Tíminn - 09.03.1974, Blaðsíða 4

f, | T #i i 1
TÍMINN
Laugardagur 9. marz 1974.
Hafið bjargvættur mannkyns
Síðan hafrannsóknir hófust að
verulegu marki fyrir u.þ.b. hálfri
öld, hafa þær að vonum tekið
stórstigum framförum. f grein
þessari verður vikið að þvi mark-
verðasta, sem átt hefur sér stað
i þessari visindagrein, sem án
efa á eftir að framlengja lif
mannkynsins.
Arið 1934 köfuðu tveir Banda-
rikjamenn, þeir Barton og Beebe,
niður á 924 metra dýpi, og notuðu
til þess kafkúlu.
Ellefu árum siðar fann sænski
visindamaðurinn, Börje Kullen-
berg, upp bor, sem gat borað 21
metra undir yfirborð sjávar.
1947 rannsakaði sænskur vis-
indaleiðangur botn Atlantshafs-
ins og komst niður á 3.600 metra
dýpi.
Með tilkomu nýrra kafara-
klæða árið 1950 var mögulegt að
vinna á allt að 55 metra dýpi.
1957-’58 var alþjóðlegt jarð-
eðlisfærðiár. M.a. voru þá rann-
sakaðar afleiðingar þess að varpa
geislavirkum efnum i sjóinn, svo
og hvernig afla mætti aukinnar
fæðu á höfum úti.
Árið 1958 sigldi banda-
riski kafbáturinn Nautelius undir
is og linnti ekki ferðinni, fyrr en
komið var að Norðurpólnum.
Það var svo loks árið 1960, sem
menn komu sér niður á hið dýpsta
haf, þegar 'þeir jacques Piccard
og Don Waisn Komust á 11.000
metra dýpi.
Fljótlega upp úr þvi fóru vis-
indamenn að velta fyrir sér aukn-
um möguleikum á vinnslu
drykkjarvatns úr sjó, þótt þau
fræði séu æði gömul, eins og siðar
verður vikið að. Það er lika um
nauðsyn að ræða. Þó er eitt, sem
ofar er i hugum manna vegna
þess mikla oliuskorts, sem fyrir-
sjáanlegur er á næstu áratugum.
Það er oliuvinnsla úr sjó. Og þá
má ekki gleyma málmvinnslu og
matvælaframleiðslu.
Hvað öllu þessu viðkemur,
bendir allt til þess, að hafið eigi
eftir að verða bjargvættur mann-
kyns. Við vitum, að auðæfi hafsins
eru stórfengleg, en við þurfum að
læra, hvernig á að nýta þau.
Menn hafa stigið fæti á tunglið
og flækzt milli geimsins og hafs-
botnsins, þótt öllu minna hafi bor-
ið á ferðum okkar niður á við en
upp i móti. Þó er vandinn að kom-
ast af ennþá meiri undir yfirborði
sjávar en úti i viðáttu geimsins.
Þar leggst allt á eitt. Það er t.d.
mun erfiðara að venjast þrýstingi
á hafdýpi heldur en i timarúmi i
geimnum. 1 öðru lagi má nefna
hið mikla myrkur djúpsins. Ljós
nær aðeins niður á 400 metra
dýpi. Siðan rikir eilif nótt. Siðast
en ekki sizt má nefna hafstraum-
ana, sem halda köfurunum i stöð-
ugri lifshættu.
En hvað munu menn ekki
leggja á sig til að fá augum litið
dýr og gróður, sem nú er harla lit-
ið vitað um?
Oliuborun i sjó fer nú viða
fram. T.d. má nefna, að rúmlega
fjórðungur þekktra oliulinda
Bandarikjanna er undir yfirborði
sjávar, aðallega undan ströndum
Alaska.
Eftir nokkra áratugi verður
farið að grafa djúpt undir hafs-
botninn. Það er tæknilega fært nú
þegar, en efnahagslega óhag-
kvæmt enn sem komið er.
Það er vitað, að undir hafsbotn-
inum finnst svo mikið af kopar og
áli, að með núverandi notkun
þessara málma nægja þær birgð-
ir mannkyninu i milljón ár.
Viða á Kyrrahafinu hafa menn
þegar fundið málmgrýtismola á
stærð við jarðepli. Þetta málm-
grýti samanstendur af járni, kó-
bolti og nikkel. Verðmæti þess
hafsvæðis, þar sem þetta málm-
grýti er að finna.er metið á u.þ.b.
600 .000 .000. isl, króna hver fer-
kilómetri.
Ýmsar hugmyndir eru uppi um
það, hvernig hægt sé að nýta auð-
æfi hafsbotnsins. Til dæmis er tal-
að um risavaxnar ryksugur og
skurðgröfur, sem nota mætti á
mörg þúsund metra dýpi til að
grafa allt að 15 km langa skurði,
og koma málmgrýtinu þannig
upp fyrir hafflötinn. Þannig
mætti lengi telja.
Fjarstæðukenndustu hugmynd-
irnar eru tengdar notkun kafbáta,
„mönnuðum” vélmennum og vél-
rænum örmum. Slikt er þó þegar
á tilraunastigi.
Á Bretagneskaga i Norðvestur-
Frakklandi fyrirfinnst vél ein
mikil, knúin af sjávarföllum.
Þegar fellur að, streymir sjór
gegnum hverfla i vik eina, sem
lokuð er með stiflu. Þegar fjarar
út, streymir sjórinn til baka og
knýr hverflana öðru sinni. Þetta
er aðeins eitt dæmi um, hvernig
nota má sjávarföll til að knýja
þungavinnuvélar.
Vinnsla drykkjarvatns úr sölt-
um sjó á sér alllanga sögu, og nú
er svo komið, að t.d. Bandarikin
fá um 75% drykkjarvatns sins úr
sjónum.
Til að breyta söltum sjó i
drykkjarvatn eru notaðar þrjár
ólikar aðferðir upphitun, frysting
og siun.
Hver veit nema endirinn verði
sá, að farið verði að draslast með
risaisjaka af Suðurpólnum út um
öll heimsins höf og bræða þá siðan
til drykkjar?
— Já, ég skil þetta svosem, en
væri nú ekki hægt að komast af
með venjulegan tappatogara?
DENNI
DÆMALAUSI
I'inn náungi þessi þjónn. Hann
sagði ekkertjþótt ég skildi eftir á
diskinum minum.