Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1981, Blaðsíða 10

Vínarfrú í skreytingahjúpi (1912) og
myndar þríhyrning, en skrautlega búnir
Japanir í bakgrunni. Á tímabili var
þessi stíll eftirlæti Klimts.
Hér brast hann á: Menntamálaráðu-
neytið neitaði að taka við þessari mynd
Klimts, sm hafði verið pöntuð í Háskól-
ann í Vínarborg.
einnig í landslagsmyndum, sem liggja
eftir Klimt frá þessum tíma.
Eftir fyrsta áratug aldarinnar koma ný
áhrif til sögunnar: í þetta sinn frá Japan
og öörum austurlöndum. Skrautiö heldur
áfram á Klimtvísu, en Vínarfrúrnar, sem
hann heldur áfram aö mála, eru nú meö
herskara af Japönum í bakgrunni. Mynd-
rænt séö viröist þarna um afturför aö
rasöa, en þetta varö ákaflega eftirsótt
lausn meöal þeirra kvenna, sem sátu fyrir
hjá Klimt.
Jafnframt er þess aö geta, aö Klimt
málaöi án þess aö nokkur bæöi hann um
þaö, ýmis verk, sem veröa aö teljast öllu
forvitnilegri en heföarkonuportrettin.
Hann viröist hafa skynjað, aö bak viö
glæst yfirborö Vínarlífsins var ekki allt
sem sýndist. Hann skynjar úrkynjunina,
— þessa viöhafnarmiklu og litskrúöugu
úrkynjun, sem ævinlega stendur í sínum
fegursta blóma, rétt áöur en allt hrynur.
Hann teflir fram sem andStæöu útlifuöum
nautnaseggjum og ungri stúlku, sem
stendur nakin framan viö þá — komin
langt á leiö.
En kunnasta framlag Klimts af þessu
tagi er sú mynd, sem stendur mörgum
fyrir hugskotssjónum sem frábært dæmi
um hina fögru og úrkynjuðu Vínarkonu,
hlaöna kynþokka þótt komin sé af
léttasta skeiöi: Judith I, máluö 1901.
Þegar betur er aö gáö, heldur konan um
mannshöfuð, sem gæti veriö dautt og á
rammanum ofanveröum stendur: Judit
og Holofernes.
Hvort sem Klimt hefur fundiö sér svo
tilhlýöilega fyrirsætu í Vínarborg eöur ei,
er hann hér aö gera sögulegu mótífi skil.
Hér er ein af apókryfu sögunum; þeim
hluta Biblíunnar, sem kirkjufeöur ritskoö-
uöu og felldu niöur. Þar segir frá konu —
hún heitir raunar Salome þar — og kom
hún sínu fólki til hjálpar meö því aö ganga
til rekkju með Holofernes, konungi Ass-
yríumanna, sem fóru um ránshendi. Er
ekki að orölengja þaö, aö eftir þennan
ástafund haföi konan afhausaö kónginn.
Líkt og Edward Munch, var Klimt
hugstætt aö spyröa saman ástina og
dauðann. Hann kýs aö sýna konuna sem
„femme fatale", skaðræðiskvendiö, sem
drepur af losta.
Af sama toga er myndröö, sem Klimt
geröi viö níundu sinfóníu Beethovens.
Þar flytur hann Óöinn til gleðinnar á sinn
hátt, þótt ekki sé þaö innihald allt
glaölegt — en eins og löngum fyrr, eru
naktir konulíkamar uppistaöan. Hann var
enda gagnrýndur hressilega fyrir þetta
verk og enn var sú gagnrýni reist á
siöfræöilegum ástæöum. Nú gat Klimt
látiö sér slíkt í léttu rúmi liggja og þegar
hann haföi efni á, keypti hann af ríkinu
myndirnar þrjár, sem áttu aö fara í
Háskólann, en var hafnaö.
Síöustu fjögur árin í lífi Gustavs Klimt
geysar fyrri heimsstyrjöldin, en ekki sér
þess staö í myndheimi hans. Eins og
löngum áöur heldur hann áfram aö gera
sér konulíkamann aö yrkisefni umfram
flest annaö. En stundum er dauðinn
nærstæöur í þessum myndum. Og dauö-
inn kom aö finna Klimt án þess aö þaö
væri tímabært.
Þaö var í janúarmánuöi 1918. Inn-
brotsþjófar brutust inn í vinnustofu mál-
arans í Vínarborg og létu greipar sópa.
Þar sáu þeir fyrstir manna undarlega
mynd á trönum: Vinstra megin kös af
nöktu og hálfnöktu fólki, líkt og væri þaö
í einhverskonar vímu, — en sér og
liggjandi á fleti: nakin kona. Gagnsætt
pils hálfskýlir nekt hennar, en allt fyrir
ofan brjóst er óklárað. Þjófarnir sjá, aö
þessi undarlega mynd heitir Brúöurin, en
þeir láta hana eiga sig; greinilegt aö
þarna hefur einhver klámhundur veriö aö
skemmta sér viö að mála klúra mynd.
En málarinn kom ekki til aö veröa vitni
aö innbrotinu, ellegar til aö Ijúka viö
myndina. Gustav Klimt haföi tveimur
dögum áður fengiö sér venjulegan
göngutúr í Tivoligöröunum. Hann fékk þá
blóðtappa í heila, lamaöist hægra megin
og var fluttur á spítala. Skömmu síöar var
hann látinn.
Schubert við hljóðfærið. öll
Vínarborg stóð á öndinni af
hrifningu yfir þessu málverki
Klimts frá 1899. Sjá nánar í
greininni.
Endurnýjun
og úrkynjun.
Hér birtast
undarlegar
andstæður:
Annarsvegar
þunguð ung
stúlka, sem þó
er ímynd
sakleysis og
að baki: Hinir
útlifuðu. Ein-
hverloppa
teygist inn í
myndina frá
vinstri;
kannski er
það skrattinn
sjálfur.