Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1981, Blaðsíða 5

Höfundurinn iózt í París á
síöasta ári. Hann var heims-
kunnur heimspekingur, rit-
höfundur og einn af forvígis-
mönnum Existentialismans.
Söguefniö hár er úr borgara-
styrjöldinni á Spáni á fjóröa
áratugnum. Þeir sem koma
viö sögu, hafa veriö hand-
teknir, varpaö í dýflissu og
eiga fyrir höndum aö veröa
skotnir í morgunsáriö.
Eyjólfur Kjalar Emilsson þýddi.
Myndir: Pétur Behrens.
— Láttu hann vera, sagöi ég lágt, þú
sérö aö hann er aö fara aö skæla.
Tom hlýddi nauöugur. Hann heföi gjarn-
an viljaö hugga þann litla. Þá heföi hann
fengið eitthvaö aö hugsa um og síöur
freistast til aö horfast í augu viö sjálfan sig.
En slíkar hugsanir örvuöu mig: ég haföi
aldrei hugsaö um dauöann áöur, enda
aldrei fyrr haft tilefni til þess. En núna var
tækifærið komiö og ég haföi ekkert annaö
aö gera.
Tom tók til máls:
— Hefur þú kálaö einhverjum? spuröi
hann.
Ég svaraöi ekki. Hann fór aö útskýra
fyrir mér, aö hann heföi drepið fimm frá því
í ágústbyrjun. Hann geröi sér ekki grein
fyrir aöstæöunum, og ég merkti glöggt aö
hann vildi ekki gera þaö. Ég skildi þetta
ekki alveg sjálfur ennþá, ég velti því fyrir
mér hvort maöur myndi þjást mikiö,
hugsaði um byssukúlurnar, ímyndaði mér
hitann af kúlnaregninu sem skarst í
gegnum líkama minn. Ekkert af þessu
snerti þó kjarna málsins. En ég var rólegur.
Viö höföum alla nóttina til þess aö skilja.
Eftir stundarkorn hætti Tom aö tala og ég
gaf honum auga. Ég sá aö hann var líka
oröinn fölur og vansæll á svip. „Þetta
kemur,“ hugsaöi ég. Það var næstum orðiö
dimmt. Dauf skíma barst í genum loftgötin
og yfir kolahrúguna. í gegnum opiö sá ég
eina stjörnu á himninum. Nóttin yröi tær og
köld.
Dyrnar opnuöust og tveir veröir komu
inn. í fylgd með þeim var Ijóshæröur maöur
í belgískum einkennisbúningi. Hann heils-
aði okkur: „Ég er læknir. Mér hefur veriö
faiiö aö veita ykkur stuöning í þessum
raunum."
Rödd hans var þægileg og skýr. Ég
sagöi viö hann:
— Hvaö ætlaröu aö gera?
— Ég er ykkur tii reiöu. Ég mun gera allt
sem ég get til aö létta ykkur þessar stundir.
— Hvers vegna kemurðu til okkar? Hér
eru margir aörir, spítalinn er fullur af fólki.
— Ég var sendur hingaö, svaraöi hann
lágt.
„Ahl Viljið þið reykja? bætti hann viö í
flýti. Ég er meö sígarettur, meira aö segja
vindla."
Hann bauö okkur enskar sígarettur og
ósvikna vindla; en viö afþökkuöum. Ég
horföi í augu hans. Hann virtist feiminn. Ég
sagði:
— Þú ert ekki kominn hingaö vegna
þess aö þú hafir samúö meö okkur. Ég sá
þig meö fasistunum í herbúöunum daginn
sem ég var handtekinn.
Ég ætlaöi aö halda áfram, en skyndilega
varö ég gripinn einhverri undarlegri tilfinn-
ingu. Návist þessa læknis hætti allt í einu
aö skipta mig nokkru. Þegar ég hef náö
taki á einhverjum, læt ég hann venjulega
ekki sleppa. En eigi aö síöur hvarf mér nú
öll löngun til aö tala. Ég yppti öxlum og leit
undan. Dálitlu síöar leit ég upp. Hann virti
mig forviöa fyrir sér. Verðirnir voru setztir á
hálmdýnu. Pedro, sá hái og granni, neri
saman þumalfingrunum. Hinn rykkti til
höföinu ööru hverju til aö detta ekki út af.
— Viljiöi Ijós? sagöi Pedro allt í einu viö
lækninn. Hann kinkaöi kolli til samþykkis.
Ég hugsaði meö mér, aö hann stigi ekki
sérstaklega í vitið, en bersýnilega væri
hann ekki illa innrættur. Eftir hinum stóru,
köldu, bláu augum hans aö dæma virtist
mér helzti galli hans vera skortur á
ímyndunarafli. Pedro fór og kom aftur meö
olíulampa, sem hann setti f horniö á
bekknum. Hann lýsti illa en var þó skárri en
ekkert. Nóttina áöur höföu þeir skiliö okkur
eftir í myrkri. Ég horföi góöa stund á
hringinn sem Ijósiö myndaöi á loftinu. Ég
var agndofa. Svo rankaöi ég allt í einu viö
mér. Ljóshringurinn þurrkaöist burt og mér
fannst sem heljarþungi legöist yfir mig.
Þetta var hvorki hugsunin um dauöann né
hræösla, heldur einhver nafnlaus tilfinning.
Mér var heitt í kinnum og var meö
höfuöverk.
Ég reyndi aö hrista þetta af mér og leit á
félaga mína tvo. Tom hafði faliö andlitiö í
höndum sér, ég sá ekki nema feitan hvítan
hálsinn. Juan litli var aö sumu leyti verr á
sig kominn, munnur hans var opinn og
nasavængirnir titruöu. Læknirinn færöi sig
til hans og lagöi höndina á öxl hans eins og
til aö hugga hann. En augu hans voru jafn
köld. Síðan sá ég hönd Belgans síga
laumulega niður eftir handlegg Juans fram
á úlnliöinn. Juan lét sem sér kæmi þetta
ekki viö. Belginn tók um úlnliö hans meö
þremur fingrum eins og hann vissi ekki
hvað hann ætti aö gera, um leiö færöi hann
sig lítið eitt til svo aö hann snéri baki viö
mér. En ég hallaði mér aftur á bak og sá
hann trekkja upp úriö sitt og horfa á þaö
stundarkorn án þess aö sleppa takinu á
úlnliö þess litla. Stuttu seinna lét hann
hönd Juans falla máttlausa eins og hann
heföi skyndilega tekið eftir einhverju sem
hann yröi aö skrifa hjá sér án tafar. Hann
dró minnisbók upp úr vasa stnum og
skrifaöi í hana nokkrar línur. „Skepna,"
hugsaöi ég og reiöin sauö í mér, „bara
hann fari nú ekki aö þreifa á púlsinum á
mér, ég skyldi gefa honum einn á smettiö."
Hann kom ekki, en ég fann aö hann
horföi á mig. Ég leit upp og éndurgalt
honum augnatillitiö. Hann ávarpaöi mig,
rödd hans var ópersónuleg.
— Finnuröu ekki, aö þaö er hrollkalt hér
inni?
Honum vlrtist vera kalt.
Hann var blár í framan.
— Mér er ekki kalt, svaraði ég.
Hann hætti ekki aö horfa á mig þessum
steinrunnu augum. Skyndiiega áttaöi ég
mig og þreifaði á líkama mínum: Ég var
kófsveittur. Ég svitnaöi í þessari kjallara-
kompu, sem vetrarvindurinn næddi um. Ég
renndi fingrunum gegnum háriö, sem var
klesst saman af svitanum. Um leiö veitti ég
því athygli, aö skyrtan mín var blaut og
límdist viö hörundiö. Ég hlaut aö vera
búinn aö vera lööursveittur í aö minnsta
kosti klukkutíma án þess aö finna fyrir þvt.
En þetta haföi ekki fariö framhjá helvítis
Belganum. Hann haföi séö dropana renna
niöur kinnar mínar og hugsaö: „Þetta er
líkamlegt merki skelfingarinnar. Honum
finnst hann vera eölilegur vegna þess aö
áöur var honum kalt og þá er hann
hreykinn af sjálfum sér.“ Mig langaöi að
standa upp og lumbra á honum. En varla
hafði ég lyft litla fingri, þegar skömmin og
reiöin hurfu eins og dögg fyrir sólu. Ég lét
aftur fallast á bekkinn og var sama um allt.
Ég lét mér nægja aö þurrka mér um
hálsinn meö vasaklútnum mínum því aö nú
fann ég svitann sem draup úr hárinu niöur
á hálsinn og þaö var óþægilegt. Aö vísu
hætti ég brátt aö þurrka mér því þaö var
tilgangslaust. Vasaklúturinn var strax orö-
inn svo blautur aö þaö var hægt aö vinda
hann og ég svitnaöi stööugt. Eg svitnaöi
líka í klofinu og þvalar buxurnar límdust viö
bekkinn.
Juan litli tók allt í einu til máls.
— Ert þú læknir?
— Já, svaraði Belginn.
— Er þaö sárt... lengi?
— Ha? Hvenær?... Nei, þaö gengur
fljótt yfir, sagöi Belginn fööurlega.
Hann var á svipinn eins og harin væri aö
telja kjark í einhvern sjúklinga sinna.
— En ég... mér var sagt ... aö þaö
þyrfti oft að skjóta tvisvar.
— Þaö kemur fyrir, sagöi Belginn og
kinkaöi kolli. Hugsanlegt er, aö fyrsta
skothríöin hæfi ekkert af höfuölíffærunum.
— Þurfa þeir þá aö hlaöa aftur og miöa
upp á nýtt?
Hann hugsaöi stundarkorn og bætti
síðan viö hásri röddu:
— Þetta tekur tíma!
Hann var skelfingu lostinn yfir sársauk-
anum og hugsaöi ekki um annaö. Hann var
á þeim aldri. Ég hugsaöi ekki mikiö um
sársaukann lengur og þaö var ekki óttinn
viö hann sem olli svitanum. Ég stóö á fætur
og gekk aö kolahrúgunni: Tom stökk upp
og leit á mig hatursaugum. Marriö í
skónum mínum æsti hann upp. Ég velti því
fyrir mér hvort ég væri eins gulgrár í
framan og hann. Eg sá aö hann svitnaði
líka. Himinninn var stórkostlegur. Engin
birta komst inn í þetta dimma skot, en ég
þurfti ekki nema rétt aö teygja mig og þá
gat ég séö Karlsvagninn. En þetta var
öðruvísi en kvöldiö áöur. Þegar ég var í
klefanum mínum á erkibiskupssetrinu, gat
ég séö stóran hluta himinsins og hver
stund dagsins vakti meö mér ólíkar
minningar. Á morgnana, þegar blámi
himinsins var léttur og haröur hugsaöi ég
um sandana viö Atlantshafsströndina. A
hádegi þegar ég sá sólina minntist ég bars
í Sevilla þar sem ég var vanur aö drekka
manzanilla og boröa ansjósur og ólívur.
Síödegis var ég í skugga, og þá hugsaöi ég
um hinn djúpa skugga, sem teygir sig yfir
annan helming sandsléttanna meðan hinn
er baöaöur í sól. Þaö er sárt aö sjá jöröina
endurspeglast á þennan hátt í himninum.
En núna skipti engu hvaö ég staröi á
himininn, hann hafði engin áhrif á mig. Því
var lokið fyrir fullt og allt. Ég fór aftur og
settist hjá Tom. Löng stund leið.
Tom fór aö tala lágri röddu. Hann þurfti
alltaf aö vera aö tala, án þess gat hann
ekki almennilega gert sér grein fyrir
hugsunum sínum. Ég býst viö aö hann hafi
beint máli sínu til mín, en hann horfði ekki
á mig. Ugglaust var hann hræddur viö aö
líta á mig eins og ég var á mig kominn,
fölur og sveittur. Viö vorum eins — fyrir
hvor annan vorum viö verri en spegill.
Hann horfði á Belgann.
— Skilur þú? spuröi hann. Ég skil þetta
ekki.
Ég fór líka aö tala lágum rómi. Ég horföi
á Belgann.
— Hvaöþá?
— Þetta sem á aö gerast er eitthvað
alveg óskiljanlegt fyrir mér.
Framhald á bls. 13
5