Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1981, Blaðsíða 12

Sveinbjörn I. Baldvinsson:
Annar dagur
í janúar
I
Þaö er hádegi
Hálfar ásjónur húsmæöra
gægjast yfir eldhúsgardínurnar
roj roggers
hlýöir kalli móöur sinnar
og hættir aö skjóta kvefaöa
og úlpuklædda indíána
Hann hámar í sig kjötbollur
og hlustar á nýjasta stríöiö
í útvarpinu
Vinur hans djeims bond
er svo rassblautur eftir aö fela sig í snjónum
aö hann situr berrassaður
í lopapeysunni
og bíöur eftir mjólkinni
Rassinn á djeims bond
iímist viö stólinn.
Annar dagur
í janúar
II
Sólin skín bak viö hús
Snjóugir bílar skríöa heim
og hnipra sig saman
undir eldhúsgluggunum
Köflóttar skyrtur
Jakkaföt
Samfestingar
sparka af sér snjóinn á þröskuidinum
setjast þegjandi viö eldhúsborðið
og horfa út um gluggann
Ljósblá blússa dregur ýsur
upp úr pottinum
og rennir fatinu á ská
inn á rauököflóttan dúkinn
Einhvers staöar er flugvél
aö fljúga til útlanda
eöa Akureyrar
í fréttunum er þetta helst.
Þeir ganga út aö bílunum
sjúgandi úr tönnunum
og heyra skröltiö í leirtaujinu í vaskinum
þangaö til þeir skeila bílhuröunum
og geispa.
Pjetur Hafstein Lárusson:
Tíðinda-
laust á
heimavíg-
stöðvunum
Hæfilega lifandi,
hóflega dauöur,
lýk ég uppvaski liöins dags,
meöan konan brystir barninu.
Kettirnir kanna mannlífiö
gegnum sjáöldur stofugluggans.
Utvarpiö flytur nýjustu fréttir
af gálgahúmor drottins allsherjar.
aldrei aö vita nema eigin dánarfregn
berist mér símleiöis.
Raunsæi
Hrapaði ur skýjaborgum
lenti á rústum loftkastala
og læt mig dreyma
aö dagdraumar rætist
í svefni.
Orð
Dýr orö einskis verö,
í tíma töluö
út í hött.
Þögnin er kjarni málsins.
Eru fangar pyntaðir hér
Síöastliöinn áratugur mun örugglega
vera hinn svartasti í réttarsögu okkar
fámenna lands. Svo mikil hefur örtröö
glæpamálanna verið, aö dómstólar
landsins hafa ekki haft viö aö rannsaka
og dæma þá, sem berastir viröast vera
aö sök. Allt þjóöfélagið hefur misserum
saman veriö undirlagt vegna hinna
óhugnanlegu morömála, sem kennd
eru við mannhvörf í Hafnarfirði og
Keflavík, nefni ég þá aöeins tvö mál af
mörgum. Þessi hroöamál hafa og
fléttast inn í stjórnmálasögu landsins,
I eins og mönnum er í fersku minni.
Meðal bóka, sem komu út á síöast-
liönu ári, er ein sem ber heitiö Stattu
þig drengur og er eftir Stefán Unn-
j steinsson. Hún er um einn þeirra
ógæfusömu pilta, sem dóm hlutu
vegna þessara voöalegu mála. Sá
maöur heldur því nú fram, aö hann hafi
| í undirrétti og hæstarétti veriö dæmdur
sekur á röngum forsendum, játningar
sínar hafi löggæslumenn þvingað fram
meö andlegum og líkamlegum harö-
Íræöum. Hann viöurkennir afbrotaferil,
en ekki þaö sem hann hefur hlotiö dóm
fyrir. Þar kveöst hann vera dæmdur án
saka.
Nú eru öll þessi óhugnanlegu mál
svo flókin aö öröugt er fyrir leikmenn
aó átta sig á þelm. Hér blandast í
þjóðfélagslegar meinsemdir og geö-
sýki af öllum hugsanlegum gráöum,
ekki aöeins hjá sakborningum heldur
greinilega á öllum sviöum málsins,
kannski ekki síst múgsefjun allrar
1 þjóöarinnar. Þegar lokadómar voru
uppkveðnir í Hæstarétti komst aöal-
valdamaður dómsmála svo aö orði, að
mara heföi legið á þjóðinni og nú væri
henni aflétt.
En var þessi fullyrðing rétt? Var hér
ekki um sjálfsblekkingu að ræöa? Eitt
| er víst: Þeirri spurningu hefur ekki
verið svaraö, hversvegna ríöur þessi
mikla glæpaöld yfir þjóöina, — okkar
friðsömu þjóö, sem fram aö þessu
hefur fremur veriö kennd viö menningu
og mannhelgi en glæpi?
Ég verö aö viöurkenna, aö ég var
haldinn meir en litlum fordómum
vegna þessarar bókar, sem ég hef nú
nefnt. Ég ætla ekki aö fara mörgum
orðum um hversvegna. Ég fékk hana
aö vísu að láni í bókasafni, las um hana
dóma, en hummaði alltaf fram af mér
aö lesa hana. Nú hef ég loksins gert
þaö. Og satt að segja skammast ég
mín fyrir afstöðu mína. Sú mara, sem
stjórnmálamaöurinn þreytti talaöi um,
er því miöur ekki af þjóöinni fallin. Þó
aö þaö sé dýrt og erfitt, held ég aö
nauðsyn beri til aö hreyfa enn viö
þessum hörmulegu málum.
Sífellt berast okkur fréttir utan úr
heimi um pyntingar á föngum. Getur
hugsast aö þaö sé eitthvaö í fari allra
manna, sem kallar á níöingsverk,
ÚR MÍNU
HORNI
eitthvað tengt duldustu kenndum
mannsins, af líkum toga og trúin, ástin
og kynlífið? Þessum spurningum hafa
vitrustu menn okkar aldar og fyrr velt
fyrir sér.
Um Marxismann hafa menn alla tíð
deilt. En í hugum margra eldheitustu
mannúöarstefnumanna er þar aö finna
margar göfugustu hugsjónir og jafn-
réttiskenningar okkar tíma. En meö
breyttum tímum og unnum sigrum þarf
líka aö taka ný mið. Engu að síöur er
það óskiljanlegt, aö í nafni þessarar
stefnu skuli ráðamenn þjóöa geta hafa
gerst níðingar og böölar, sinna eigin
fylgjenda jafnt sem andstæðinga
sinna. Hvað er það sem hefur gerst í
sálarlífi þessarra manna, jafnvel heilla
þjóöa í valdaaöstööu?
í okkar meinlausa þjóðfélagi virðast
menn hvorki þola aö hafa völd, missa
þau eöa fá þau ekki. Hér komast
ólíklegustu menn í þá aöstööu aö geta
setiö á alþingi, í bæjarstjórn, ráða
voldugustu peninga- og framkvæmda-
stofnunum landsins og hafa loks heila
stjórnmálaflokka og málgögn þeirra í
hendi sinni. Stjórnmálaforingjar tala
um þaö brosandi, aö andstæöingar
þeirra skuli neyddir til að kyngja því
sem allir vita aö þeim býöur mest viö,
ef þeir ekki vilji hverfa úr valdastólum.
Einn ráöamaöurinn sagöi nýiega í
sjónvarpi, að „nú þurfi aö leysa ofan
um menn“, sem hann tiltók og kallaði
seka um afglöp.
Hætturnar í okkar þjóölífi eru víöar
en í dómsmálunum. Valdahrokinn veö-
ur allsstaöar uppi. Hér eru pólitískir
minnihlutahópar auömýktir miskunn-
arlaust. En hverfum aö upphaflegu
tilefni þessara skrifa. Ég ætla aö leyfa
mér aö vitna í bók Stefáns Unnsteins-
sonar. Á blaösíöu 143 stendur:
„Einar Bollason skýrði frá því í
sjónvarpsviðtali rúmu ári eftir að hon-
um var sleppt, aö hann hafi í lok
þriggja mánaöa einangrunar verið far-
Inn aö efast um sakleysi sitt. Hvað
hefði gerst, ef hann hefði setið inni
einn, tvo eöa þrjá mánuöi í viöbót?
Heföi hann þá setiö á sakamannabekk
í Geirfinnsmálinu, kannski dregið fram-
burö sinn til baka, en fáir eða engir
trúað honum?
Ungverski kardinálinn József
Mindszenty var tekinn til fanga áriö
1948 eftir valdatöku kommúnista. Lýs-
ing hans er víöa tekin sem dæmi um
svokallaöar þvingunarfortölur. Eftir
fimm vikna einangrunarvist og yfir-
heyrslur án beinna líkamlegra pyntinga
játaöi hann á sig ýmsa glæpi, meöal
annars aö hafa veriö amerískur njósn-
ari. Hann segir svo frá:
„Líkamsstyrkur minn fór greinilega
minnkandi. Eg tók að óttast um heilsu
mína og líf . . . var gagntekinn þeirri
tilfinningu aö ég væri algerlega yfirgef-
inn og varnarlaus.
Mótstöðukraftur minn fór smám-
saman þverrandi. En sinnuleysi mitt
óx. Mörkin milli sannleika og lygi,
raunveruleika og óraunveruleika, uröu
æ óljósari... Ég hætti að treysta eigin
dómgreind. Sólarhringum saman
á landi?
Ihöföu ákæru-„syndir“ mínar verið
baröar inn í hausinn á mér, og nú tók
ég sjálfur að trúa því, aö á einhvern
hátt hlyti ég aö vera sekur. Aftur og
aftur voru sömu hlutirnir endurteknir í
ýmsum myndum ... Ég gat aöeins
verið viss um eitt, aö það var engrar
undankomu auöið ... Skekið tauga-
kerfiö veikti mótstööuafl hugans,
brenglaöi minni mitt, gróf undan j
sjálfstrausti mínu og viljastyrk, —
geröi í stuttu máli aö engu þá hæfni
sem gerir mann aö manni...
Eftir aöra viku mína í gæsluvarðhaldi
I ... gat ég fundið hvernig mótstöðu-
Ikraftur minn var aö fjara út. Ég var ekki
lengur fær um aö rökstyöja mál mitt,
né gat ég varist lygum og útúrsnúningi.
Viö og viö gafst ég upp og sagöi
eitthvað á þá leið, að það væri
ástæöulaust aö hafa um þetta fleiri
orö, því kannski hefði þetta alltsaman
gerst á þann hátt sem aörir sögöu ...
An þess aö vita hvaö gerst haföi meö
mig, var ég orðinn annar en ég haföi
veriö.
Því miður er þess ekki getiö í bók
St.U. hvaöan þessi tilvitnun er tekin.
Betra hefði þaö veriö. Ég læt ógert að
geta þess hér, hversvegna hún er
framborin í bókinni. Hér er ekki stund
né staöur til þess aö ræöa aö gagni
efni og rökfærslu þessarar bókar. En
hún gefur tilefni til þeirrar fyrirsagnar,
sem ég set á þennan pistil — og
margra spurninga, sem hér eru ekki
j fram bornar. Ein er þó þessi:
IHafa eftirtaldir menn lesiö þessa
bók: Fyrrverandi dómsmálaráöherrar
Ólafur Jóhannesson og Vilmundur
Gylfason? Núverandi dómsmálaráö-
herra Friöjón Þórðarson? Hvernig væri
nú aö einhver alþingismaöurinn varp-
aöi fram á þingi spurningu um þaö,
hvort öll kurl séu komin til grafar í
umræddum afbrotamálum? Hve lengi
getur þögnin sem um þau ríkir nú,
talist forsvaranleg? — Og loks: Hefur
fangapresturinn, Jón Bjarman, sagt
sitt síöasta orð í þessu máli? jón úr Vör