Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1981, Blaðsíða 8

Um
austurríska
málarann
Gustav
Klimt
sem hefur
komiö til
skila
betur en flestir aörir glæstu
yfirborði Vínarborgar uppúr
aldamótunum. Hann er málari
lystisemda og fagurra kvenna
og innleiöir óhlutlæga skreyt-
ingu samanvið raunsæismynd-
ir.
Gísli Sigurðsson
tók saman
Ugglaust má gera því skóna, aö fáir
aðrir en myndlistarmenn hér á landi þekki
austurríska málarann Gustav Klimt, sem
tókst þó aö marka sér dálítiö sérstakan
bás og haföi náö frægö og frama meöal
landa sinna þegar hann lézt í Vínarborg á
þeim miklu aldaskilum 1918.
Þá var lokið því upþgjöri, sem fyrri
heimsstyrjöldin var og heimurinn var ekki
sá sami á eftir. Tveimur árum áöur dó
einnig í Vínarborg Franz Jósef keisari,
sem ríkt haföi í 80 ár og aö sjálfsögöu
þegiö vald sitt beint af almættinu. Þar
meö lauk veldi Habsborgara og Austur-
ríki varö smáríki eins og þaö hefur veriö
síöan. En Vínarborg stóö eftir; þessi
mikla menningar- og listaborg — og hún
hefur haldiö áfram aö vera þaö.
Staöa tónlistar í borginni viö Dóná var
og er alþekkt. En myndlistin stóö einnig
meö blóma, þótt töluverö íhaldssemi væri
ríkjandi, bæði fyrir og eftir aldamótin.
íburöur og glæsileiki Vínarborgar var
rómaöur; þar dönsuöu menn valsa eftir
þá Strauss-feöga og sveifluöu í kringum
sig heföarkonum í geypilega víöáttumikl-
um kjólum. Þessi mynd átti aö sjálfsögöu
viö líf yfirstéttarinnar, en hennar sér engu
aö síöur staö í myndlist Gustavs Klimt.
Hann var töluvert uppá kvenhöndina og
hver glæsikonan af annarri viröist hafa
setiö fyrir hjá honum. Fílabeinslitt hold
þeirra rennur saman viö chiffoniö og
Gustav Klimt. Mynd-
in er tekin i vinnu-
stofu hans við Jos-
efsstfiderstrasse
1912-14.
silkiö í kjólunum, en allt um kring er sú
sérstæöa skreyting, sem alltaf stóö
Gustav Klimt hjarta nærri.
Lengi hafa menn veriö ósáttir um
hlutverk þess dekoratífa, skrautlega, í
alvarlegri myndlist. /Eöi margir hafa
bannfært þaö aiveg sem yfirborðskennda
og ómerkilega viöleitni til aö ná athygli.
Þess ber þó aö gæta, aö á býzantíska
skeiðinu, fyrir daga Endurreisnar, var
skrautiö allt aö því sjálfsagöur hlutur. Þaö
kemur af sjálfu sér löngu seinna, þegar
málarar barok-tímans iýsa klæðnaöi, en í
raunsæi 19. aldarinnar ber lítið á því.
Seint á öldinni upphefst hinn klingjandi
litur á nýjan leik í verkum impressjónist-
anna og jafnvel ennþá meir hjá þýzku
expressjónistunum.
Þeir voru samt ekki komnir til skjal-
anna, þegar Gustav Klimt fæddist í
Baumgarten viö Vínarborg 1862, elztur
sjö barna, sem fæddust inní andrúm
listiönaöar, því faöir þeirra var gull- og
silfursmiöur. Tveir bræðranna, Gustav og
Ernst, þóttu hafa hæfileika til teikningar
og var komiö til náms í nýstofnuöum
handíöaskóla, þar sem þeir fengu hald-
góöa undirstööu í tæknilegum efnum.
Þetta var í árdaga Ijósmyndatækninnar
og þeir Klimt-bræöur fóru snemma aö
afla sér tekna meö því aö teikna portret
eftir Ijósmyndum. En þeir voru einnig og
ekki síður í skreytingum og tóku aö sér
þesskonar verk í hefðarhúsum og leik-
húsum. Þar var blandaö saman hreinu
skrauti og myndefni úr grískri goöafræði,
sem þá haföi um langt skeiö veriö
vinsælt. Meöal þeirra verka Gustavs
Klimt, sem lifað hafa og eru af þessu tagi,
er Stúlkan frá Tanagra, sem átti aö vera
grísk, en var í rauninni hans fyrsta
„femme fatale", sem kannski má kalla
skaöræöiskvendi. Þaö voru þessar glæsi-
konur Vínarborgar, sem líklega hafa veriö
eitthvað vafasamar, sumar hverjar, og
kveiktu snemma í Klimt.
Þessvegna var þaö, aö áriö 1908 reis
upp menningarviti aö nafni Adolf Loos og
ásakaöi málarann Gustav Klimt um
„kynferöismengun“ og ekki nóg meö það;
hann kvartaöi sáran yfir þeirri „skreyt-
ingaplágu" sem tröllriöi austurrískri list.
Til eru allmargar Ijósmyndir af Gustav
Klimt og þær gefa hugmynd um mann,
sem hefur trúlega litiö út eins og
tötramaöur í sölum heföarkvennanna.
Hann varö snemma sköllóttur aö kalla,
og leit aö sögn fremur út sem bóndi,
trésmiöur eöa hver annar erfiöismaöur en
sá fágaöi málari, sem hann vissulega var.
Eftir því sem hann sagöi sjálfur föru
oröræöur frekar í taugarnar á honum. En
hann var sífellt á eftir fögrum konum; elti
Ölmu Schindler til ítalíu, en hún gaf
honum ekkert færi á sér, en lýsti öllum
þeim eltingaleik eftir aö hún var oröin
eigjnkona tónskáldsins Gustavs Mahler.
Óhætt er aö segja, aö vegur Klimts
sem málara fór mjög vaxandi fram til
aldamóta. Öll Vínarborg stundi af hrifn-
ingu yfir mynd hans af Schubert viö
8
píanóiö 1899 og einn gagnrýnandi taldi,
aö hér væri hvorki meira nó minna en
„fegursta mynd, sem Austurríkismaöur
heföi málaö“, þrungin óútskýranlegu
þunglyndi sem væri svo gersamlega
„austurrískt”. (Sjó mynd bla. 10)
Svo þaö var ekki nema eðlilegt, aö
menntamálaráöuneytiö falaöi verk af
slíkum málara, þegar myndskreyta þurfti
mikiö loft í Háskólanum í Vín. Klimt
málaöi þrjú meiriháttar skilirí vegna þess
arna og þau voru kunngerö í maímánuöi
áriö 1900. En þá brast hann á. Áttatíu og
sjö virðulegir prófessorar rituöu undir
skjal, þar sem lýst er yfir þvf, aö verkin
séu „óframbærileg".
Þannig málaði Klimt yfirstétt-
arkonur Vínarborgar í kipp-
um. Hér er það Emilie Flöge,
sem rak kjólaverzlun og var
náin vinkona málarans í 27 ár.
Goöumlíkar kvenverur hneyksluöu
engan, jafnvel þótt fáklæddar væru, enda
var sú hefö löng. En Klimt fór yfir
slögæðismörkin, vegna þess aö konur
hans voru greinilega af holdi og blóöi og
þar aö auki ekki í nokkurri spjör.
Prófessorarnir hafa líklega taliö, aö menn
færu sér aö voöa aö stara á hina