Morgunblaðið - 20.04.2004, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Umfang eftirlitsstarfsemiaf öllu tagi af hálfuhins opinbera hefuraukist umtalsvert á
undanförnum árum. Að mati Hag-
fræðistofnunar Háskóla Íslands
er árlegur kostnaður fyrirtækja
hér á landi vegna eftirlitsstarf-
seminnar um 7,2 milljarðar króna
og þar af er beinn stjórnunar-
kostnaður fyrirtækja talinn vera
5,7 milljarðar eða sem svarar til
0,7% af vergri landsframleiðslu.
Fjármagnskostnaður fyrirtækja
er talinn nema 20% af heildar-
kostnaðinum við að framfylgja
eftirlitsreglum eða um 1,5 millj-
arðar kr.
Kostnaður stjórnvalda vegna
eftirlitsstarfseminnar er metinn á
um 1,5 til 5 milljarða kr. Er hér
ekki talinn með ýmis óbeinn
kostnaður vegna eftirlitsstarfsem-
innar. Heildarkostnaður sam-
félagsins að óbeinum kostnaði frá-
töldum er þar með talinn liggja á
bilinu níu til 12 milljarðar kr. að
því er fram kemur í nýútkominni
skýrslu Hagfræðistofnunar, sem
kynnt var í gær.
Ábatinn gæti verið á bilinu
10 til 16 milljarðar króna
Skipta má kostnaði samfélags-
ins vegna opinberra eftirlits-
reglna í kostnað fyrirtækja við að
framfylgja eftirlitsreglum, í
óbeinan kostnað samfélagsins
sem fellur einkum á fyrirtækin og
kostnað yfirvalda við rekstur eft-
irlitskostnaðarins. Ekki var lagt
mat á heildarábata af eftirlits-
reglum fyrir samfélagið í skýrsl-
unni og er tekið fram að erfitt
hafi reynst að fá gögn til að meta
slíkt og þann ábata til fjár. Bent
er á að skv. bandarískri könnun
megi telja líklegt að heildarábati
af eftirlitsreglum sé meiri en
heildarkostnaðurinn. Ef sú grein-
ing væri yfirfærð yfir á Ísland
megi ætla að árlegur kostnaður
gæti verið um 2,5 til 3 milljarðar
kr., en ábatinn verulega hærri eða
10 til 16 milljarðar kr. Taka
skýrsluhöfundar fram að hér sé
þó fyrst og fremst um ágiskun að
ræða.
Mikilvægt að einfalda
Hagfræðistofnun vann skýrsl-
una að beiðni forsætisráðuneyt-
isins fyrir ráðgjafarnefnd um op-
inberar eftirlitsreglur. Markmiðið
var að reyna að varpa ljósi á
kostnað vegna eftirlitsiðnaðarins
og ábata hans fyrir samfélagið í
heild. Þóra Helgadóttir, starfs-
maður Hagfræðistofnunar, vann
skýrsluna undir handleiðslu dr.
Ásgeirs Jónssonar sérfræðings.
Á fréttamannafundi í gær sagði
Þórunn H. Sveinbjörnsdóttir,
varaformaður Eflingar, sem sæti
á í ráðgjafarnefndinni, að mjög
fjölþætt eftirlitskerfi ylli fyrir-
tækjum oft verulegum kostnaði
og mikilvægt væri að einfalda
framkvæmd eftirlitsins þar sem
þess er kostur. Ari Edwald, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnu-
lífsins, sem einnig á sæti í ráð-
gjafarnefndinni tók í sama streng
og benti á að skv. skýrslunni væri
beinn kostnaður fyrirtækja hér á
áttunda milljarð kr. vegna eft-
irlitsiðnaðarins. Að mati samtak-
anna er eftirlitsiðnaðurinn allt of
kostnaðarsamur fyrir atvinnulífið.
Kom fram í máli hans að SA
munu kynna nýjar tillögur um
hagræðingu á ákveðnum sviðum
eftirlitsstarfseminnar, á aðalfundi
samtakanna í næsta
mánuði.
Í könnun sem
Samtök atvinnulífs-
ins gerðu árið 2003
kom í ljós að um
40% aðspurðra for-
svarsmanna fyrir-
tækja kvörtuðu
undan íþyngjandi
reglubyrði hins opinbera og töldu
margir hana vaxa mjög hratt,
vera óskilvirka og illa skilgreinda.
Eftirlitsreglum fjölgar
vegna EES-samningsins
Skýrsluhöfundur bendir á að
áhrif EES-samningsins á aukið
umfang eftirlitsstarfseminnar hafi
verið töluverð þar sem íslensk
stjórnvöld hafa þurft að taka upp
fjölda opinberra eftirlitsreglna til
að uppfylla ákvæði hans á síðustu
árum en á móti hefur samning-
urinn tryggt fyrirtækjum mark-
aðsaðgang sem ella væri ekki fyr-
ir hendi.
Umfang eftirlitsiðnaðarins hef-
ur vaxið á Vesturlöndum og í nið-
urstöðum skýrslunnar segir að Ís-
land hafi fylgt þessari þróun.
„[...]þar sem annars staðar hefur
umfang eftirlitsstarfsemi farið
vaxandi, ekki hvað síst þess eft-
irlits sem á að tryggja hina ýmsu
félagslegu hagsmuni,
dæmis snúa að öryggi
linga og umhverfisvernd.
tíma hefur eftirlit sem æt
tryggja efnahagslega h
verið einfaldað og almen
reglur að einhverju leyti t
Yfirvöld á Íslandi hafa f
dæmi annarra vestrænn
og mótað heildarstefnu
inberan eftirlitsiðnað se
það markmið að draga
ræði í sam
við einstak
fyrirtæki,
óþarfar efti
ur og try
eftirlit íþyn
um of starf
irtækja. Í
hafa verið
töluverðar b
ar á eftirlitsstarfsemi á Í
aukin áhersla lögð á að s
starfsemi stofnana á þe
og auka skilvirkni. Samt s
má greina töluverða
meðal forsvarsmanna fyri
Íslandi vegna íþyngjand
eftirlitsreglna. Að einhve
má rekja þá óánægju til
aðstæðna á markaði,
auknum alþjóðaviðskiptu
kröfur um samkeppnishæ
irtækja aukist sem hefur
þess að áhrif eftirlitsre
sýnilegri en áður. Auk þ
íslensk stjórnvöld þurft
upp fjölda eftirlitsregln
framfylgja ákvæðum EE
ingsins eftir að þau sa
hann og hefur oft reynst
tryggja skilvirkni þeirra r
Tekið er fram að til a
þess að bregða mælistiku
an kostnað hinna fjölmör
eftirlitsreglna var gert r
Hagfræðistofnun HÍ hefur gert úttekt
ábata samfélagsins vegna eftirlitssta
Árlegur
kostnaður
fyrirtækja
7,2 milljarðar
Frá blaðamannafundinum
kynnt. Talin frá vinstri Ar
dór Árnason, Tryggvi Her

 



    
   










 
 


  





   
  
 
 
  
 

 
!   "#   
% 


&' (')
(&  (' 
*   * +  , 
,, -'
, .
  
.
/ +/#  .
/  0
 0  0
 1 '2 )
3(
#



  
   

  !!"



 ’Brýnt að reyntsé að ná mark-
miðum eftirlits-
ins fram á skil-
virkan hátt.‘
Úttekt | Heildarkostnaður íslensks sam-
félags vegna opinberrar eftirlitsstarfsemi
er talinn vera á bilinu 9 til 12 milljarðar
króna á ári. Beinn kostnaður fyrirtækja er
talinn nema 7,2 milljörðum, að því er fram
kemur í frásögn Ómars Friðrikssonar.
Hagfræðistofnun HÍ telur að ábati af op-
inberum eftirlitsreglum sé yfirleitt meiri
en kostnaðurinn fyrir samfélagið í heild.
SAMRÆMING MATARSKATTA
Fimm samtök í atvinnulífinubirtu í Morgunblaðinu ásunnudag áskorun á stjórn-
völd að setja öll matvæli í sama þrep
virðisaukaskattsins og fella af þeim
vörugjöld samtímis því að ákveðið
verði hve mikið eigi að lækka 14%
virðisaukaskatt, sem lagður er á
flestar tegundir matvæla. Samtökin
eru m.ö.o. ekki sammála þeim fyrir-
ætlunum ríkisstjórnarinnar að lækka
lægra þrep virðisaukaskattsins úr
14% í 7% en hreyfa hvorki við efra
þrepinu né breyta vörugjöldum.
Í núverandi kerfi eru tvö þrep virð-
isaukaskatts á mat; flest matvæli
bera 14% skatt en ýmis mat- og
drykkjarvara, sem oft inniheldur
sykur, ber 24,5% skatt. Auk þess eru
svo lögð á vörugjöld í átta flokkum,
allt frá 8 krónum á kíló eða lítra og
upp í 400 krónur, á margvíslega mat-
vöru.
Þegar leitað er skýringa á mismun-
andi skattlagningu matar gefa tals-
menn hins opinbera gjarnan þá skýr-
ingu að óhollur matur eða
„lúxusvara“ sé fremur í efra skatt-
þrepinu, en „lífsnauðsynjarnar“ í því
lægra. Sömu skýringar eru gjarnan
gefnar varðandi mismunandi vöru-
gjöld.
Þegar grannt er skoðað halda þess-
ar röksemdir þó ekki og oft eru rökin
á bak við mismunandi gjaldtöku tóm
della og eiga ekkert skylt við heil-
brigða skynsemi. Morgunblaðið hef-
ur í gegnum tíðina bent á ýmis grát-
brosleg dæmi um þetta. Þannig hafa
verið lögð hærri vörugjöld á vatn á
flöskum en sykraða gosdrykki. Vatn
á flöskum ber 24,5% virðisaukaskatt
en sykraðir goslausir svaladrykkir
14%. Virðist lítið vit í því. Enn minni
skynsemi virðist í að kakó, sem mælt
er með að blandað sé út í heita mjólk,
sé skattlagt öðruvísi en kakó, sem
mælt er með að blandað sé út í kalda
mjólk. Kakóið fyrir heitu mjólkina
eða vatnið ber 14% virðisaukaskatt
en kakóið fyrir köldu mjólkina 24,5%
virðisaukaskatt. Enginn nema við-
komandi embættismenn skilur lík-
lega hvers vegna innflutt frosið
grænmeti í neytendapakkningum ber
30% vörugjald, en niðursoðið græn-
meti ekkert. Meira að segja kartöflu-
mús er mismunað; ef hún er í flögum
ber hún engin aðflutningsgjöld, en
kartöflumús í dufti ber 14 króna kíló-
gjald. Hér er heilbrigð skynsemi víðs
fjarri.
Það er almennt ástæða til að efast
um ágæti þess fyrirkomulags að op-
inberir embættismenn sitji á skrif-
stofum sínum og ákveði að sumt sé
hollt og eigi að bera lág gjöld, en ann-
að óhollt og eigi að vera dálítið dýrt.
Má ekki t.d. alltént deila um að kókó-
mjólk beri 14% virðisaukaskatt en
hreinn ávaxtasafi 24,5%?
Önnur ástæða til að samræma gjöld
er að það er almennt óhentugt og dýrt
og skekkir samkeppnisstöðu fyrir-
tækja að vera með mörg mismunandi
skatt- og gjaldþrep. Slíkt eykur líka
alltaf hættu á einhvers konar svindli
eða undanskoti eins og dæmin sanna.
Það virðist því full ástæða til að rík-
isstjórnin taki mark á áskorun hags-
munasamtakanna við breytingar á
skattlagningu matvæla og samræmi
skatta og gjöld – að sjálfsögðu til
lækkunar. Það er auðvitað mikilvægt
hagsmunamál neytenda að skattar á
matvæli lækki, en það eru líka hags-
munir þeirra að kerfið sé einfaldað og
þeim treyst til að taka sjálfir ákvarð-
anir um hvað sé hollt og óhollt, út frá
þeim upplýsingum og fræðslu sem
stendur til boða.
Hitt er svo annar handleggur að við
allar breytingar af þessu tagi þarf að
ganga fast eftir því, bæði af hálfu
neytenda og stjórnvalda, að lækkanir
á opinberum gjöldum skili sér í raun í
vasa neytenda en verði ekki til þess
að fyrirtækin geti aukið álagningu
sína. Á því hefur stundum orðið mis-
brestur.
IMPREGILO OG ALÞINGI
Ítalska verktakafyrirtækið Imp-regilo, sem vinnur að byggingu
Kárahnjúkavirkjunar, hefur sent
efnahags- og viðskiptanefnd Alþing-
is umsögn um tillögu til þingsálykt-
unar um erlendar starfsmannaleig-
ur. Í umsögn fyrirtækisins segir
m.a.:
„Félagið vill hins vegar láta koma
fram, að því er það mikið undrunar-
efni að á þjóðþingi Íslendinga skuli
dreift þingskjali með svo marghátt-
uðum, alvarlegum og röngum ásök-
unum í garð nafngreinds fyrirtækis
og felast í greinargerð með nefndri
tillögu. Rógburðuinn er einsdæmi og
slíkur að tæpast er tilefni til sér-
stakra andsvara.“
Impregilo hefur að sjálfsögðu full-
an rétt á að mótmæla ásökunum í
garð fyrirtækisins, sem fram koma á
Alþingi hvort sem er í umræðum eða
í formi þingskjala.
Fyrirtækið hefur fullan rétt á að
kalla slíkar ásakanir rógburð eða
nota hver þau orð, sem fyrirtækinu
hentar í þessu tilviki.
En það er eitt, sem þetta fyrirtæki
getur ekki leyft sér: Það getur ekki
leyft sér að gera athugasemdir við
að því sem það telur „alvarlegar og
rangar ásakanir“ skuli dreift á Al-
þingi Íslendinga.
Þingmenn njóta friðhelgi á Alþingi
og ekki að ástæðulausu. Þeir þing-
menn, sem eru staðnir að því að fara
með rangfærslur eða rógburð missa
traust, sem getur orðið til þess að
þeir nái ekki endurkjöri. En það er
ekki við hæfi og ekki hyggilegt hjá
viðkomandi fyrirtæki, að lýsa „undr-
un“ á því, að þingskjali skuli yfirleitt
dreift á Alþingi Íslendinga.
Hvort sem fyrirtæki eru innlend
eða erlend verða þau að sýna þjóð-
þingi Íslendinga þá virðingu, sem
hæfir grundvallarstofnun íslenzka
lýðveldisins. Þingskjöl, sem lögð eru
fram á Alþingi, hafa þá þegar fengið
ákveðna málsmeðferð. Á meðan
ítalska verktakafyrirtækið starfar
hér verður það að sýna stofnunum
íslenzka lýðveldisins tilhlýðilega
virðingu.