Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.1969, Blaðsíða 1

Henry VIII: Með fleiri en eina í takinu:
„Ég bið þig í cinlægni að segja mér hug
þinn um ást okkar“.
Sir Richard Steele: Ágæti hinnar verð-
andi eiginkonu: „I»ú ert eins fögur, fynd-
in, heiðvirð og eins skapgóð og nokkur
lifandi kona“.
Frjálsræðisþjóðfélag það, sem
við lifum í, hefur gengið af róm
antíkinni dauðri. Hún dó rétt
fyrir stríðsbyrjun 1939. Eftir
það var Dylan Thomas einn um
að skrifa viðkvæmnialeg og á-
striðufull, sjálfsásakandi ástar-
bréf til Pamelu Hansford John
son. í maí 1934 skrifaði hann:
„O, ástin mín, það ve'ldur mér
sársauka að segja þér þetta,
en ég verð að segja þér það
vegna þess að ég vil alltaf segja
þér sannleikann um mig. Og
ég vil engin skipti. Það ert þú
og ég eða enginn, þú og ég og
enginn. En ég hef hagað mér
eins og fífl og ætla að liggja
í rúminu í viku. Ég er alveg
að fá DT (delerium tremens)
ástin, og ég hef sóað nokkru
af hinni miklu ást minni til þín
á slyttislega stelpu með málað-
ar varir og hræðilegt mannorð.
Mér er álveg sama um hana.
Það ert þú, Pamela, sem ég
elska alltaf og ævinlega“.
í þessum örfáu, brennandi orð
um er fólginn kjarni allra
sannra ástarbréfa, mannlegur
breyskleiiki og þörfin fyrir fyrir
gefningu, einmanaleikinn í fjar
veru ástvinarins og dýrir eiðar
um ævarandi ást ef aðeins þau
tvö, elskendurnir, fengju að
vera saman.
Síminn, sjónvarpið og unga
fólkið sjálft, sem fer hjá sér
við allt „ástarhjal“, hafa út-
rýmt ljóðrænu rómantískra orða
rómantískra játninga, „sálarkvöl
um“ ástarbréfanna. Andagiftin
kafnar í lokkaflóði „beat“-sveit
anna og áhanganda þeirra og
hin eina sanna ást byrjar ekki
lengur með langdregnum spenn
ingi þess að fá og skrifa op-
inská bréf, heldur hálftíma nátt
úruþjónkun upp í rúmi þar sem
bezt þykir henta.
Ótal ástairbréf sem varðveitzt
hafa frá öllum tímum, sum allt
frá tíundu öld, vitna um, að
þannig hefur fólk ekki alltaf
verið. Inn í flest elztu bréfin,
eins og þau sem lafði Pelham
í Pevensey-kastala í Sussex
skrifaði lávarði sínum árið 1399
fléttast tal um umsátur og bar-
daga, þar sem umsátur og bar-
dagar voru daglegt brauð í þá
daga hjá öllum sem áttu ein-
hverjar eignir — og þá ekki
sízt ef þeir áttu kastala. En
almenningur, sem varla var skrif
andi og hafði vissulega engin
efni á pappír, varð að láta sér
nægja að tálga „Ég elska þig“
í börkinn á einhverju trénu í
útjaðri þorpsins og láta það
tála máli hjartans.
í tíð Hinriks áttunda aftur á
móti, var lífið orðið friðsam-
legra. Ástarbréfum hans til
Önnu Boleyn var stolið af sendi
manni páfans við ensku hirð-
ina og eru enn geymd í Vati-
kaninu.
Þau bera keim af þeim tím-
um, er kóngar og aðalsmenn
tóku sér hvíld frá styrjöldum
og höfðu lítið annað að gera
en stunda veiðar og tennisleik
og syngja ástarljóð. Hirðin var
ein flækja af ástarævintýrum
og ef til vill hefur hættan á
að vera gerður höfðinu styttri
aðeins hjálpað mönnum til að
sigrast á 'leiðindunum. Fátt hef-
ur að líkindum þótt óæskilegra
en að verða gerður burtrækur
til óðals síns, þar sem eini fé-
lagsskapurinn var bændalið og
þjónustustúlkur, þótt þær kunni
að hafa þótt hnossgæti „á bak
við tjöldin". Og Hinrik kóngur
skrifar til Önnu árið 1522: „Til
ástkonu minnar: Þar sem mjög
virðist liðið síðan ég heyrði frá
yður eða af heilsu yðar rekur
ást mín mig til að senda boð-
bera þennan ...“ eða: „Með hug
leiðingu og yfirvegun á efni
síðasta bréfs yðar hef ég bak-
að mér miklar kvalir þar sem
ég veit ekki hvernig skal túlka
það. Ég sárbæni yður í ein-
lægni að tjá mér hug yðar all-
an varðandi ástina í millum okk
ar“.
Þessar ástúðlegu fyrirspurnir
gleymdust brátt þegar Anna
varð loks eiginkona hans. Og
á meðan hann var að bræða
það með sér hvort hann ætti
að láta liálshöggva hana (nú
var ekki umhyggjan fyrir heilsu
fari hennar) skrifaði hann til
Jane Seymour:
„Kæra vinkona mín og frú
Sá sem ber yður þessar fáu
línur frá yðar dyggum þjóni,
færir fögrumi hönduim yðar vott
um einlæga ástúð mína til yð-
ar, sem ég vona að þér viljið
eiga ævirilega af einlægri ást
yðar til mín. Ég tek yður vara
fyrir því að leiksýning hefir
verið gerð okkur til háðungar,
og berist hún víða og komi yð-
ur fyrir sjónir, bið ég þess að
þér gefið engan gaum að“.
Frá tíð Hinriks áttunda og
fram á okkar daga hefir mikill
grúi ástarbréfa verið skrifaður,
bæði konungleg og ekki kon-
ungleg. Bréf Dorothy Osborne
til Sir William Temple eru ein
frægustu ástarbréf sem til eru
á enska tungu, en þá var und-
irskriftin „yðar einlægur og auð
mjúkur þjónn“ eins og Dorotihy
skrifar, jafngildi ástarjátningar.
Bréf hins ógæfusama Jonath-
ans Swift til tveggja kvenna,
Stellu og Vanessu, eru nærri
jafn fræg. Swift var nútímaleg
astur hinna fornu bréfritara,
hið napra háð hans, skollaleik-
urinn á milli ástmeyjanna og
„barnamálið“ gefa þessum syni
sautjándu aldarinnar sterkan
nútímasvip.
Átjánda öldin var glæsileg,
ósiðleg, og opinská og hafði
formskyn í ríkum mæli. Chest-
erfield lávarður, sem skrifaði
syni sínum bréf (í tveimur þykk
um bindum) um konur og sið-
ferði, var lýst þannig af Dr.
Johnson, að hann hefði „sið-
fágun eins og danskennari en
siðferði eins og skækja". A ofan
verðri átjándu öld og í byrjun
nítjándu a’ldar náðu ástarbréf-
in hámarki tilfinningahitans og
listrænnar framsetningar. Þau
endurspegla allt svið tilfinninga
lífsins frá ísköldu skeytingar-
leysi upp í óráðskenndan funa,
allt frá orðum lafði Hamilton
til Nelsons: „Ég óska af öllu
hjarta að ég gæti dáið eftir
tvær stundir og mætti vera kon
an þín aðra þeirra!" og til hina
fágaða stíls Elísabetar Barrett.
Sunnudaginn 14. september 1846
skrifar hún Robert Browning:
„Ástvinur minn. Ef þú fengir
nokkru sinni ástæðu til að
kvarta yfir mér í efnumi, sem
mér eru sjálfráð og möguleg,
hefðu allair aðrar komur rétt til
að troða mig undir fótum, svo
ill og auðvirðileg væri ég. Þetta
er svar mitit við því sem þú skrif
aðir í gær um að þú óskaðir
að geta verið mér betri... þú!
Getur nokkuð verið betra en að
lyfta mér upp frá jörðinni og
bera mig út í lífið og sólskin-
ið? Ég er þín fremur unnin
en gefin (og þó einnig gefin
ástin mín!), því það sem þú
hefur bjargað og gefið nýtt líf
átt þú með réttu. Allt sem ég
er á ég þér að þakka — ef
ég get notið nokkurs nú eða
héðan í frá, er það vegna þín.
Þetta veiztu vel. Jafnvel og ég
vissi, frá byrjun, að ég hefði
ekkert afl gegn þér ...“
Ljóðskáldið Hazlitt greinir frá
ást sinni á Þjónustustúlkunni
Söru Walker, sem sveik hann,
í ritinu Liber Amoris, sem er
ástríðuþrungnara en nokkuð það
er hann skrifaði til hennar:
Framhald á bls. 11
John Kcats: örvæntingarorð deyjandi skálds:
„Segðu mér að ])ú verðir aldrei . . . minna góð
við mig. Ekkcrt í heiminum er svo bjart og
fínlegt“.
(Bréf til Fanny Brawne, 1819).