Tíminn - 09.03.1974, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Laugardagur 9. marz 1974.
Greinargerð fisksjúkdómanefndar um
regnbogasilunginn að Laxalóni
MEÐ BRÉFI dagsettu 12. þ.m.
óskar landbúnaðarráðuneytið
eftir þvi, að fisksjúkdómanefnd
svari fyrirspurn Odds ólafssonar,
alþingismanns, i sameinuðu Al-
þingi um afskipti stjórnvalda af
regnbogasilungseldi Skúla Páls-
sonar, Laxalóni.
Svar fisksjúkdómanefndar við
fyrirspurnum þessum fer hér á
eftir:
1. SPURNING:
Hvernig hefur heilbrigðiseftir-
liti meft eldisfiski i eldisstöðinni i
Laxalóni verift hagað frá stofnun
hennar til þessa dags? Hafa smit-
næmir sjúkdómar fundist i stöð-
inni?
SVAR:
Eins og kunnugt er voru regn-
bogasilungshrogn flutt frá Dan-
mörku árift 1951 að eldisstöðinni
Laxalóni vift Grafarlæk. Af hálfu
landbúnaftarráðuneytisins voru
þá settýmis skilyrði fyrir þessum
innflutningi i varúðarskyni, svo
sem varftandi heilbrigðisvottorð,
sótthreinsun hrognanna og
einangrun þeirra. Talið er, að
skilyrfti þessi hafi ekki verið hald-
in að fullu af innflytjanda.
Hrogn þau, sem hér um ræðir,
komu frá dönskum fiskiræktar-
manni, Smidt Niessen Joker i
Egtved. Við bæ þennan er , „Egt-
vedveikin” kennd, en það er ban-
vænn veirusjúkdómur i regn-
bogasilungi, sem valdið hefur
dönskum fiskiræktarmönnum
þyngri búsifjum en allir aðrir
fisksjúkdómar undanfarna tvo
áratugi og hefur kostað danska
rikið óhemju fjárútlát. Er nú
reynt aft útrýma sjúkdómnum
með lógun og fiskskiptum i þeim
eldisstöðvum, þar sem hann gerir
mest tjón.
Fyrstu árin eftir að regnboga-
silungshrognin komu til landsins
var stofninum haldið einangruð-
um. Siðar var sú kvöð lögð á eig-
anda regnbogasilungsins, að lif-
andi fisk mætti ekki flytja frá
Laxalóni nema með leyfi land-
búnaðarráðuneytisins.
Hins vegar hafa aldrei verið
lagðar neinar hömlur af hálfu
hins opinbera á ræktun og eldi
regnbogasilungsins innan stöðv-
arinnar til slátrunar og sölu, en
það var að sögn eiganda tilgangur
hans með innflutningi og eldi
regnbogasilungs.
Til frekara öryggis voru, að
frumkvæði landbúnaðar-
ráðuneytisins, gerðar sýklarann-
sóknir á regnbogasilungum i
eldisstöðinni árin 1955 og 1956.
Einnig voru rannsakaðir fiskar úr
Grafarlæk, en i hann fellur
frárennsli eldisstöðvarinn-ar i
Laxalóni, og þar hefur regn-
bogasilungur verið að staðaldri
um margra ára skeið. Fiskar
þessir voru rannsakaðir að
tilraunastöðinni að Keldum og
sérstök leit gerð að sýklum þeim,
sem valda kýlapest i laxfiskum
(Aeromonas salmonicida). Ekki
fundust sýklar þessir við rann-
sóknirnar. Miðað við úrtök þau,
sem rannsökuð voru, var talið, að
litlar likur væru á þvi, að
þessi sjúkdómur leyndist i stofn-
inum, en þó ekki með öllu úti-
lokað.
Eftir þvi sem þekking manna á
veirusjúkdómum óx siðustu tvo
áratugi, komu i ljós veirusjúk-
dómar i fiski viða um lönd, þar
sem vatnafiskur er alinn, ekki
sizt i Danmörku, þaðan sem
regnbogasilungurinn var kominn
og áður er vikið að.
Var þvi af stjórnvöldum talið
varlegast að leyfa ekki flutning
á lifandi regnbogasilungi eða
hrognum til annarra staða innan-
lands.
t lögum um lax- og silungsveiði,
sem tók gildi 25. júni 1970, er gert
ráð fyrir, að sjúkdómum
vatnafiska sé sinnt sérstaklega.
t lögum þessum er gert ráð
fyrir nefnd sérfróðra manna,
fisksjúkdómanefnd, er starfi
stjórnvöldum til ráðuneytis. Frá
þvi snemma á árinu 1971 hefur
héraðsdýralæknirinn i Reykja-
vik, að frumkvæði fisksjúkdóma-
nefndar, haft eftirlit með eldis-
stöðinni að Laxalóni, sem og
öðrum eldisstöðvum i umdæmi
hans, samanber reglugerð er
siðar var sett um það efni (Regl.
70/1972).
Eftirlit þetta felst i þvi, að
dýralæknir kemur óvænt i heim-
sókn á stöðvarnar, skoðar fisk,
seiði og hrogn, sem þar eru i eldi,
með tilliti til sjúkdómseinkenna.
Ef ástæða er talin til tekur hann
sýni til krufningar eða frekari
rannsóknar.
Þar sem aðstaða til rannsókna
á veirusjúkdómum i fiski hefur
ekki verið fyrir hendi hér á landi,
hafði landbúnaðarráðuneytið for-
göngu um það, að fenginn var
danskur fisksjúkdómafræðingur
til þess að rannsaka sýni úr eldis-
stöðvum hér á landi með tilliti til
þess, hvort veirusjúkdómar
kynnu að leynast þar. Þær rann-
sóknir hófust haustið 1973 og er
gert ráð fyrir, eðli málsins sam-
kvæmt, að þær standi yfir i eitt ár
hið skemmsta.
Rannsóknir á einu úrtaki frá
eldisstöðinni i Laxalóni hafa
þegar verið gerðar og fundust
ekki veirur i sýnunum. Blóðsýni,
sem tekin voru á liðnu hausti úr
stálpuðum regnbogasilungi frá
Laxalóni, reyndust innihalda
mótefni gegn svonefndri I.P.N.-
veiru. Er óvist, hvernig beri að
túlka þær niðurstöður. Þá mun
I.P.N.-veirur hafa fundizt i sum-
um þeim fiskum, sem aldir voru
upp i Danmörku af regnboga-
silungshrognum frá Laxalóni, en
á þvi gæti verið sú skýring, að
þessi silungur hafi sýkzt i
Danmörku, þar sem slikar veirur
eru landlægar.
Af þeim ástæðum, sem hér eru
raktar, og þeirri bitru og dýr-
keyptu reynslu, sem Danir og
aðrir hafa orðið fyrir af völdum
fisksjúkdóma, hefur verið talið
rétt að ljúka þeim veirurannsókn-
um, sem nú eru i gangi áður en
breytt verður frá þeirri stefnu,
sem mörkuð hefur verið, varð-
andi bann við flutningi á lifandi
regnbogasilungi og regnboga-
silungshrognum frá Laxalóni til
annarra staða hér innanlands.
Til þess að fyrirbyggja mis-
skilning, sem nokkuð hefur gætt,
skal tekið fram, að engar hömlur
Góði kunningi!
í sjónvarpsþættinum Lands-
horni, nú fyrir skemmstu, var
rætt við þig um virkjunarmál, þar
á meðal um virkjunarmál Norð-
lendinga. Ég varð fyrir miklum
vonbrigðum þegar þú lézt hjá liða
að minnast á beztu aðstöðu til
hafa verið lagðar á útílutning íax-
fiska eða hrogna úr laxfiskum, en
hins vegar hafa ýmis lönd lagt
hömlur á slikan innflutning hin
siðari ár og veita þau aðeins
innflutningsleyfi frá tslandi gegn
vissum skilyrðum hverju sinni.
2. SPURNING:
Hafa komið upp sjúkdómar i
nálægum eldisstöðvum eða ám,
er rekja mætti til eldisstöðvarinn-
ar i Laxalóni?
SVAR:
Sem betur fer er ekki vitað til
þess, að staðfestir hafi verið sjúk-
dómar i vatnafiski, sem rekja
má til eldisstöðvarinnar i
Laxalóni, enda vill svo heppilega
til, að vatn það, sem rennur gegn-
um eldisstöðina i Laxalóni, fellur
i litinn læk, Grafarlæk, beint til
sjávar, skamman veg.
Fiskeldissstöð sú við Grafar-
læk, sem háttvirtur fyrirspyrj-
andi fékk á sinum tima heimild til
að reisa, ásamt öðrum, á landi
rikisins með sérstökum
vildarkjörum fær vatn beint úr
tærum uppsprettulindum i
landareign rikissjóðs, en notar
ekki vatn úr Grafarlæknum svo
vitað sé.
3. SPURNING:
Sé svo ekki eftir meira en 20 ára
veru regnbogasilungsstofnsins i
landinu, er þá eðlilegt að neita um
flutning stöðvarinnar á annan og
heppilegri stað?
SVAIt:
Eins og þegar hefur komið
fram stendur nú yfir rannsókn á
þvi, hvort leynast kunni
virkjunar fallvatns, sem enn er
óbeizlað. Þar á ég við virkjunar-
aðstöðuna i Skjálfandafljóti við
Hrafnabjörg, eða tsólfsvirkjun,
eins og hún hefur verið nefnd.
Nú spyr ég þig, Sigurjón, var
það af gleymsku, eða villtu flóð-
ljós sjónvarpsins svo fyrir þér,
margreyndum vatnamælinga-
manninum, og þauikunnugum um
þvert og endilangt tsland, að þú
tilgreindir ekki þessa virkjunar-
aðstöðu, sem mun vera i algjör-
um sérflokki, hvað öryggi og gæði
snertir?
Þeim, sem ekki þekkja stað-
hætti við Skjálfandafljót framan
við byggð, en hafa áhuga á orku-
málum Norðlendinga, vil ég að-
eins segja þetta: Hafið tslands-
kortið við hendina, og athugið
sjálf staðreyndirnar, sem þar
blasa við auga. Frá Hrafnabjörg-
um, sem eru við Skjálfandafljót
örskammt austan við Isóifsvatn
og suður að mynni öxnadals, sem
er sunnarlega á Króksdal, munu
vera 15 til 20 kilómetrar. I öllum
þessum dal er fljótið ótrúlega
lygnt, sem gerir það að verkum,
að þarna myndast ishella eins og
á heiðarvatni strax á haustnótt-
um og liggur óhreyfð til vordaga,
en þá myndast vakir i hana og
hún leysist upp á jakahlaupa eða
isruðninga. Undir þessa ishellu
renna fimm bergvatnsár undan
Ödáðahrauni: Sandá, Sandmúla-
dalsá, Krossá öxnadalsá og
Hrauná. Þær halda vatnsmagn-
inu I Krókdal ótrúlega jöfnu.
Verði stifla sett við Hrafnabjörg,
sem hækki vatnsborðið i Krókdal
um tvo til tuttugu metra, til
dæmis, verður þetta enn miklu
öruggara. Enda yrði þá Suðurá
leidd ilónið sem þarna myndast,
og er það bæði auðvelt verk og
létt, og liggur beint við. Hún er
sjötta áin og sú stærsta, sem
þarna kemur undan Ódáðahrauni
16 teningsmetrar að magni til, og
ekki nema eins til tveggja kiló-
metra leið, sem þarf að veita
henni að Hrafnabjörgum.
Annað sem ég undraðist hjá
þér, i umræddum þætti, var linu-
stæðið, sem þú bentir á ofan i
Eyjafjörð, um versta illviðra og
snjóabæli á hálendinu sunnan
Eyjafjarðar. Enda reiknaðir þú
ekki með nema tveggja metra
veirusjúkdómar i eldisstöðvum
hérlendis, m.a. Laxalóni. Eftir
reynslu siðari ára geta smitberar
leynzt i eldisfiski árum saman,
þar sem skilyrði eru hagstæð, án
þess áð nokkurn gruni. Aætlað er,
að rannsókn þessi standi eitt ár
hið skemmsta og verði sýni tekin
á mismunandi árstimum.
Óþarfi ætti að vera að minna
háttvirta alþingismenn á þá
hörmulegu og dýrkeyptu reynslu
sem íslendingar hafa orðið fyrir
af völdum smitsjúkdóma búfjár
þrátt fyrir mikla varfærni i þeim
málum oft á tiðum. Á ég þar við
hina alþekktu sauðfjársjúkdóma,
mæðiveiki, garnaveiki, riðuveiki,
kýlapest o.s.frv. sem hingað hafa
borist með innflutningi.
Þess eru mörg dæmi að smit-
sjúkdómar i fiskum hafi borizt
landa milli með hrognum og
seiðum og oft valdið stórfelldu
tjóni. Afleiðing þess eru svo m.a.
hinar ströngu hömlur á innflutn-
ingi vatnafisks og hrogna, sem
ýmsar þjóðir, t.d.
Bandarikjamenn og Danir, hafa
sett hin siðari ár og bitnað hafa að
nokkru á Islendingum.
Þeim mun minni sem þekking
manna er á fisksjúkdómum mið-
að við sjúkdóma annarra dýra-
tegunda, þeim mun meiri ástæða
er til þess að sýna ýtrustu
varfærni i þessum málum.
Við flutning regnbogaSilungs-
stofns á nýjan stað austanfjalls
ber og að hafa i huga að hér er um
að ræða nýja tegund i lifriki
landsins, sem gæti dreifzt um eitt
stærsta vatnasvæði landsins,
hvernig sem um hnútana væri
búið i upphafi.
Hvaða afleiðingar það gæti haft,
kann vist enginn fullhlit svör við.
t þessu máli mun landbúnaðar-
ráðuneytið nú sem hingað til þvi
fara með fyllstu gát.
Virðingarfyllst,
F.h. fisksjúkdómanefndar
Páll A. Pálsson
hárri loftlinu þar og girðingum
beggja megin við hana. Væri ekki
hætt við að þær girðingar færu
fljótt i kaf á snjóavetrum. og yrði
dýrt að halda þeim við?
Hvi bentir þú ekki á linustæðið
af Sprengisandi, sunnanvert við
Kiðagil, ofan i Krókdal og norður
hann að austanverðu, sem virðist
einboðin leið og sjálfsögð?
Syðst i Krókdal, skammt norð-
an við Kiðagil er enn ekki komið
nema i 400 metra hæð yfir sjó.
Sprengisandsvegurinn er þegar
kominn á vesturbrún Krókdals,
og þvi auðvelt að koma efni á
linustæðið.
Það mun vera a.m.k. hundrað
ára reynsla og þekking þing-
eyskra sveitamanna á þeim að-
stæðum, sem ég hefi hér lýst.
Fyrir — og um 1870 var farið að
reka sauðfé á mið-góu, jafnvel
lambfullar ær, suður á Krókdal ef
snjóþyngsli og jarðbönn voru
niðri i sveitinni. Og það brást
aldrei, á Krókdal var snjólétt og
þurrviðrasamt (semsagt ekki
isingaveðrátta) féð gekk vel fram
ef það komst þangað, enda litið
eftir þvi framyfir sauðburð, þótt
hvorki væru þá snjóbilar né vél-
sleðar.
Hvað fær þig til að þegja um
þessar óvenjulega góðu aðstæður
til virkjunar og linulagnar yfir
hálendið?
Tómas Tryggvason jarð-
fræðingur, sem var fæddur og
uppalinn Bárðdælingur, benti
fyrstur manna á þessa aðstöðu til
virkjunar við Hrafnabjörg, enda
þaulkunnugur staðháttum.
A s.l. sumri gerðu Electro-Watt
og Virki h.f. athugun á virkjunar-
aðstöðu i Skjálfanafljóti við
Hrafnabjörg og tsólfsvatn, sem
sýndi mjög svo jákvæða niður-
stöðu, og benda þær til þess að allt
það er T.T. hafði sagt fyrir um,
standi eins og stafur á bók.
Nú ætla ég þér siðustum
manna, að þú viljir að eytt sé dýr-
mætum tima, i raforkuskortinum,
i það að jagast um það, sem
aldrei verður — frekari virkjun i
Laxá, en ganga framhjá bezta
kostinum, sem hér hefur verið
lýst. Og auðvitað treysti ég þvi að
bú svarir mér. Vinsamlegast,
Einarsstöðum 26. febrúar 1974
Sigfús Jónsson
Innlend orka eða
olíubirgðastöð
á Norðurlandi
Siðast liftinn föstudag birtist i
Þjóðviljanum framsöguræfta,
sem Ragnar Arnalds alþm.
hafði haldift á Alþingi um
frumvarp, er hann flytur
ásamt Stefáni Jónssyni aiþm.
um oliubirgftastöft á Norftur-
landi. fcg ætla ekki nú aft ræfta
um einstök atrifti I þessari
ræftu efta frumvarpinu, cn vil
vekja athygli á þeirri stefnu,
sem þetta frumvarp hlýtur aft
byggjast á.
Efni frumvarpsins er á þá
leiö að rikisstjórnin láti reisa
oliubirgðastöð á Norðurlandi
svo að jafnan séu þær birgðir
þai;að nægja myndu til 6 mán-
afta, ef hafis lokaði höfnum.
Til þessa skyldi rikisstjórninni
heimilt að ábyrgjast og taka
lán samtals að upphæð kr. 400
milljónir.
Rétt er að benda á, að ef
hafis lokar höfnum myndi öll
útgerð úr sögunni meðan svo
stæöi og er þá um að ræða
oliubirgðir til rafmagnsfram-
leiftslu og húsahitunar, fyrst
og fremst, auk bilabensins. Ég
hélt að þær miklu umræður,
sem fram hafa farið siðustu
mánuði um margföldun á oliu-
verði og nauðsyn þess að nota
innlenda orku i stað oliu þar
sem þvi verður við komið,
hefðu ekki farið fram hjá nein-
um. Talið er að um 55% af nú-
verandi oliuinnflutningi til
landsins fari til hitunar húsa
og iðnaðar, þar með talin raf-
magnsframleiðsla. Það er ein-
mitt á þessum sviðum sem
innlend orka getur komið i
stað innfluttrar oliu. Ef hægt
væri að mæta helming af þess-
ari orkuþörf með jarðvarma
og vatnsorku sparðist gjald-
eyrir, sem næmi yfir þúsund
milljónum króna á ári, miðað
við núgildandi innflutnings-
verð. Talið er að flest
byggðarlög i Reykjaneskjör-
dæmi fái jarðvarma til húsa-
hitunar á næstu tveimur ár-
um. En hvað um Norðurland?
Þar verða menn enn um sinn
að hita hús sin með ollu og
framleiða rafmagn með oliu-
knúðum diselstöðvum. Á árinu
1971 voru samþykkt lög um
heimild til virkjunar Reykja-
foss i Svartá. Það var að visu
litil virkjun 5500 hestöfl og átti
ab kosta 86 milljónir, það kost-
ar nú ca. 138 milljónir króna á
ári að framleiða þetta afl með
oliu. En það var hætt við þessa
framkvæmd og lögð lina til
Skagafjarðar frá Laxá.
Frumvarp það, sem var til-
efni þess, að þessar linur eru
ritaðar, hlýtur að vera byggt á
þeirri hugsun að ekki takist að
draga úr eða spara oliu-
notkun á norðurlandi. Ég get
ekki fellt mig við þessa skoð-
un. Það er hægt að hita öll hús
I þéttbýli og nokkuð af sveita-
býlum með rafmagni, þar sem
jarðvarmi er ekki tiltækur. Til
þess þarf m.a. að reisa orku-
ver á Norðurlandi, sem um
leið gerir stöðuga keyrslu
dieselstöðva óþarfa. Mér
skilst að stjórnvöld láti nú
vinna að athugunum á þessu.
Alþingismenn Norðurlands
hljóta, ásamt heimamönnum,
að vinna að þvi að fram-
kvæmdir hefjist svo fljótt sem
kostur er. Það er mikiö i húfi
fyrir fólkið i þessum lands-
f jórðungi og fyrir landið i heild
að innlend orka leysi oliunotk-
un af hólmi.
4. marz 1974
Vilhjálmur Jónsson
Opið bréf til Sigurjóns Rist
vatnamælingamanns