Tíminn - 13.04.1966, Blaðsíða 8

MÍÖVIKUDAGUR 13. ivoríl 133R
TÍMINN

Klukkan á slaginu átta að
jnorgni 4. marz 1953 hóf skjálf
raddaður þulur að lesa upp
langa tilkynningu í Moskvu-út-
varpið. Sá, sem las, var Juri
Levitan, aðalþulur Moskvuút-
varpsins, sem þekktur var fyr
ir sína skíru og hljómmiklu
rödd og hæfileiikann til að
gera jafnvel hinar leiðinleg-
usítu fréttatilíkynningar áhrifa-
miklar. Eftir nokkra stund fóru
að koma undarlegar þagnir á
milli orðanna eins og þulurinn
væri að reyna að ná andan-
um.
Tilkynningin var dagsett 3.
marz og líktist mest boðskap til
þjóðarinnar frá miðst.jóm
kommúnistaflökksins og æðsta
ráðinu. Hvergi voru nefnd
nöfn sovézkra leiðtoga, og þar
af leiðandi varð hún undarlega
ópersónuleg. Það var eins og
hún kæmi utan úr tóminu eða
þá frá einhverjum nafn- og
andlitslausum stjómendum,
Hin opinbera mynd af hinum syrgjandi eftirtiönnum Stalins. Síðar var höfuð Krustjoffs sett inn á
myndina.
Valdabaráttan í Sovét
við dánarbeð Stalins
sem um nóttina höfðu tekið
völdin í sínar hendur. Tilkynn
ingin bar það eibhvem veg-
inn með sér, að hún hefði ver
ið samin í miklum flýti, ef til
vill eftir langar og kannski erf
iðar umræður, og margir hefðu
lagt h'önd á plóginn, knúnir ó-
líkum öflum.
Fyrst var sagt, að félagi
Stalin hefði misst meðvitund,
hægri handleggur og fótur
hefðu lamazt, og þar að auki
hefði hann misst málið Hjarta
og öndunartruflanir vom mikl-
ar, og færustu hjartasérfræð-
ingar höfðu verið fengnir til
þess að fylgjast með sjúklingn-
um, og síðan vom talin upp
nöfh þeirra átta prófessora,
sem kallaðir höfðu verið að
sjúikrabeðinu:
Tilkynnimgin endaði á þessa
leið:
— Miðstjómin og æðstaráðið
treysta því, að flokikurinn og
öll sovézka þjóðin, sýni á þess
um erfiðu tímum, hina mestu
einingu, samstöðu, árveikni og
styrk, og gera nú enn meira en
nökkru sinni fyrr til þess að
byggja upp komúnismann í
landi vora og fylkja sér enn
þéttar en áður um miðstjórn-
ina og stjóm Sovétríktjanna . . .
Stuttu síðar kom nákvæm
skýrsla frá læknum. Haldlð
var áfram að lesa hana með
stuttu millibili allan daginn í
Moskvuútvarpinu. Þeir, sem
hlustuðu af athygli, sér í lagi
læknar, furðuðu sig á því,
hvemig skýrslan var — að
minnsta kosti létu sérfræðing
ar í ljós undran sína yfir, að
maður, sem fengið hafði svona
alvarlegt heilablóðfall, skyldi
enn vera í tölu lifenda.
Hvers vegna þögn?
En var Stalín ennþá á lífi?
Enginn veit, enn þann dag í
dag — nákvæmlega, hvenær
hann lézt. Heldur ekQd hvern
ig dauða hans bar að. Og
kannski mætti bæta við: eða
hvers vegna?
Öllum þessum spurningum er
varpað fram í síðustu köflum
mjög ýtarlegnar bandarískrari
bókar — sem nýléga ef koimn'
út, og er alls 768 bls.: The
Rise and Fall of Stalin (Upp
haf og endir Stalins), en bók
ina slkrifaði Robert Payne, sem
einnig er þekktur fyrir á-
líka umfangsmikla ævisögu
um Lenin.
Atburðimir í kringum dauða
Stalíns vora merkilegir, hin
opinbera fréttatilkynning og
skýrslur lælknanna Ifka —
sérstaklega var það athyglis-
vert, að í þeinn var nákvæm-
lega sagt frá því, hvernig á-
stand Stalíns hafði verið að-
faranótt 2. marz, en ekkert var
minnzt á það, hvemig honum
hafði liðið eftir það, fyrr en
tilkynningin kom 4. marz.
Hefði hann í raun og veru
fengið heilablóðfall um mið-
nætti 1. marz, segir Payne, og
36 klukkustundir liðu, þar til
frá þessu var skýrt opinber-
lega „gat margur glæpurinn
hafa verið framinn, margt átt
sér stað á þeim tíma, sem lið-
inn var. Og enginn hefur
nokkum tíma getað gefið sann-
færandi skýringar á þessum
drætti."
Valdabaráttan
Hið næstum taugaveiklunar
lega ákall til þjóðarinnar í til
kynningunni og það, hvað hún
var ópersónuleg hafði ekki ró
andi áhrif á fólkið heldur þvert
á móti. „Menn höfðu lengi vit-
að, að mikil barátta myndi
verða um, hver ökyldi taka við
af Stalín. Nú vissu allir, að
þessi barátta stóð yfir, en í
mikilli þöign, og engin vissi,
hverjir áttusit við.“
Það var efcki fyrr en síð-
degis 5. marz, að læknamir
sem fylgdust með Stalín, sendu
út nýja tilkynningu, og þar var
nákvæmlega skýrt frá því,
hvaða læknismeðferð hann
hefði hlotið. Valdabaráttan um
hverfis banabeðið hélt áfram,
en einna helzt leit út ‘fýrir, ‘áð
Malenfcov myndi ganga með
sigur af hóbni, því í leiðara í
Pravda 5. marz, sem bar fyrir-
sögnina „Sikínandi einimig fólks
ins og flokksins“ var aðeins
minnzt á þrjá menn: Lenin,
Stalín og Malenfcov: Næsta
læknatilkynning korn klukfcan
18.30 og þar var látið að því
liggja, að „efcki væri langt eft-
ir“. Opinberlega lézt Stalín
klufckan 21.50 sarna kvöld, en
það var ekiki fyrr en næsta
morgun, að skýrt var frá þessu,
og Malenkov hafði greinilega
samið fréttina. Aðalinnihaldið
var að, „Andi Stalíns lifði
eftir dauðann".
Ellefu fclukkustundum eftir
að andlátið hafði verið tilkynnt
ók sjúfcrabíll út úr Kreml gegn
um Spasskyhliðið. Lík Stalíns
var flutt til súlnahallarinnar,
en þangað komu hinir nýju
valdhafar Skömmu síðar til
þess að votta hinum látna virð
ingu sína. Myndin, sem birtist
frá þessari athöfn, var upp-
stilling með lík Stalíns í for-
' ámnMinn pg“hýjú" mennina —
auðsýnilegá smækkaða, því
þeir líktust mest dvergum —
Malenkov, Beria, Voroshilov,
Kaganovich og Molotov, í þess
ari röð fremst, Vasiljevski,
Konjev, Sokolovsky, Shutoov,
Mikoyan og Kruschev í annarri
röð. Við nátovæma athugun
kemur í ljós, að Krushev var
bætt inn á myndina síðar. Hann
var efcfci á upprunalegu mynd
inni.
Ótti
Stalín lá á líkbörunum í
þrjá daga, og stoáldið Jevgeny
Jevtushentoo hefur lýst því,
sem gerðist í þeim mikla mann
fjölda, sem tróðst og ruddist
inn í súlnahöllina til þess að
sjá líkið. Um það bil 500 tróð-
Hin látlausa gröf Stalíns við Kremlmúra.
ust undir og biðu bana. Eins og
hinir gömlu Scytien konungar.
dró Stalín þjóð sír.a með s.ír
í gröfina:
„Mannfjöldinn breyttist í
sjóðandi hringiðu. Ég tók allt
í einu eftir því, að mér var
ýtt beint í áttina að umferðar
merki. Um leið var ungri
stúlku ýtt upp að merkinu.
Andlit hennar afmyndaðist og
þrýstist upp að merkinu, og
hún æpti hátt. En hróp hennar
yfirgnæfðu etoki hávaðann. Mér
var ýtt enn nær, o.g ég fann
með líkama mínum, hvemig
grannur líkami hennar malað
ist niður við merkið. í stoelf
ingu minni lokaði ég augunum,
því ég gat etoki afborið að horfa
á, hvernig blá barnsleg augu
hennar ýttust út úr augnatóft
unum. Mér var hrundið áfram,
og stúlkan hvarf. Þá var öðr-
um manni kastað upp að
merkinu, hann var með báða
anma útrétta, eins og kross. í
sama mund fann ég, að ég steiig
á eitthvað mjúkt. ÞaÖ var
mannslíkami. Ég lyfti fætinum
og mannfjöldinn bar mig á-
fram. Lengi á eftir óttaðist ég
að þurfa að stíga niður fótun-
um. Manngrúinn varð þéttari
og þéttari, hæð mín bjargaði
mér . . .“
Læknar hverfa
Tilkynningin um krufning-
una, sem send var út 7. marz,
var furðulegt plagg, m. a.
vegna þess að hún byrjaði etoki
eins og venja er til með því
að lýsa ytri einkennum líksins,
og etoki var heldur neitt talað
um, að heilinn hefði verið rann
sakaður. Ástæðan kann að hafa
verið sú, að Stalín hafði la.gt
blátt bann við að það yrði gert,
vitandi um það, að heili Lenins
sem skorinn hafði verið niður
í 30.000 smástytoki, hafði verið
dægrastytting fyrir læfcna
Moskvuborgar í lengri tíma —-
en aðrar ástæður geta einnig
legið til þessa, t. d. að kmfn
ingarskýrslan hafi verið fölsk,
og Stalín hafi ekki dáið á þamn
hátt, sem skýrt hafði verið frá.
Fáum mánuðum eftir að krufn
ingartilkynningin var send út,
dó einn af læknunum, sem und
irritaði hana, Rusakov, síðan
voru tveir aðrir Tretjafcov og
Kuperin, leystir frá störfum,
og sá fjórði hvarf gjörsamlega
stuttu á eftir . . .
„Þótt við fáum aldrei að
vita, hvernig dauða Stalíns bar
að ,segir Payme, — og ekíki einu
sinni, hvenær, nákvæmlega,
hann dó, er margt, sem bendir
til þess, að hann hafi látizt
löngu fyrir 5. marz, og það er
heldur ekki fátt, sem bendir til
þess að hann hafi ekki dáið eðli
legum dauða.
Gyðingaofsóknir
Við vitum, að hann var í
tölu lifenda, og tiltölulega heil
brigður 17. febrúar, þegar hinn
nýi indverski sendiherra átti
við hann langt samtal — en
eftir þann tíma fara ekki sögur
af því, að aðrir en Rússar hafi
séð Stalín. Á vikunum milli
17. febrúar og 5. marz færðust
Gyðingaofsóknir hans marg-
faldlega í aukana, þá var til-
kynnt um hið meinta samsæri
Gyðingalæknanna, nýr maður
Semjon Ignatjev — sérfræðing
ur í pyntingum, ~ var útnefnd