Morgunblaðið - 11.08.2001, Page 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÁ tekur til máls Víkingur
Guðmundsson á Grænhóli:
„Kæri Gísli!
Ég þakka þér alla þættina í
Morgunblaðinu og öll okkar
samskipti. Ég óttast svolítið um
íslenskuna, þegar Megas verð-
ur tekinn við varðveislunni á
tungunni.
Það er sorglegt hvernig mál-
far er orðið í fjölmiðlunum og
virðist óhjákvæmilegt að texta
mál sumra flytjenda. Raunar
ætti að nægja að texta slett-
urnar, því að fólk mundi þá
fremur vanda málfarið.
Ég ólst upp við að það væri
talað um að styðja ýms góð
málefni, styðja lítilmagnann,
styðja þann sem stóð höllum
fæti. Nú er búið að nýíslenska
þennan stuðning og nú heitir
þetta að styðja við bakið á öll-
um. Ingibjörg Sólrún borgar-
stjóri ræddi fjálglega um að
borgin þyrfti að „styðja við
bakið á Háskólanum“. En
framhliðina. Hvað um hana?
Svo eru það veitingarnar.
Það er víst búið að sameina
þær allar nú á þessum samein-
ingartímum. Menn veita pen-
ingum, og menn veita styrkjum
og menn veita vínum, og svo
veita menn vatni og öllu sem
rennur. Sameiginlegt veitu-
kerfi? [Innskot umsjónar-
manns: V.G. biður menn óbeint
að gleyma því ekki, að sögnin
að veita stýrir oft og iðulega
þolfalli, sbr. veita vín.]
(Víkingur áfram:)
Þegar ég var að alast upp,
var sterk hreyfing meðal ungra
manna í þá átt að tala hreina ís-
lensku, losna við dönsku slett-
urnar. Þá hétu allir nýir hlutir
upp á dönsku. Þetta þótti ungu
fólki ótækt, og hreyfing var
sterk í þá átt að finna íslensk
orð yfir þessa hluti.
Nú er það enskan. Það er al-
gengt að ensk setningaskipan
sé í máli manna, en íslensk orð.
Nú eru gamlir hlutir lagðir til
hliðar, en nýir „taka yfir“.
Reglur í íslensku máli eru
margar öðruvísi en í ensku. Má
þar nefna töluorðin. Í íslensku
ræður síðasta talan í setningu í
tölum, tölulegri beygingu setn-
ingarinnar, til dæmis 61 kg í
nf., 61 kg í þf., 61 kílógrammi í
þgf. og 61 kg í ef. En í ensku
virðist tala setningar miðast við
fjölda þess sem um er rætt.
[Umsjónarm. eykur við öðru
dæmi: Við segjum 21 köttur,
Englendingar 21 cats.]
(V.G. áfram:)
Talan fjórir þvælist dálítið
fyrir mönnum. Ég heyrði þul
RÚV nefna „fjóra og hálfa
milljón“ um daginn, og nokkru
áður heyrði ég nefndan „fjóran
og hálfan milljarð“. Menn þurfa
að læra að fara með stóru töl-
urnar líka.
Íslendingar þyrftu að eignast
nýja Fjölnismenn á þessari öld
til að endurvekja þjóðlegan
metnað fyrir tungunni. Tungan
er það dýrmætasta sem við eig-
um. Ef við glötum henni,
þurrkast þjóðin út. Það er ekki
nóg að veiða fisk eins og skarf-
urinn og fljúga svo suður á
Reykjanes og bíða eftir að það
vaxi stærri vængir, svo við get-
um flogið lengra.
Ég get ekki lokið þessu bréfi
án þess að minnast á sjónvarp-
ið. Ég er hættur að geta horft á
það nema aðeins fréttirnar. Þar
er að mestu leyti töluð enska og
ég er orðinn of gamall til að
læra málið, þegar það er fyrir
mér haft, eins og börnin. Að
horfa á mynd og lesa texta
samtímis er ekki á mínu færi og
ég heyri á fleira eldra fólki að
það ræður ekki við þetta. En ég
les Moggann því meira.
Ég er nú að hætta nöldrinu,
en ég get ekki annað en amast
við nýyrðinu sláttuorf. Mér
finnst það óþarft.
Vertu kært kvaddur.“
Umsjónarmaður tekur fast í
streng með V.G. um „sláttuorf-
ið“. Orf er amboð til þess að slá
með gras. Í staðinn fyrir
„sláttuorf“ mætti nota raf-
magnsorf um þau orf sem með
því afli eru knúin.
Ég þakka svo Víkingi bréf
hans góð fyrr og síðar og ára-
langa baráttu hans fyrir
móðurmáli okkar.


Þá hefur umsjónarmanni
borist bréf, undirritað Íslands-
bersi. Það hljóðar svo:
„Að vera að gera...
„...verð á fiskimjöli...hefur-
...verið að hækka.“ Svo segir í
verðbréfafréttum Búnaðar-
bankans, sem enduróma rit-
hátt, sem nú er í tísku. Verðið
hækkar ekki, það er að hækka.
Fyrirtækin eru að sýna tap-
rekstur. Gengi krónunnar er að
lækka...o.s.frv.
Menn eru að sulla sagnorðum í
setningar, – óþarft að vera að því.
Eins og kerlingin sagði
(en karl hennar þagði):
„To be“ – eða var það „not to be?“
Innilegustu kveðjur.“


Óðar sendir glóey glit,
glampa strendur víða,
góðar lendur vilji, vit,
vænar hendur prýða.
(Kristján H. Benediktsson;
sléttubönd hringhend.)


„Hver er sú ólukka í heim-
inum, er reiðin ekki af stað
komi? Hún er verkfæri allra
lasta og ódygða, hún er eins og
ein púta, sem lifir eftir hvers
manns vild. Svo þjónar reiðin
öllum skömmum, þegar á þarf
að halda.“
(Úr „Reiðilestrinum“
eftirJón Vídalín, predikun
milliáttadags og þrettánda.)


Stungið í vasa. Úr lestri í
blaði: „Aðalkosturinn við hót-
elið er sá, að þar er svo stutt til
allra átta.“
Athuga: Í vísu Sverris Páls-
sonar í síðasta þætti hefur
skotist inn t. „Frostnum“ á að
vera frosnum. Þá á djúp að
vera með stórum staf, D. Höf-
undur og aðrir eru beðnir vel-
virðingar.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1122. þáttur
HÉR á eftir er velt upp nokkrum
þeim atriðum sem minnkandi vinnu-
aflsmarkaður mun hafa á hvernig
ríkisstjórnir munu þurfa að bregðast
við þeirri vá, en einnig hvernig og út
á hvað fyrirtæki munu verða rekin í
náinni framtíð. Í dag telst rétt tæp-
lega helmingur íbúa OECD landa
vera á vinnumarkaði og heldur þann-
ig uppi velferðarkerfi fyrir alla
íbúana. Að þremur áratugum liðnum
leggst þessi byrði á herðar 15% færri
eða um tvo fimmtu íbúanna. Ástæð-
an fyrir þessari þróun er fækkun
barneigna og hækkandi lífaldur. Það
sem gerir ástandið enn verra er að
ríkisstjórnir þessara landa hafa yf-
irhöfuð ekki lagt fyrir vegna lífeyr-
isgreiðslna ríkisstarfsmanna heldur
notað lífeyrisgreiðslur sem gegnum-
streymissjóð. Hingað til hafa
greiðslur til lífeyrissjóða verið tölu-
vert hærri en útgreiðslur og því hafa
ríkissjóðir haft meira fé úr að moða
en ella. Um 2010 mun hins vegar nær
allar þjóðir OECD hafa hærra út-
flæði lífeyrisgreiðslna en innflæði.
Prófessor Kotlikoff við Boston-há-
skólann segir að vandamálið sé svo
alvarlegt að ef viðhalda eigi sama
kerfi þurfi skattaálögur að hækka
sem svarar til 50–100% næstu 30 ár-
in.
Er því líklegt að þessar þjóðir
gangi ekki svo langt að hækka ein-
ungis skatta til að standast skuld-
bindingar heldur mun fleira koma til.
Aðrar leiðir geta verið að hækka líf-
eyrissjóðsiðgjöld, hækka ellilauna-
aldur og minnka ellilífeyri og lífeyr-
isgreiðslur til handa komandi
ellilífeyrisþegum. Ríkissjórnir munu
þurfa að velja á milli nokkurra óvin-
sælla aðgerða til að fjármagna skuld-
bindingarnar. Sú óvinsælasta en
jafnframt virkasta leiðin er að skera
stórkostlega niður í opinberum út-
gjöldum og lækka verulega velferð-
arskuldbindingar. Önnur leið er að
fjármagna skuldbindingarnar með
lánum. Þessi aðgerð leiðir til al-
mennra vaxtahækkana
þar eð eftirspurn ríkisins
eftir fjármagni lækkar
almennt framboð og
veldur því að framboð
lánsfjár til einstaklinga
og fyrirtækja minnkar
en vaxtagengi hækkar.
Hærra skuldastig þjóðar
lækkar einnig það láns-
mat sem hún hefur er-
lendis og mun leiða til
gengisfellingar á gjald-
miðli til lengri tíma litið.
Loks geta ríkisstjórnir
einfaldlega hækkað
skatta, en átt það á
hættu að hæfir einstak-
lingar og fyrirtæki færi
sig um set til ríkja með lægri skatta-
álögur.
Fyrirtæki munu einnig þurfa að
breyta stefnu sinni töluvert til að
koma til móts við þessa þróun. Í
fyrsta lagi geta fyrirtæki ekki reitt
sig á fyrirgreiðslu stjórnvalda vegna
féleysis. Líklega munu fyrirtæki
einnig greiða enn hærri vexti og
skatta. Þó mun sífellt meiri þrýst-
ingur verða á fyrirtækjum að skila
miklum hagnaði. Það er vegna þess
að fjöldi einstaklinga mun missa
trúna á að hið opinbera hafi burði til
að greiða ellilífeyri og mun því reiða
sig á fjárfestingar einar saman. Sí-
fellt harðari alþjóðleg samkeppni á
fjárfestingarmarkaði mun leiða til
þess að lífeyris- og fjárfestingarsjóð-
ir munu herja á fyrirtæki að sýna
ávallt gott ársfjórðungsuppgjör. Í
staðinn munu fyrir-
tæki neyðast til að
viðhalda stefnu sem
hámarkar skamm-
tíma hagnað, oft á
kostnað langtíma
markaðsþróunar og
starfsmannaupp-
byggingu. Fyrirtæki
sem ekki geta staðið
undir væntingum
fjárfesta munu neyð-
ast til að segja upp
starfsfólki í von um að
færra starfsfólk geti
haldið upp hlutfalls-
lega hærri framlegð.
Starfsfólk mun einnig
finna fyrir þrýstingi
af sömu sökum. Dugi þetta ekki til
munu mörg fyrirtæki þurfa að færa
sig um set á svæði þar sem skattar
og vextir eru lægri, framlegð hærri
eða starfsmannakostnaður lægri.
Hótanir þessara fyrirtækja um upp-
sagnir og flutning mun setja gífur-
legan þrýstingur á stjórnvöld að
halda niðri vöxtum, sköttum og
starfsmannatengdum gjöldum,
hvort sem það eru launatengd gjöld
eða íþyngjandi lög og reglur. Stjórn-
völd í þjóðum með öfugan aldurs-
píramída og miklar lífeyrisskuld-
bindingar eru því í sjálfheldu því það
eru ofangreind atriði fram yfir önnur
sem munu ákvarða samkeppnishæfi
og hagvöxt iðnvæddra þjóða á kom-
andi árum.
Andri
Ottesen
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Lífeyrir
Ríkisstjórnir, segir
Andri Ottesen, munu
þurfa að velja á milli
óvinsælla aðgerða til að
fjármagna lífeyrisskuld-
bindingarnar.
Um hlutverk ríkisins og
rekstur fyrirtækja
Í VIÐTALI á Rás 2
fyrir skemmstu sagði
Róbert Melax, einn af
stjórnendum Lyfju, að
útibúi fyrirtækisins á
Stöðvarfirði hefði verið
lokað m.a. af öryggis-
ástæðum; þ.e.a.s. starfs-
maðurinn þar var ófag-
lærður og því ekki
treystandi fyrir þeirri
ábyrgð sem felst í því að
afgreiða lyf. Þetta sagði
Róbert Melax og það
þrátt fyrir að umræddur
starfsmaður hefur yfir
tveggja áratuga reynslu
í afgreiðslu lyfja og er
fullkomlega treystandi. Honum hafa
aldrei orðið á alvarleg mistök í starfi
(sjö, níu, þrettán) og er a.m.k. lyfja-
tæknisígildi ef ekki lyfjafræðings.
Nú bregður svo við að Lyfja, þetta
fyrirtæki sem vill að öryggis sé gætt
þegar Stöðfirðingum eru seld lyf,
hefur komið á fót kerfi sem engin sið-
menntuð og sæmilega skynsöm
manneskja hefði látið sér detta í hug.
Það kerfi er þannig, að ef senda á lyf
frá Egilsstöðum til Stöðvarfjarðar,
eru þau sett á áætlunarrútuna og bíl-
stjóranum sagt að afhenda þau í
Kaupfélaginu. Starfsfólk þar neitar
hins vegar að kannast við að vera
lyfjaafgreiðslufólk og tekur ekki við
þessum sendingum ef kaupfélags-
stjórinn er ekki viðstaddur. Þá hefur
það gerst að bílstjórinn skilji lyfja-
pokann eftir á afgreiðsluborði versl-
unarinnar þar sem hann hefur legið
þar til kaupfélagsstjórinn hefur kom-
ið og tekið hann til varðveislu og af-
hendingar. Á meðan hafa margir átt
leið um verslunina, bæði heimamenn
og ferðafólk sem hefðu getað hirt
lyfjapokann án mikillar fyrirhafnar.
Nú er rétt að taka fram að bílstjór-
inn þarf að halda áætlun og getur
ekki beðið eftir að kaupfélagsstjór-
inn sem er önnum kafinn maður komi
í verslunina og taki við lyfjunum. Því
á hann ekki um annað að velja en að
skilja pokann eftir. Kaupfélagsstjór-
inn er löglega afsakaður því hann er
að sinna sínu starfi á sinni skrifstofu
eða að erindast í öðrum byggðarlög-
um og því að öllu jöfnu ekki í versl-
uninni. Afgreiðslu-
fólkið tekur þá
afstöðu að fyrst
starfsmanni lyf-
sölunnar á Stöðvar-
firði sé ekki treyst-
andi fyrir lyfjunum,
þá sé því enn síður
treystandi þar sem
það hafi enga reynslu
af því.
Þá blasir við að
Lyfja, fyrirtækið sem
segist vilja setja ör-
yggið á oddinn, mein-
ar ekki það sem Melax
sagði. Því er alveg
sama um allt öryggi
og vill bara selja lyf með sem mest-
um hagnaði svo fjárfestarnir fái há-
marks ávöxtun á sínu hlutafé. Það er
eina markmið Lyfju, sama hvað Ró-
bert Melax talar mikið um öryggi. Ef
öryggissjónarmiðið gilti, hefði úti-
búinu á Fáskrúðsfirði verið lokað
fyrst, því að starfsmaðurinn þar er
mun reynsluminni en sá sem var á
Stöðvarfirði. Ég vil taka fram að ég
er ekki á nokkurn hátt að lasta prýði-
legan starfsmanninn á Fáskrúðsfirði
sem hefur gegnt starfi sínu með
sóma. Ef Lyfja hefði viljað halda
áfram að selja okkur lyf og gæta
fyllsta öryggis, þá hefði verið rætt
við fulltrúa heimamanna og Heil-
brigðisstofnunar Austurlands um
skertan opnunartíma og minna lag-
erhald. Að vísu greiddi Lyfja bara
laun fyrir hálft starf en apótekið var
opið allan daginn því starfsmaðurinn
er líka heilsugæsluritari og hafði opið
á meðan hann sinnti því starfi, þann-
ig að opnunartíminn hefði lítið
skerst. Hlutdeild Lyfju í launakostn-
aði hefði bara lækkað.
Þess vegna dreg ég í efa að Lyfja
hafi verið að tapa fé á afgreiðslunni á
Stöðvarfirði. Sem sveitarstjórnar-
maður veit ég hver veltan var þegar
Stöðvarhreppur rak apótekið og
hefði hvaða sérverslun úti á landi
sem er verið ánægð með hana. Málið
snýst einfaldlega um hámarksarð-
semi fjárfesta og stjórnendur Lyfju
töldu að Stöðfirðingar myndu halda
áfram að versla við þá í gegnum póst-
verslun og þannig gætu þeir aukið
hagnað sinn um einhverjar krónur.
Því hvet ég alla sem þetta lesa og
vilja sporna gegn þeirri þróun sem er
að verða í þjónustu á landsbyggðinni,
að sniðganga verslanir Lyfju sé þess
nokkur kostur. Það má vera að íbúar
stærri byggðarlaga á landsbyggðinni
hafi litla samúð með frændum sínum
í krummaskuðunum en þeir ættu að
hafa hugfast að næst verður þjónust-
an skert hjá þeim þegar fjármagns-
eigendur vilja kreista fleiri krónur út
úr landsmönnum. Því ber okkur að
standa saman og berjast gegn þessu
með kjafti og klóm.
Þess má að lokum geta, að Lyfja-
stofnun hefur lagt blessun sína yfir
þetta fyrirkomulag.
Björgvin Valur
Guðmundsson
Höfundur er oddviti Stöðvarhrepps.
Útibú
Ég hvet þá sem vilja
sporna gegn þeirri
þróun sem er að verða á
þjónustu á landsbyggð-
inni, segir Björgvin
Valur Guðmundsson,
að sniðganga verslanir
Lyfju sé þess nokkur
kostur.
Öryggismál
Lyfju