Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1981, Blaðsíða 14

Gamanyrði Magnúsar
Kennir æ yls
innan brjóst-þils
líti létt pils
lítill Þorgils.
Boröi fer frá,
fljóði vill ná,
gólfið út á,
eins og sjá má.
Meðal þeirra bóka, sem út hafa
komið og ekki mikið fariö fyrir,
eru Gamanyrði Magnúsar Guð-
brandssonar, og inniheldur
kveðskap af léttara taginu,
enda er höfundur á léttasta
skeiði, nýlega oröinn 85 ára.
Halldór Pétursson var búinn að
teikna myndir í bókina áöur en
hann féll frá og koma þar við
sögu ýmsir þekktir borgarar.
Meðal margra gamansamra
Ijóöa er það, sem hér fer á eftir:
Brosir mær blítt,
býður faðm hlýtt,
fætur ber frítt,
flaksast pils vítt.
Gerist létt lurid,
líður ört stund,
opn'ast öll sund
eftir þann fund.
Burt frá Borg fer,
brúði með sér. —
Sæti autt er
eftir, hjá mér.
Uti var stórviðri,
ekki skein sólin
Svo haldið sé áfram með kveðskap af
léttara taginu, má geta þess, aö Gunnar
Bjarnason kom út meiriháttar hrossa-
bók, sem heitir því virðulega nafni
Ættbók og saga íslenzka hestsins á 20.
öld. Ugglaust hefur sá fróðleikur yljað
hestamönnum um hjartarætur og eftir-
farandi „ritdóm“ fékk höfundur sendan
frá kunningja sínum, sem er þekktur og
snjall hagyröingur. Og vegna þess að
vikið er að Siguröi frá Brún og birt Ijóð
um hann og teikning uppúr Lesbók, þá
látum við hana fljóta með hér.
Uti var stórviðri, ekki skein sólin,
allt litað grámyglu skammdegisdaga.
Þaö birti í stofu og brostu mér jólin
því bjargaði stílverkið, „Ættbók og Saga“.
Og andvaka varð óg og undi við lestur,
unz allt hafði bergt upp í myndum og rún.
En þaö vil ég segja, mér þótti þú beztur,
er þreyttirðu málbrögö viö Sigurð frá Brún.
Svo bíö ég og vona þú birtir aö ári
af bókinni framhald og kvíði þá eigi.
Svo næstu jól veröi, þótt nísti af fári,
aö nautn og aö gleöi og nóttin að degi.
Múrinn
missa tvo tíma úr lífi mínu. Þeir kæmu að
vekja mig í dögun, ég myndi fara með þeim
hálfsofandi og dræpist síðan án þess að frá
mér heyröist hósti eöa stuna. Ég vildi ekki
að þetta yröi þannig, ég vildi ekki deyja
eins og skepna, mig langaði til aö skilja. Og
svo var ég hræddur við að fá martröð. Ég
reis upp og gekk um, og til þess að leiöa
hugann aö ööru, fór ég aö hugsa um
fortíðina. Minningarnar hópuöust aö mér í
hrönnum, óskipulegar. Það voru bæði
góðar og slæmar minningar — eða að
minnsta kosti flokkaði ég þær þannig
fyrirfram. Þaö voru bæði andlit og atburðir.
Eg sá andlit ungs nautabana, sem haföi
látið stanga sig í Valencia, andlit eins
fööurbróður míns, andlit Ramons Gris. Ég
minntist liðinna atburöa: hvernig ég hafði
verið atvinnulaus í þrjá mánuði 1926,
hvernig við lá aö ég dræpist úr hungri. Ég
minntist nætur sem ég haföi eytt á
almenningsbekk í Granada: ég hafði ekkert
boröaö í þrjá daga, var bálreiöur og vildi
ekki deyja. Þetta vakti með mér hlátur.
Hafði ég ekki hlaupið á eftir hamingjunni, á
eftir kvenfólki, á eftir frelsinu af miklum
ákafa? Til hvers? Mig langaði til aö frelsa
Spán, gekk í hreyfingu stjórnleysingja,
talaði á fjöldafundum: ég tók allt alvarlega,
eins og líf mitt myndi vara að eilífu.
Á þessu augnabliki fannst mér sem öllu
lífi mínu væri stillt upp fyrir framan mig, og
ég hugsaöi: „Þetta er ein djöfuls lygi.“ Lífiö
var einskis virði, fyrst því var lokið. Ég velti
því fyrir mér hvernig ég hefði getað notið
þess að ganga um göturnar og brosa við
stelpum sem ég mætti. Ef ég bara hefði
vitað að ég myndi deyja á þennan hátt, þá
hefði ég ekki boriö svona lagaö við. Líf mitt
var þarna fyrir framan mig, og það var
búið, lokaö og læst. Það var eins og dót
sem búið er að setja í poka og binda fyrir,
þótt allt innihaldið sé enn ófullgert. Eitt
andartak reyndi ég að mynda mér skoðun
á því. Ég hefði viljað geta sagt: þetta er
gott líf. En þaö var ekki hægt að fella dóm
yfir því, þetta voru ekki annað en drög að
lífi. Ég hafði varið tíma mínum í að teikna
útlínur handa eilífðinni aö vinna úr, og ég
haföi ekkert skiliö. Ég saknaði einskis. Ég
hefði þó getað saknaö margs: bragösins af
manzanilla eöa sumarbúöanna í lítilli vík
náiægt Cadiz. En feigðin haföi svipt alla
hluti aödráttarafli sínu.
Skyndilega kom Belginn með gamal-
kunna hugmynd.
— Vinir mínir, sagði hann, — aö því
tilskildu aö herstjórnin veiti samþykki sitt
— þá er ég reiöubúinn aö flytja skilaboð
frá ykkur, kveðjur til fólks sem ykkur þykir
vænt um...
Tom muldraði:
— Þaö er enginn.
Ég svaraði engu. Tom hikaði andartak,
sföan leit hann á mig forviða:
— Ætlarðu ekki að láta skila neinu til
Concha?
— Nei.
Mér fannst ógeöfellt aö vita að Tom gæti
talað svona um einkamál mín. En þetta var
yfirsjón mín. Ég hafði talað um Concha
nóttina áður. Ég heföi átt að stilla mig. Viö
vorum búin að vera saman í eitt ár. í
gærkvöldi hefði ég höggviö af mér hand-
legginn til aö geta hitt hana í fimm mínútur.
Þess vegna hafði ég talað um þetta, þetta
var tilfinning sem ég réði ekki viö. Núna
langaði mig ekki lengur til aö sjá hana
aftur, ég hafði ekki lengur neitt aö segja
henni. Eg hefi jafnvel ekki viljaö þrýsta
henni aö mér. Mér bauö við líkama mínum,
því að hann var oröinn náhvítur og svitinn
draup af honum — og ég var ekki viss um
nema mér fyndist eins um líkama hennar.
Concha myndi gráta þegar hún frétti um
dauöa minn. Mánuöum saman yröi hún
svipt allri lífslöngun. En þó var það ég sem
átti aö deyja. Ég hugsaöi um fallegu, blíöu
augun hennar. Aöur þegar hún horfði á mig
streymdi eitthvað frá henni sjálfri yfir til
mín. En ég fann innra meö mér að það væri
búiö. Ef hún myndi horfa á mig núna stæöi
tillit hennar kyrrt í augunum á henni, þaö
næði ekki til mín. Ég var einn.
Tom var líka einn en ekki á sama hátt.
Hann haföi sest klofvega og staröi niður á
bekkinn. Það lék eins konar undrunarbros
um andlit hans. Hann teygði fram höndina
og snerti varlega á viðnum, eins og hann
væri hræddur um að brjóta eitthvað. Síöan
dró hann höndina aftur að sér í flýti og
nötraði. Ég hefði ekki getað skemmt mér
við að snerta á viðnum, það var einhvers
konar írsk kímnigáfa, en líka mér fundust
hlutirnir eitthvað einkennilegir útlits: þeir
voru ógreinilegir, ekki eins þéttir í sér og
venjulega. Það var nóg fyrir mig að líta á
bekkinn, lampann og kolahrúguna til aö ég
fyndi að dauði minn var í nánd. Auðvitað
gat ég ekki hugsað dauöa minn greinilega,
en ég sá hann alls staðar, á yfirborði
hlutanna, á því hvernig hlutirnir höfðu
hörfaö til baka og stóöu álengdar, laumu-
lega, eins og fólk sem talar í lágum hljóðum
viö höfðalag dauðvona manns. Tom var aö
snerta sinn eiginn dauöa þarna á bekkn-
um.
Ef einhver heföi komiö til mín í þessu
ástandi sem ég var í og tilkynnt mér aö ég
gæti fariö rólegur heim til mín, að mér væri
gefiö líf, þá hefði það látið mig ósnortinn:
nokkrar klukkustundir eða nokkurra ára
bið, það kemur út á eitt þegar maður hefur
veriö sviptur þeirri blekkingu að maður lifi
að eilífu. Ég haföi ekki lengur neitt til að
styðja mig við, í vissum skilningi var ég
rólegur. En þetta var hryllileg ró, vegna
líkama míns: líkami minn, ég sá meö
augum hans, heyrði með eyrum hans, en
þetta var ekki lengur ég. Hann svitnaði og
skalf aleinn, og ég þekkti hann ekki lengur.
Ég varö að þreifa á honum til að vita
hvernig hann væri eins og þetta væri líkami
annars manns. Eitt andartak fann ég hann
enn, eitthvaö rann til, steyptist niöur, líkt
og í flugvél, og ég fann hjarta mitt slá. En
þetta sannfærði mig ekki. Það var eitthvaö
tvírætt og óhreint við allt sem kom frá
líkama mínum. Lengst af var hann þögull
og kyrr, og ég fann ekki fyrir neinu öðru en
einhverju djöfullegu fargi, sem hafði lagst
yfir mig. Mér fannst ég vera hlekkjaður við
risastóran orm. Eitt andartak þreifaöi ég á
buxunum og fann aö þær voru rakar. Ég
vissi ekki hvort þær höfðu blotnað af svita
eða þvagi, en til öryggis fór ég og pissaði á
kolahrúguna.
Belginn dró upp úriö sitt og leit á þaö.
Hann sagöi:
— Klukkan er hálffjögur.
Skepnan! Hann hlaut að hafa gert þetta
af ásettu ráöi. Tom spratt upp: við höfðum
enn ekki veitt því eftirtekt að tíminn leið.
Nóttin hvefldist yfir okkur eins og dökkur
massi, sem hafði enga ákveðna lögun. Ég
mundi ekki einu sinni lengur aö hún heföi
nokkurn tíma byrjað.
Juan litli fór að gráta. Hann nagaöi
handarbök sín og kjökraöi:
— Ég vil ekki deyja, ég vil ekki deyja.
Hann hljóp þvert yfir klefann og fórnaði
höndum, • síðan kastaöi hann sér á eina
hálmdýnuna og snökti. Tom horfði á hann
þungbrýnn og hafði ekki lengur nelna
löngun til að hugga hann. Raunar tók því
ekki: það heyröist meira í þeim litia en
okkur, en hann var ekki eins þungt haldinn.
Hann var eins og sjúklingur sem berzt gegn
sjúkdómi sínum með sótthita. Þegar það er
ekki einu sinni hiti lengur þá er þaö orðiö
alvarlegra.
Hann grét: ég sá greinilega aö hann
vorkenndi sjálfum sér. Hann hugsaöi ekki
um dauöann. Eitt andartak, eitt einasta
andartak langaði mig líka til aö gráta. Aö
gráta af sjálfsmeöaumkvun. En það varð
ekki úr því: ég leit á þann litla og sá
grannar skjálfandi axlir hans. Mér fannst
ég vera ómennskur. Ég gat hvorki vorkennt
öðrum né heldur mér sjálfum. Ég sagði viö
sjálfan mig: „Ég vil deyja eins og rnaður."
Tom haföi staöið upp. Hann tók sér
stööu beint fyrir neðan opið og fór að gæta
aö deginum. Ég var einbeittur, ég vildi
14