Morgunblaðið - 11.09.2003, Blaðsíða 12

ERLENT
12 FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BANDARÍKJAMENN minnast
þess í dag að tvö ár eru liðin frá
hryðjuverkaárásunum á New York
og Washington. Gert er þó ráð fyrir
því að minningarathöfn sem fram fer
þar sem Word Trade Center stóð áð-
ur á Manhattan-eyju í New York
verði lágstemmdari en í fyrra, þegar
eitt ár var liðið frá árásunum. Ljóst
má hins vegar vera að atburðir 11.
september 2001 verða mönnum of-
arlega í huga og margir óttast enn
frekari árásir af hálfu al-Qaeda-
hryðjuverkasamtakanna. Ber eink-
um á ótta meðal íbúa New York.
George W. Bush Bandaríkjafor-
seti var viðstaddur minningarathöfn
í New York í fyrra. Í ár hafði verið
ákveðið að Dick Cheney varaforseti
yrði fulltrúi stjórnvalda en Michael
Bloomberg borgarstjóri í New York
tilkynnti í gær að hann hefði beðið
varaforsetann vinsamlegast um að
koma ekki til meginathafnarinnar.
Sagði Bloomberg ástæðuna þá að
auka hefði þurft til muna öryggisráð-
stafanir á staðnum ef Cheney hefði
verið viðstaddur. Það hefði aftur
valdið þeim sem misstu ástvini í
árásunum, og hyggjast vera við-
staddir minningarathöfnina, óþæg-
indum. Bloomberg sagði ennfremur
að Cheney hefði samþykkt beiðni
hans. Í staðinn verður Cheney við-
staddur aðra og umfangsminni at-
höfn síðar um daginn.
Þrír ákærðir vegna árásanna
Bush forseti sækir hins vegar
bænastund í Washington og mun síð-
an verða viðstaddur athöfn í Hvíta
húsinu þar sem fórnarlamba árás-
anna verður minnst.
Öryggisviðbúnaður hefur verið
aukinn í New York í tengslum við
minningarathöfnina sem þar verður
haldin í dag. Við athöfnina munu
m.a. börn sem misstu ástvini í árás-
unum lesa upp nöfn allra þeirra sem
létu lífið þegar hryðjuverkamenn
beindu farþegaflugvélum inn í tví-
buraturnana. Næstum 2.800 manns
biðu bana í árásinni á World Trade
Center og 180 til viðbótar létust þeg-
ar flugvél var flogið á Pentagon-
bygginguna í Washington. Þá létust
44 þegar flugvél hrapaði til jarðar í
Pennsylvaníu eftir að farþegarnir
gerðu tilraun til að yfirbuga hryðju-
verkamennina.
Árásirnar á Bandaríkin ollu því að
stjórnvöld í Washington tóku upp
nýja stefnu í utanríkismálum og
efndu til alþjóðlegrar baráttu gegn
hryðjuverkum.
Þó að margir forystumenn í al-
Qaeda-samtökunum hafi verið hand-
samaðir á þeim tveimur árum sem
liðin eru frá árásunum hafa aðeins
þrír verið ákærðir í tengslum við
þær og einungis einn sakfelldur.
Tvö ár frá hryðjuverkaárásunum á Bandaríkin sem kostuðu 2.800 manns lífið
Aukinn öryggisviðbúnað-
ur í New York og víðar
New York. AFP.
Reuters
Vegfarandi gengur í gær framhjá veggspjaldi í Pristina, höfuðborg Kosovo-héraðs, þar sem fólk er hvatt til að
kveikja á kertum og halda þagnarmínútu til minningar um fórnarlömb hryðjuverkaárásanna 11. september 2001.
ÍSRAELSKAR herþotur jöfnuðu
hús Hamas-leiðtogans Mahmouds
Zahars við jörðu með því að varpa á
það hálfs tonns þungri sprengju.
Zahar lifði árásina af, særður, en
elzti sonur hans og lífvörður létu líf-
ið. Var árásin gerð í hefndarskyni
fyrir sjálfsmorðssprengjuárásir
tveggja liðsmanna Hamas-samtak-
anna, sem bönuðu fimmtán Ísraelum
daginn áður.
Þá bárust þær fréttir einnig í gær-
kvöld, að tveir Palestínumenn hefðu
verið drepnir og sá þriðji særður í
skothríð ísraelskra hermanna í Bal-
ata-flóttamannabúðunum við Nablus
á Vesturbakkanum, eftir því sem
starfsfólk á sjúkrahúsi á svæðinu
greindi frá.
Loftárásin í gær var fyrsta dæmið
um að Ísraelar reyni að ráða Hamas-
foringja af dögum á heimili sínu með
svo stórvirkum aðferðum. Þykir
árásin bera vitni um að ísraelsk yf-
irvöld séu nú staðráðin í að beita öll-
um tiltækum ráðum til að uppræta
herská samtök Palestínumanna á
borð við Hamas. Margir forsvars-
menn Hamas hafa farið í felur og
samtökin hafa hótað því að færa bar-
áttu sína gegn Ísraelum á róttækara
stig með því að hóta að sprengja upp
háhýsi og íbúðarhús í Ísrael.
Ahmed Qurei, forseti palestínska
þingsins, féllst loks í gær formlega á
að taka að sér að gegna embætti for-
sætisráðherra heimastjórnarinnar,
sem Yasser Arafat, forseti hennar,
tilnefndi hann í um helgina, er
Mahmoud Abbas sagði af sér. Svo
virtist sem það hefði hjálpað Qurei
að gera upp hug sinn að Palestínu-
menn óttast að Ísraelar reyni að
nýta sér valdatómarúmið sem biðin
eftir nýjum manni í palestínska for-
sætisráðherraembættið ylli til að
herða árásir Ísraelshers á palestínsk
skotmörk. Qurei sagðist myndu kalla
saman neyðarstjórn með mest átta
ráðherrum og leita samþykkis þings-
ins á henni strax í dag, fimmtudag.
Ariel Sharon, forsætisráðherra
Ísraels, flýtti í gær heimför sinni úr
opinberri heimsókn til Indlands og
mun í dag eiga samráðsfund með
öðrum æðstu mönnum öryggismála í
Ísrael til að taka ákvarðanir um
framhaldið.
Arafat í útlegð og allsherjar-
innrás á Gazasvæðið?
Tvær grundvallarákvarðanir eru á
dagskrá, eftir því sem ísraelskur
embættismaður, sem ekki vildi láta
nafns síns getið, greindi frá. Þær eru
hvort reka skuli Arafat í útlegð og
hvort fyrirskipa skuli umfangsmikla
innrás Ísraelshers á Gazasvæðið.
Ísraelar beita herþotum
gegn forystumanni Hamas
Gazaborg, Nablus. AP, AFP
SÖGULEGUR viðburður átti sér
stað í Belgrað í gær en þá áttu þeir
fund saman þeir Stipe Mesic, forseti
Króatíu (til hægri á myndinni), og
Svetozar Marovic, forseti Serbíu og
Svartfjallalands. Þetta er fyrsta
heimsókn Króatíuforseta til
Belgrað frá stríðunum á Balkan-
skaga á síðasta áratug en átök
brutust fyrst út í kjölfar þess að
Króatía lýsti yfir sjálfstæði sínu
1991 og rauf tengslin við júgó-
slavneska sambandsríkið, sem þá
var við lýði og stýrt frá Belgrað.
Enn frekari athygli vöktu um-
mæli Marovics eftir fund forset-
anna. „Sem forseti Serbíu og Svart-
fjallalands vil ég biðjast afsökunar
vegna hvers þess ódæðis sem rík-
isborgari þessa lands kann að hafa
framið gegn króatískum borgara,“
sagði hann. Sagðist Mesic fyrir sitt
leyti samþykkja þessa táknrænu af-
sökunarbeiðni og lét síðan svipuð
ummæli sér um mann fara fyrir
hönd Króata.
Fréttaskýrendur segja fund for-
setanna og ummæli þeirra „óvænt
en mikilvægt skref“ í átt að bættum
samskiptum ríkjanna tveggja.
Reuters
Söguleg
ummæli
í Belgrað
ARABÍSKA sjónvarpið Al-Jazeera
sýndi í gær myndir af Osama bin
Laden, leiðtoga hryðjuverkasam-
takanna al-Qaeda, og helsta sam-
starfsmanni hans, Ayman al-Zaw-
ahri. Að sögn Al-Jazeera voru
myndirnar teknar á „óþekktu
fjalli“, líklega í lok apríl eða í maí.
Á myndbandinu minnist bin Lad-
en hryðjuverkanna í Bandaríkj-
unum fyrir tveimur árum og hann
lýkur lofsorði á hryðjuverkamenn-
ina sem rændu flugvélum og flugu
þeim á World Trade Center í New
York og varnarmálaráðuneytið í
Washington. „Sá sem vill temja sér
hollustu, einlægni, göfuglyndi og
hugrekki í stuðningnum við ísl-
am … ætti að feta í fótspor Said al-
Ghamdi, Mohammad Atta, Khaled
al-Mihdar, Ziad al-Jarrah og
bræðra þeirra, Guð veri með sálum
þeirra,“ sagði bin Laden um
hryðjuverkamennina.
Hann talaði einnig um þá músl-
íma sem eru andvígir jíhad, eða
heilögu stríði. „Ég segi þeim að
þeir sem óttast að klífa fjallið munu
lifa til eilífðar í holunum.“
Al-Jazeera lék einnig hljóðupp-
töku þar sem Zawahri lýsti því yfir
að árásir al-Qaeda til þessa væru
aðeins „skærur“ miðað við það sem
væri í undirbúningi og sagði að bar-
áttan gegn Bandaríkjunum væri
ekki enn hafin fyrir alvöru.
Áður höfðu fulltrúar bandarísku
leyniþjónustunnar CIA sagt að al-
Qaeda-samtökin væru að „molna“
en þau væru samt mjög hættuleg.
AP
Myndum af
bin Laden
sjónvarpað
Doha. AFP.
EDWARD Teller, vísindamaðurinn
sem átti stóran þátt í þróun vetnis-
sprengjunnar, er látinn á 96. aldurs-
ári. Teller tók þátt í mótun varnar-
mála Bandaríkjanna á síðustu öld,
en hann stýrði þróun á kjarna- og
vetnissprengjum fyrir bandaríska
herinn. Hann var einnig ötull stuðn-
ingsmaður kjarnorku- og geim-
varnaáætlunar Bandaríkjanna.
Teller fékk hjartaáfall og lézt í
Stanford í Kaliforníu á þriðjudag,
nærri Hoover-stofnuninni við Kali-
forníuháskóla þar sem hann starfaði
um árabil. Greindi rannsóknastofn-
unin Lawrence Livermore National
Laboratory frá þessu í tilkynningu í
gær, en þá stofnun átti Teller þátt í
að stofna og stýrði henni fyrstu árin,
unz hann fór á eftirlaun árið 1977.
Vegna þess hve lengi Teller var
við störf í þágu bandarískra stjórn-
valda átti hann þátt í að móta stefnu
nokkurra Bandaríkjaforseta, sem
gegndu embætti á 20. öld. Hann var
einn þriggja vísindamanna árið 1939
sem hvöttu Albert Einstein til þess
að gera Franklin Roosevelt, forseta
Bandaríkjanna, viðvart um að hægt
væri að nota kraft frá klofningi á
frumeindum (atómum) til þess að
búa til máttugt vopn.
Það var vísindamaðurinn Enrico
Fermi, samstarfsmaður Tellers, sem
fékk þá hugmynd að nota kjarnasamruna til þess
að búa til vetnissprengju árið 1941. Teller stýrði
hinu svonefnda Manhattan-verkefni í Los Alamos
í Nýju Mexíkó á árunum 1943–1946, þar sem
fyrsta kjarnorkusprengjan var búin til, og vetn-
issprengjan þróuð í framhaldi af því. Sú vinna
færði honum nafnbótina „faðir vetnissprengj-
unnar“. Vetnissprengja, öflugasta gerð kjarna-
sprengju, var fyrst sprengd í tilraunaskyni árið
1952, en aldrei verið notuð í átökum.
Teller, sem var af ungverskum gyðingaættum,
flúði til Bandaríkjanna árið 1935, er blikur naz-
ismans voru komnar á loft yfir Evrópu. Teller,
sem Livermore-stofnunin kallar „risa í eðlisfræði
á 20. öld“, hlaut margar heiðursviðurkenningar á
löngum ferli. Í ár var hann sæmdur æðsta heið-
ursmerki Bandaríkjanna, Frelsisorðu forsetans.
„Faðir vetnissprengjunnar“ látinn
Washington. AFP.
Edward Teller