Morgunblaðið - 25.09.2002, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SJÁLFSVÍG eru í skúffuþagnar og það er orðiðtímabært að opna hana,“sagði Sigurður Guð-
mundsson landlæknir á blaða-
mannafundi í gær þar sem kynnt
var rannsókn um sjálfsvíg og ís-
lensk ungmenni. Þar vísaði Sigurð-
ur til þess að geðraskanir væru
feimnismál sem lítið væri oft fjallað
um. Því væri tímabært að breyta.
Akkillesarhællinn varðandi barátt-
una gegn sjálfsvígum væri van-
þekking, úr því væri verið að reyna
að bæta með gerð rannsóknarinn-
ar. Samkvæmt heilbrigðisáætlun
ríkisstjórnarinnar, sem nær til árs-
ins 2010, á að gera átak í geðheil-
brigðismálum og fækka sjálfsvíg-
um um 25%.
Á fundinum voru kynntar niður-
stöður rannsóknar fyrirtækisins
Rannsókir & greining ehf. á tíðni
sjálfsvígstilrauna meðal íslenskra
ungmenna sem gerð var í fram-
haldsskólum landsins árið 2000.
7,3% framhaldsskólanema sögðust
hafa gert sjálfsvígstilraun sem er
nokkru hærra hlutfall en sagðist
hafa reynt sjálfsvíg í sambærilegri
könnun árið 1992. Þá sögðust 4,5%
framhaldsskólanema hafa reynt að
taka eigið líf. Kemur fram að eftir
að tekið var tilllit til þátta eins og
félagslegrar einangrunar, vímu-
efnaneyslu og sjálfsvígstilrauna
annarra séu líkur á sjálfsvígstil-
raun tvöfalt meiri árið 2000 en árið
1992.
Spurningalistinn var einnig lagð-
ur fyrir efstu bekki grunnskóla árið
1992. Þá sögðust 6,7% nemenda í
10. bekk grunnskóla og 5,5% nem-
enda í 9. bekk hafa reynt að taka
eigið líf. Segir í skýrslu sem land-
læknisembættið hefur gefið út um
sjálfsvíg að ef þessar tölur séu
bornar saman við meðaltíðni sjálfs-
víga í þessum aldurshópi láti nærri
að nær sex piltar og ein stúlka
fremji sjálfsvíg fyrir hverjar 1000
tilraunir í þessum aldurshópi.
Ljóst sé að sjálfsvígstilraunir
snerti stóran hóp íslenskra ung-
menna. 4–5% pilta hafi reynt að
fremja sjálfsvíg og 5–9% stúlkn-
meðaltal sjálfsvíga íslens
er nokkuð samstiga meða
Nýja-Sjálandi allt til lok
áratugarins, þegar tíðni s
féll á Íslandi undir fimm
altöl í Ástralíu, Kanada o
ríkjunum.
Í samanburðinum kemu
mun færri stúlkur fremja
en piltar. Tíðni sjálfsvíga
stúlkna var hærri einstö
meðal jafnaldra þeirra
Norðurlöndum, en frá lo
unda áratugarins er fi
meðaltal sjálfsvíga stúlk
lægra á Íslandi en fimm
altal á hinum Norðurlö
Eru sjálfsvíg einnig færri
altali á Íslandi en í öðrum
löndum og öðrum iðnvædd
um heims.
Þó færri stúlkur fremji
gera þær mun oftar tilr
sjálfsvígs en drengir. Þa
stúlkur 1,6 sinnum lík
drengir til að gera tilraun
vígs.
Karlar 15–24 ár
í mestri hættu
Í máli Salbjargar Bjar
verkefnisstjóra þver
nefndar sem sinnir sjálf
vörnum hjá landlæknisem
kom fram að ungir kar
aldrinum 15–24 ára væru
ir til að taka eigið líf. Þá e
og geðsjúkir í áhættu, un
kynhneigðir, fangar í byrju
vistar, fráskildir, einman
vinnulausir karlmenn. K
aldrinum 55–67 eru í áh
sem og eldri karlmenn í lo
ferils og fólk 80 ára og eldr
Nefndin sem Salbjörg v
ystu hefur það verkefni
greina áhættuhópa og hvar
finna, skapa yfirsýn um
gert í forvarnar- og m
skyni vegna sjálfsvíga o
vígstilrauna. Einnig að ko
varnarteymum um allt
tengslum við heilsugæ
hverjum stað, fylgjast me
þeirrar þjónustu sem ve
veita henni stuðning. Söm
anna. 17–40% nemenda hafi átt
kunningja sem framdi sjálfsvíg, 14–
30% góðan vin sem hafði reynt slíkt
og 6–12% góðan vin sem féll fyrir
eigin hendi.
Vímuefnaneysla og félagsleg
einangrun áhættuþættir
Framhaldsskólanemar sem nutu
lítils stuðnings foreldra, voru sjald-
an með vinum eða neyttu áfengis,
tóbaks og kannabisefna í meira
mæli en aðrir reyndust líklegri til
þess að gera sjálfsvígstilraun en
aðrir. Jafnframt voru þeir nemend-
ur sem höfðu heyrt af sjálfsvígs-
hugleiðingum annarra, eða áttu
vini sem reynt höfðu að fyrirfara
sér, líklegri til að hafa gert tilraun
til sjálfsvígs.
Í skýrslu landlæknisembættisins
eru sjálfsvíg íslenskra ungmenna
borin saman við tíðni sjálfsvíga á
hinum Norðurlöndunum og í öðrum
vestrænum ríkjum, eftir upplýsing-
um frá Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnuninni (WHO). Þar kemur
fram að meðaltíðni sjálfsvíga pilta á
aldrinum 15–24 sé í hærra lagi hér
á landi miðað við önnur vestræn
lönd. Tíðnin sé aftur á móti nokkru
lægri meðal íslenskra stúlkna en
erlendra jafnaldra þeirra.
Að meðaltali frömdu 19 piltar
sjálfsvíg hér á landi fyrir hverja
100.000 á árunum 1951–1995 en
tvær stúlkur fyrir hverjar 100.000.
Samkvæmt tölum WHO var tíðnin
hæst hér á landi árið 1991, það ár
frömdu 13 piltar á aldrinum 15–24
ára sjálfsvíg. Það ár voru 21.000
piltar í þeim aldurshópi og var tíðn-
in því 61 sjálfsvíg fyrir hverja
100.000 pilta.
Há sjálfsvígstíðni meðal pilta
Tíðni sjálfsvíga pilta á Norður-
löndunum er mest í Finnlandi sam-
kvæmt tölum WHO, en næst hæst
á Íslandi. Frá upphafi 9. áratug-
arins hefur meðaltíðni sjálfsvíga
verið talsvert meiri á Íslandi en í
ýmsum öðrum Evrópulöndum, þ.e.
Frakklandi, Þýskalandi, Ítalíu og
Bretlandi. Samanborið við önnur
iðnvædd lönd kemur í ljós að
Fleiri falla fyrir eigin hendi á ári hverju en fara
Fleiri framhald
nemar reyndu
víg árið 2000 en





 
 



 







    
 












      

      


 
 
 



Tíðni sjálfsvíga er í
hærra lagi meðal ís-
lenskra pilta miðað við
önnur vestræn ríki, en í
lægra lagi hjá íslensk-
um stúlkum. Í nýrri
rannsókn sögðust 7,3%
framhaldsskólanema
hafa reynt að fremja
sjálfsvíg og má merkja
aukningu í tíðni sjálfs-
vígstilrauna hjá fram-
haldsskólanemum
síðasta áratug. Fleiri
falla á ári hverju fyrir
eigin hendi en deyja
í umferðarslysum.
Stefnt er að því að
fækka sjálfsvígum um
fjórðung til ársins 2010.
ÁHRIFAVALDUR Í
LISTUM 20. ALDAR
Einn merkasti hugmyndasmiðurnútímadanslistar, Merce Cunn-ingham, hefur dvalist hér á
landi undanfarna daga, en tvö verka
hans voru flutt í Borgarleikhúsinu í
gærkveldi. Hann hefur starfað með
mörgum fremstu listamönnum tuttug-
ustu aldar á sviði tónlistar og mynd-
listar, en meðal þeirra má telja John
Cage, Morton Feldman, Andy Warhol,
Jasper Johns og Robert Rauschenberg.
Cunningham kom fram á sjónarsviðið
með ný viðhorf til danslistarinnar, þar
sem afstæð hreyfing er þungamiðja
hvers verks í stað túlkunar á frásögn
eða tilfinningum. Samhljómur verka
hans við ferskustu stefnur og strauma
síðari hluta tuttugustu aldar er eftir-
tektarverður, ekki síst vegna þess
hvernig hann helst í hendur við hug-
myndir á sviði vísinda sem mótað hafa
vitundarmiðju listamanna og viðhorf
þeirra til umhverfis síns. Á heimasíðu
sinni segist Cunningham hafa lesið
verk Einsteins þar sem hann segir að í
víðáttum geimsins sé enga fasta punkta
að finna. Í huga Cunninghams átti það
sama við um víðáttur leiksviðsins; þar
eru engir fastir punktar og þungamiðj-
an einungis þar sem dansarinn er
staddur hverju sinni.
Haft er eftir tónskáldinu John Cage
að „Merce Cunningham hafi þróað sinn
eigin stíl í dansi og kóreógrafíu, þar
sem samhengið felst ekki lengur í línu-
legum þáttum, tengdum frásögn eða
sálarlífi, né heldur í hreyfingum þar
sem hápunktur markar skil riss og
hnigs. Eins og í óhlutbundnu málverki
er gert ráð fyrir að einn þáttur (hreyf-
ing, hljóð, ljósbrigði) sé í sjálfu sér tján-
ing; það sem hann miðlar er að stórum
hluta ákvarðað af áhorfandanum sjálf-
um.“ Af orðum Cage má ráða hversu
mikilvægir afstæðir þættir umhverfis-
ins eru í hugmyndafræði síðustu ára-
tuga. Þeir hafa mótað vísindin, ástand
mannsandans, framsæknustu listir
samtímans hverfast um þá, auk þess
sem þeirra sér stað í efnistökum, stíl og
formi allra listgreina. Um leið hefur
hlutverk áhorfandans, hlustandans og
jafnvel lesandans breyst, þar sem vits-
munaleg virkni þeirra sjálfra samtvinn-
ast margræðni hvers verks.
Heimsóknir listamanna á borð við
Merce Cunningham til Íslands eru þó
ekki einungis mikilvægar með tilliti til
listuppeldis þjóðarinnar, heldur þjóna
afar veigamiklu hlutverki við að tengja
íslenskan menningarheim því besta
sem gerist á alþjóðavettvangi. Fyrir-
hugað samstarf Cunninghams við
hljómsveitina Sigur Rós sætir tíðind-
um, en fyrr á þessu ári lék hinn heims-
frægi Kronos-kvartett verk eftir Sigur
Rós á Listahátíð og vonir standa til að í
því tilfelli verði um frekara samstarf að
ræða. Sóknarfæri íslenskra listamanna
liggja ekki hvað síst í slíku samstarfi,
lífæð íslenskrar listsköpunar liggur
jafnt utan landsins sem innan.
ÓFRJÁLS INNFLUTNINGUR
LANDBÚNAÐARAFURÐA
Innflutningur landbúnaðarafurðaminnkaði á síðasta ári frá því sem
var árið 2000. Í Morgunblaðinu sl.
sunnudag kom fram að samanlagður
innflutningur á kjöti, ostum og jógúrt
nam 366 tonnum í fyrra en 666 tonnum
árið áður.
Þessi þróun mála kemur ekki á óvart.
Samdráttur í nautakjötsinnflutningi
vegna ótta við kúariðu og strangar tak-
markanir á innflutningi osta úr óger-
ilsneyddri mjólk, sem m.a. komu til
vegna ótta við gin- og klaufaveiki, eiga
sennilega einhvern þátt í þessari þróun
en skýra þó tiltölulega lítinn hluta sam-
dráttarins. Aðalástæðan felst í þeirri
löggjöf, sem sett var árið 1995, um
framkvæmd Íslands á skuldbindingum
sínum samkvæmt WTO-samningnum
um viðskipti með landbúnaðarvörur.
Morgunblaðið hefur frá upphafi var-
að við því að löggjöfin væri þannig úr
garði gerð að markmið WTO-samnings-
ins, um að landbúnaðurinn fái erlenda
samkeppni og að neytendur njóti þess í
lægra verði, myndu ekki nást. Það hef-
ur því miður gengið eftir eins og áður-
nefndar tölur sýna.
Blaðið hefur einkum gagnrýnt þrennt
í löggjöfinni. Í fyrsta lagi að tollar væru
alltof háir, bæði almennt og á svoköll-
uðum lágmarksaðgangi, þ.e. tollkvóta á
lægri tolli. Í öðru lagi að það væri lagt í
vald landbúnaðarráðherra að ákveða
hvort lækka eigi tolla til að hleypa lág-
marksaðganginum, 5% af innanlands-
neyzlu, inn í landið. Í þriðja lagi hefur
Morgunblaðið gagnrýnt það kerfi að
bjóða upp innflutningskvótann. Þetta
fyrirkomulag hefur stuðlað að verulegri
hækkun á verði innfluttra landbúnaðar-
vara og er ónauðsynlegt í ljósi þeirrar
staðreyndar að enginn „náttúrulegur
skortur“ er á innflutningskvóta, sem út-
heimtir skömmtunarkerfi af þessu tagi.
Ólafur Friðriksson, deildarstjóri í
landbúnaðarráðuneytinu, segir í Morg-
unblaðinu í gær að menn verði að gera
skýran greinarmun á því hvort þeir
gagnrýni lögin um innflutning landbún-
aðarvara eða framkvæmd þeirra. Það er
full ástæða til að gagnrýna hvort
tveggja. Lögin eru gölluð og ná ekki
þeim markmiðum, sem þeim var ætlað.
Framkvæmd landbúnaðarráðuneytisins
á lögunum hefur síðan verið með þeim
hætti að í flestum tilvikum hefur verið
stuðzt við þrengstu lagatúlkanir og
hagsmunir innlends landbúnaðar hafðir
í fyrirrúmi, fremur en hagsmunir neyt-
enda.
Niðurstaðan af þessu öllu er að þrátt
fyrir aukið úrval í verzlunum eru inn-
fluttar landbúnaðarvörur aðallega dýr
„lúxusvara“, sem hinn almenni neytandi
hefur ekki efni á nema kannski til há-
tíðabrigða. Þegar það var nýlunda að
geta keypt t.d. útlendan ost voru eflaust
margir til í að reiða fram það háa verð,
sem almennt er á innfluttu vörunni, en
til lengdar sparar almenningur slíkan
„lúxus“ við sig. Frá sjónarmiði verzlana
hlýtur að vera erfitt að koma svo dýrri
vöru út, fyrir utan alla þá skriffinnsku
sem fylgir innflutningi erlendra land-
búnaðarvara.
Nú er hafin ný lota samningavið-
ræðna á vettvangi WTO, þar sem m.a.
má gera ráð fyrir að frjálsræði í við-
skiptum með landbúnaðarvörur verði
aukið. Í ljósi reynslunnar af núverandi
löggjöf verður að gera ráð fyrir að neyt-
endur krefjist þess að alþingismenn
hugi betur að hagsmunum þeirra þegar
að því kemur að hrinda þeim samningi í
framkvæmd hér á landi.