum feigu
skipum. Saga sú er á einhverju
hinu kostulegasta hrognamáli,
sumpart óskiljanlegu sem stafa
kann af þvi að þýðandinn leggi
allt kapp á að fylgja sem allra
nákvæmast orðfæri og setninga-
skipan frumtextans. En til að
þýða bækur er ekki nóg að
útleggja orðin i textanum hvert
og eitt, heldur þarf þýðandi að
kunna að stila sjálfur. En þetta er
fleiri þýðendum en Kjartani
Ólafssyni öldungis ekki ljóst.
Hvers vegna ...
vegna þess
Það á við fleiri þýddar sögur en
Óþekkta hermanninn að ekki er
allténd ljóst hvað geri þær tima-
bærar á islenzku einmitt nú. Svo
er t.a.m. um indæla ástarsögu i
fallegri þýð. Þórarins Guðna
sonar Eplatrcð eftir John Gals-
worthy (útgefandi: Helgafell,
myndir: Nfni Björnsson) sem
raunar mun hafa komið út áður.
Á hinn bóginn má ætla að það sé
frægð Ingmars Bergmans og
kvikmynda hans sem ræður vali
og útgáfu á Sumrinu með Moniku
eftir Per Anders Fogelström
(útgefandi: Iðunn, þýðandi:
Alfheiður Kjartansdóttir, myndir
úr kvikmynd Bergmans). Ein
með fyrri myndum Bergmans
sem verulega athygli vakti,
einnig hér á landi, var sem sé
gerð eftir þessari sögu, einni af
fyrri sögum höfundar sem á
seinni árum hefur unnið sér
miklar vinsældir i Sviþjóð með
Stokkhólms-sögum sinum. En
Sumarið með Moniku er vislega
miklu betri saga en obbinn af
ástarsögum á jólamarkaðnum.
Um Gift eftir Tove Ditlevsen
(útgefandi: Iðunn, þýðandi:
Helgi J. Halldórsson) verður ekki
annað sagt en hún sé timabær
bók, enda ný af nálinni, aldrei
sliku vant um islenzka þýðingu,
kom fyrst út i Danmörku snemma
árs 1971 og vakti þegar mikla
eftirtekt. Skyldi ekki áreiðanlega
eitthvað af skáldsögum og smá-
sögum Tove Ditlevsens hafa verið
þýtt á islenzku áður? Aður hefur
hún skrifað æskuminningar sinar,
fjarska læsilegar frásagnir eins
og önnur verk hennar, en þessi
bók segir frá fyrstu hjúskapar-
árum hennar og þó einkum og sér
i lagi reynslu hennar sem eitur-
lyfjasjúklingur i hjónabandi
númer 3. Sjálfsagt er það sú lýs-
ing sem gerir bókina timabæra
hér — en i Danmörku er Gift
einnig lykil-saga þar sem allar
sögupersónur eru auðþekktar og
alþekktar fyrir. En þetta er
einkar læsileg frásögn, fyndin og
meinleg öðrum þræði — og átak-
anleg er lýsing hennar af ævi-
löngu ofurvaldi eiturlyfjanna, en
Tove Ditlevsen viröist hafa verið
ein þeirra manna sem „skilyrt”
eru fyrirfram til ofneyzlu, taka
við sér, ef svo má segja, þegar við
fyrstu sprautu.
En vist væri gaman ef
norrænar og aðrar erlendar bók-
menntir þættu að minnsta kosti
öðru hverju timabærar hér á
landi einnig af öðrum ástæöum.