Vísir - 11.03.1972, Blaðsíða 7

Visir. Laugardagur 11. marz 1972.
cTVIenningarmál
Gunnar Björnsson skrifar um tónlist:
Út í eyðimörkina
Sinfóniuhljómsveit íslands,
13. tónleikar — 9. marz 1972
Stjórnandi: Proinnsias 0'Duinn
Einsöngvari: Aase Nordmo
Lövberg
Efnisskrá:
A. Dorák: Scherzo Capriccioso
Leifur Þórarinsson: Draumurinn
um „Húsið”.
W. A. Mozart: „Crudele? Ah, no
mio bene” úr „Don Giovanni”,
Giacomo Puccini: „Vissi d'arte,
vissi d'amore" úr „Tosca”.
Giuseppi Verdi: „Ritorna vin-
citor” úr „Aida”.
Carl Nielsen: Sinfónia nr. 3, op.
27. „Sinfonia espansiva”.
Það heldur áf ram að vera
torráðin gáta, hvernig
drengir á borð við Proinn-
sias O'Duinn fá þá flugu að
gerast hljómsveitarstjórar.
Flutningur Scherzos
Capricciosos eftir Dvorák,
sem er heldur þokkaleg
smíð, varð að algjörri
bómull í höndum hans. Ég
segi höndum, því O'Duinn
lætur ekki svo lítið að nota
tónsprota, sem lengi hefur
þó talizt næsta nauðsynlegt
hjálpargagn við hljóm-
sveitarstjórn. Og þótt hann
séekki einn um þessa fyrir-
tekt, breytir það litlu. Ég er
viss um að þessi tízka gerir
sízt að auka á nákvæmni
(precision) í tón-
flutningnum.
Við urðum vitni að frum-
flutningi stutts þáttar eftir Leif
Þórarinsson, sem hann kallar
Drauminn um „Húsið”. An
gamans vil ég taka það fram, að
höfuðkostur verksins er hversu
stutt það er . Lengi lifi blessuð
tónskáldin sem semja stutt. Hér
gildir sama og um stuttar
bækur: Þær segja manni ævin-
lega mest. Vonandi láta
áheyrendur svolitil skrýtilegheit
ekki fæla sig frá þessari smið.
Satt er það, það er ekki beint fyrir
augað að horfa á strengja-
leikarana dúmpa með fingur-
gómunum á fiðlukassann o.s.frv.
en hér gildir hið fornkveðna:
hvað fóruð þér út i eyðimörkina
að sjá? Verk Leifs er að minnsta
kosti bezta nývirki, sem hér hefur
heyrzt i vetur: hugmyndarikt i
betra lagi og litauðugt. Við
hefðum þurft að fá að heyra það
einu sinni enn.
Norska óperusöngkonan Aase
Nordmo Lövberg heiðraði okkur
með nærveru sinni og gladdi
augað með höfðinglegri fram-
komu og lystilegum hneigingum.
Mig hefur lengi grunað. að
Norðmenn eigi eftir að kenna
okkur rétta framkomu (hver man
ekki hofmannlegar hneigingar
Ivars Eskelands?), sem við
höfum týnt niður i skógleysi og
harðbýli. Þetta er auðheyrilega
afburða söngkona. En hún var,
samkvæmt minni tilfinningu,
ekki i essinu sinu þetta kvöld. Og
þótt það sé að visu of mikið að
segja (samanber ræðu manna i
Brekkukoti) að það hafi verið i
henni einhver lúrða, þá er vist
alveg ábyggilega hægt að fullyrða
að það hafi hálfse'ð á henni. En
það er semse óheppni okkar, að
söngkonan skyldi vera lasin, og
feginn vildi ég heyra til
seinna.
Eftir hlé heyrðum við Sinfóniu
nr. 3 op. 27 eftir Danann Carl
Nielsen. Það er hann, sem lét
hafa það eftir sér, að heimurinn
mundi halda áfram að falla i stafi
a! hrifningu yfir tónlist Mozarts,
löngu eftir að menn væru hættir
að hlæja að öðrum tónskáldum
tónlistarsögunnar samanlagðar.
Þessi spámannlegu ummæli eru
auðvitað nóg til þess til þess að
halda nafni Nielsens á lofti um
ókomna framtið, en fleira kemur
til. Carl Nielsen hefur þegar
skipað sér á bekk með meiri
háttar kompónistum. Þriðja
sinfónian er þróttmikið hag-
leiksverk, þjóðlegt og sam-
þjóðlegt i senn. Þar risa sterk-
byggðar laglinur úr finum
vefnaði. Hér gerðu ýmsir i
hljómsveitinni ágætlega og
Leifur Þórarinsson
— blessaður fvrir að semja stutt.
e i nsöngvararnir Guðrún
Tómasdóttir og Guðmundur
Jónsson létu ekki sitt eftir liggja.
I heild var þó flutningurinn óná-
kvæmur og handahófskenndur,
mikið um ósamtaka spil og eitt-
hvað um vitlausar innkomur.
Þetta eru siðustu tónleikar
ODuinns að þessu sinni. Heyrzt
hefur, að Vaclav Smetacek, sá, er
táka átti við af O’Duinn, komist
ekki hingað að þessu sinni sakir
veikinda. Spennandi er að sjá,
hvern við fáum i staðinn. Ætli
George Cleve sé á lausum kiii?
Mikið ósköp væri það hressandi
að fá hann aftur.
Aase Nordmo Lövberg
— ekki i essinu sinu
Olafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
Hlógum
Benedikt Gröndal:
SAGAN AF HELJARSLÓÐAR-
ORRUSTU
Myndskreyting: Halldór Pét-
ursson
Bókaútgáfan Fjölvi, Reykjavik
1971, 192 bls.
allmikið
Eru ekki rosabuliurnar mínar vigamannlegar? Ein af teikningum
Halldórs Péturssonar við Heljarslóðarorrustu.
Um þetta leyti var
striðið milli Frakka og
Austurrikismanna á
ítaliu, þá voru allir
hrifnir af Napóleoni
þriðja, og ég var það
lika. Þá gerði ég Heljar-
slóðarorrustuna, og var
mér að detta þetta i hug
oftast nær meðan við
vorum að neyta mið-
degisverðarins; kom þá
stundum að mér hlátur,
svo þeir héldu að ég væri
ekki með öllum mjalla;
en siðan ritaði ég upp og
las ölafi jafnóðum og
hlógum við þá allmikið.
Svo segir Benedikt Gröndal i
Dægradvöl frá tilkomu Heljar-
slóðarorrustu suður i Louvain i
Belgiu um sumarið 1859. Siðan
hefur vist fleirum farið eins og
þeim Ólafi Gunnlaugsen forðum
oghlegið allmikiðað ævintýr-um á
Heljarslóð — hvort sem menn
endast til þess enn i dag. Fyrir
nokkrum árum var Heljarslóðar-
orrusta flutt i útvarp án þess af
því spryttu neinir skellihlátrar
langs og þvers um landið eins og
kannski hefði mátt vænta að
óreyndu. Sjálf hefur sagan ekki
verið prentuð i 50 ár, nema i rit-
safni Gröndals, 1951, sem eru nú
fjarska óaðgengilegar bækur
hvað sem öðru liður. Það má
kannski ætla að frægð Heljar-
slóðarorrustu, að minnsta kosti á
meðal yngri lesenda, stafi fremur
af orðspori og af innrætingu skól-
anna en eigin raun þeirra af sög-
unni.
Ur þessu hefur nú bókaútgáfan
Fjölvi myndarlega bætt með
nýrri, fimmtu útgáfu sögunnar,
allvelgerðri bók þóttofmælt sé að
kalla hana „litinn dýrgrip” eins
og forlagið gerir. 1 þessari gerð er
reynt að gera texta sögunnar að-
gengilegri en ella með ýtarlegum
skýringum sem Þorsteinn
Thorarensen hefur samið við
hvern kafla hennar, sögulegs
efnis og orðskýringum, og að
sögulokum fylgir dálitil grein
eftir Gils Guðmundsson, sem á
sinum tima gaf út ritsafn Grön-
dals, um tildrög og aðdraganda
Heljarslóðarorrustu. Með þessum
hætti er sagan vissulega gerð eins
aðgengileg nýjum lesendum og
verða má svo að þess vegna getur
nú reynt á það til hlitar hvort
fornar vinsældir séu enn i heiðri
hafðar.
Heljarslóðarorrusta er að stofni
til sprottin úr stúdentafyndni og
byggist á stilbragði sem er kunn-
ara eh frá þurfi að segja, tima-
villt riddarasaga, skopfærsla
samtiðarefnis i forneskju-snið.
Þess konar samruglingur hins
„háa” og „lága”, hátiðlega og
hversdagslega á sér langa sögu i
bókmenntum og er enn i dag i
góðu gildi I alls konar fyndni og
fyndnis-tilraunum. En fyrsta
fyrirmynd svona stilsháttar i is-
lenzkum bókmenntum er vita-
skuld Gamanbréf Jónasar — eins
og glöggt má sjá á bréfkafla
eftir Gröndal sem Gils Guð-
mundsson tilfærir i eftirmála sin-
um, fyrstu drög eða hugmynda-
legt upphaf sögunnar.
Gamanbréfið og Heljarslóðar-
orrusta eru meistaraverk bess-
arar greinar i islenzkum bók-
menntum og þar kemur vitaskuld
margt fleira efni saman i frásögn
og stil. Væri vist mörg matar-
holan i Heljarsióðarorrustu fyrir
glöggan rannsakara áður en efni
og aðferðir höfundarins væri
sundurgreint út i hörgul. En það
viti sem fyrst og siðast ber að
varast er að taka verkið hátiðlega
um of. Rimur og riddarasögur
eru farnar að fyrnast fyrir yngri
lesendum, hvað þá evrópsk póli-
tik og islenzk mannfræði frá árinu
1859. En það sem ekki fyrnist er
bullandi fyndni, græskulaus rugl-
andi Gröndals i Heljarslóðar-
orrustu innan þess ramma sem
efnisföng og aðferðir setja
honum. Það er dauður maður
sem ekki hlær enn i dag að viðtali
þeirra Thiers og Napóleons fyrir
herförina, i 2um kapitula sög-
unnar, ferðalagi Djúnka og kýr-
inna norðan úr Finnmörk i 6ta eða
viðureign Metternichs, Guddu og
Hjörleifs vikings i 9da kapitula,
svo að einhver dæmi séu nú
nefnd.
Hitt skiptir sjálfa söguna
akkúrat engu máli hvernig i
verunni var háttað samskiptum
Thiers og Napóleons 3'ja eða
hvort Hjörleifur vikingur á fleira
eða færra skylt við séra
Hjörleif Einarsson á UndirfeUi
þótt fróðlegt sé að fá skýr svör um
hvort tveggja. En það er þessi
„búrleski” eða „fantastiski”
sögustill, frjáls leikur imynd-
unarinnar með hina marg-
breyttu efnisaðdrætti, sem veldur
lifsgildi Heljarslóðarorrustu enn i
dag. Og hann setur hvarvetna
svip sinn á hana, allan frásagnar-
háttinn ekki siður en einstök atvik
og frásöguþætti. Þessi stilsháttur
dregur að sinu leyti mikinn og
margbreyttan slóða i bókmennt-
unum um rit Þórbergs.og Hall-
dórs LaxneSs allt fram á daga
Guðbergs Bergssonar.
Likast til eru kvæði Benedikts
Gröndals með útafdauðustu verk-
um bióðskáldanna á 19du öld og
raunar flestöll rit hans önnur en
Heljarslóðarorrusta og Dægra-
dvöl — sem nú eru báðar tiltækar
i nýlegum, handhægum bókum.
öll rit Gröndals eru raunar fá-
anleg i heildarsafni tsafoidar
hversu aðgengileg sem þau
reynast þar. En reynist Heljar-
slóðarorrusta enn eiga hljóm-
grunn á meðal lesenda er enginn
vafi á þvi að svo sé einnig um
margt úr kvæðum, bréfum og rit-
gerðum hans. Fjarska held ég að
gera mætti skenimtilegt úrval
þess konar efnis i einni bók — ef
þess væri einungis gætt að hliðra
sér hjá hinu rómantiska þjóð-
skáidi, alvörugefna lræðimanni
sem voru tvær af mörgum
„persónum” Gröndals, en leyfa
hinum búrleska höfundi að tala
einum og óáreittum.
En sama á, að breyttu breyt-
anda, auðvitað við um fleiri þjóð-
skáldin. Þótt öll rit Stephans G.
séu nú til I heildarútgáfu verður
ungum og nýjum lesendum enn
þörf á Andvöku-útgáfu Sigurðar
Nordals. Eigi kvæði séra Matthi-
asar að viðhaldast i almennings-
eign ber brýna nauðsyn til að
gera viðlika úrval úr þeim jafn-
framt heildarsafni kvæðanna. . .
Og sama kann að gilda um
samtiðarskáld, Davið Stefánsson,
Jóhannes úr Kötlum og þeirra
verk, I stað þess að fergja þá
þegar i ritsöfnum.
Heljarslóðarorrusta bókaútgáf-
unnar Fjölva er snyrtilega gerð
bók, prýdd mörgum myndum
eftir Halldór Péturssonar. Lit-
myndirnar finnst mér æði glossa-
legar flestar hverjar, i hinum
vanalega stil Halldórs, en teikn-
ingar hans margar i bókinni eru
haglega gerðar með óvenjulegri
kimni.
Al/GlíJVég hvili * rika
med gleraugum frá f\/llr