Tíminn - 14.07.1974, Blaðsíða 33

Sunnudagur 14. júll 1974.
tíminn
33
Gos I eldfjallinu Kljútsjevskaja á Kamtsjatka.
friði upp frá þvi-Og hann hafði sitt
fram. Nokkrum árum seinna
fékk hinn ungi og upprennandi
visindamaður Markhinin að
starfa undir handleiðslu pró-
fessors V.I. Vlodavets, og 1958
varði hann doktorsritgerð um
eldfjallafræði og var settur
yfirmáður eldf jallarannsóka-
stöðvar Visindaakademiu Sovét-
rikjanna á Kamtsjatka.
Oft braut Markhinin heilann
um það, þar sem hann fylgdist
með stórbrotnum eldgosum
skammt frá
uppljómuðum gigunum, hvað
lesa mætti út úr þvi, sem við
augum blasti. Hvaða þátt áttu
eldfjöll i sköpunarsögu jarðar?
Hann settist niður við útreikninga
og fékk fram formúlu, sem hægt'
var að nota til að ákvaðra magn
þeirra gastegunda, sem eru fylgi-
fiskar eldgosa. Hann greindi
efnasamsetningu gastegunda og
hrauna úr ýmsum eldstöðvum og
hélt áfram hugleiðingum sínum:
— Árið 1964 þeytti eldfjallið
Sivelúts rúmlega 1 rúmkilómetra
af gosefnum upp úr iðrum jarðar,
i Krakatá-gosinu var magnið um
18 rúmkilómetrar, og i Tambora,
árið 1815, 186 rúmkólómetrar.
Þetta voru að visu mikil gos. En á
okkar öld einni saman er tala eld-
gosa komin yfir þúsund. Að
jafnaði bera eldfjöli árlega upp á
yfirborð jarðar að minnsta kosti 3
milljarða tonna af gosefnum. Og
hve lengi hafa eldstöðvar verið að
verki? Frá þvi elztu bergtegundir
mynduðust hafa ekki komið þau
timabil i sögu jarðar, að þau hafi
verið „atvinnulaus”. Þvi hlýtur
að hafa safnazt fyrir svo mikið af
gosefnum, sem eldfjöll hafa spúið
upp á þeim 4,5 milljörðum ára,
sem jarðsagan næryfir, að massi
þeirra sé þvi sem næst jafnmikill
og massi allrar jarðskorpunnar.
Niðurstöður hans eftir marga
ára heilabrot, fjölda rannsóknar-
leiðangra og útreikninga eru þær,
að meginlönd jarðar hafi orðið til
af völdum eldgosa. Eldvirkni er
losun gastegunda úr möttli
jarðar. í mörg hundruð milljónir
ára hafa eldstöðvar dælt efni úr
jarðmöttlinum upp á yfirborð
jarðar eins og risavaxnar dælur.
Þannig var heimur okkar
byggður, og sams konar
byggingarstarf á sér ennþá stað á
mótum úthafsbotns og megin-
landa, þar sem „keðja Plútons”
— eldfjöllin — lykur um viðáttur
Kyrrahafsbotnsins. Meðfram
þessari eldfjallakeðju liggja hyl-
djúpar botnrennur með ginandi
sprungum, og hér hefja efni úr
iðrum jarðar — bergkvika, hreint
vatn og gastegundir — göngu sina
i hringrás jarðfræðilegra ferla i
efri lögum jarðar.
Samkvæmt útreikningum
Markhinins hefur helmingur alls
vatns heimshafanna komið upp
við gos, hinn helmingurinn með
vatnshverum og gufuhverum. Og
loftið, sem við öndum að okkur, á
einnig ætt sina að rekja til gas-
tegunda úr eldstöðvum.
— Ég held þvi hiklaust fram, ■
segir visindamaðurinn, að
meginlönd, höf og lofthjúpur
jarðar, og þá lika sjálft lifið á
jörðinni, sé til orðið fyrir
eldvirkni.
Hann situr ásamt starfs-
bræðrum sinum við nýkulnaðan
gigbarminn. Á tveimur vikum, i
hamförum og eldhrið gossins,
hefur fæðzt nýtt keilulaga fjall.
„Barnið” er um það bil 150
metrar á hæð og nokkur hundruð
metrar i þvermál. Skammt frá
sjást tveir griðarstórir sprengi-
gigar og mikil gossprunga nokkur
hundruð metrar á lengd. Ný
kennileiti hafa myndazt á ásjónu
jarðar, og þeim þarf að gefa nöfn.
Það er i verkahring Markhinins
og samstarfsmanna hans, sem
fyrstir litu þau augum.
— Hvað eigum við þá að láta
barnið heita?
Þeir þrefuðu um þetta stundar-
korn, urðu svo sammála um að
nefna nýja giginn „Ofurhuga” i
höfuðið á rannsóknarskipi þeirra.
Annar sprengigigurinn var
nefdnur Vlodavtsa til heiðurs
kennara Markhinins, sem varð
sextugur sama dag og gosið hófst.
Jevgeni Markhinin er nú að
koma á fót rannsóknarstöð i
ýmsum greinum jarðfræði á
eyjunni Kúnasir. Eitt af verk-
efnum stöðvarinnar er að finna
leiðir til að sjá jarðskjálfta fyrir.
Auk þess verða gerðar jarðefna-
fræðilegar athuganir á jarðhita,
kannað jafnvægi efnisins og
hringrás þess i efri lögum jarðar.
Reynt verður að rekja slóð
efnisins i jarðfræðilegum ferlum,
þar sem það tekur furðulegustu
breytingum.
Þegar þetta er skrifað, er
Markhinin kominn aftur til Kúril-
eyja. Aður en hann fór þangað,
kom út önnur útgáfan af bók hans
„Keðja Plútons”, Verið er að
undirbúa útgáfu hennar erlendis.
Þetta verk visindamannsins er
sérstæður skerfur til samstarfs
jarðeðlisfræðinga viða um heim.
— Elvirkni segir Markhinin, —
kemur fyrir viðar i geimnum en á
plánetu okkar. Áður en langt um
liður verðum við margs visari um
það, sem er að gerast á Venus og
Mars. Horfur eru á að öra þróun
geti orðið um að ræða i nýrri
visindagrein — eldfjalla-
rannsóknum úti i geimnum.
Claas
múgavélar
AR4 5 hjóla lyftutengd.
BSM6 6 hjóla dragtengd.
• Raka mjög vel, og skilja eftir sig litla dreif.
• Raka frá skurðbökkum og girðingum.
• Afköst eru um 2—3 ha/klst.
• Léttar og einfaldar í meðförum.
• Vinnslubreidd BSM6 2.80 m, AR4 1.70—2.20 m.
Tilbúnar til afgreiðslu strax.
IIIIISUDURLANDSBRAUT 32 • REYKJAVlK • SÍMI 86500 • SlMNEFNI ICETRACTORS
Hraöi, þægindi
Hinar vinsælu Friendship skrúfuþotur Flugfélagsins sameina lands-
byggðinameð tíðum ferðum, hraðaog þægindum. Áætlunarferðir
bifreiða milli flestra flugvalla og nærliggjandi byggðar-
laga eru í beinum tengslum við flugferðirnar. Njótið
góðrar og skjótrar ferðar með Fiugfélaginu.

SKRIFSTOFUR FLUGFÉLAGSINS OG UMBOÐSMENN UM LAND ALLT VEITA NÁNARI UPPLÝSINGAR OG FYRIRGREIÐSLU
FLUCFÉLAC ÍSLAJVDS