Tíminn - 21.02.1986, Blaðsíða 7

Tíminn 7
Föstudagur 21. febrúar 1986
VETTVANGUR
Hjörleifur Guttormsson, alþingismaður:
Ótæk vinnubrögð
stjórnarflokkanna
Lagasetning án samráðs
Enn á ný eru málefni landbúnað-
arins í brennidepli, að þessu sinni
vegna hrapalegra mistaka í stjórnun
búvöruframleiðslunnar.
Um síðustu mánaðamót bárust
kúabændunt erindi frá Framleiðslu-
ráði landbúnaðarins, þar sem þeim
var tilkynnt um það framleiðslu-
magn mjólkur sem þeir fengju fullt
verð fyrir á verðlagsárinu. Þar er
miðað við tímabilið frá 1. september
1985 til 31. ágúst 1986. Þessir
skömmtunarseðlar frá Framleiðslu-
ráði eru byggðir á lögunt „um fram-
leiðslu, verðlagningu og sölu á bú-
vörurn" sem ríkisstjórnarflokkarnir
knúðu fram á Alþingi sl. vor.
Alþýðubandalagið og fleiri í stjórn-
arandstöðu gagnrýndu harðlega
ýmsa þætti varðandi þá lagasetn-
ingu, þar á meðal að bændum var
ekki veitt ráðrúm til að kynna sér
efni frumvarpsins áður en það var
lögfest.
Hert að úr tveimur áttum
í krafti þessara laga samdi land-
búnaðarráðherra síðan við Stéttar-
samband bænda um heildarmagn
mjólkur, 107 milljónir lítra, sem rík-
ið ábyrgðist bændum fullt verð fyrir á
verðlagsárinu. Er þar um að ræða ná-
lægt 4 milljón lítra samdrátt frá fram-
leiðslu næsta verðlagsárs á undan
1984-85. Samtímis þessu var dregið
úr útflutningsbótarétti og þannig
þrengt að bændum úr tveimur áttum
samtímis.
Við gerð samningsins um mjólk-
urframleiðsluna ílok ágúst sl. varvið
það miðað að innanlandsneyslan
svaraði til 100 milljóna lítra, en áætl-
aður útflutningsbætur, um 180 mill-
jónir króna, áttu að nægja fyrir 7
milljón lítra umframframleiðslu.
Það var þannig ljóst á síðasta sumri,
að framundan væri mikill samdráttur
í mjólkurframleiðslu sem fullt verð
kæmi fyrir.
Kvóti á miðju verðlagsári
Það liðu hins vegar nær 5 mánuðir
af samningstímabilinu án þess að
landbúnaðarráðuneytið og forystu-
menn bænda gerðu dæmið upp gagn-
vart einstökum svæðum og fram-
leiðendum innan þeirra. Fyrst þann
22. janúar undirritaði Jón Helgason
reglugerð um stjórn mjólkurfram-
leiðslunnar og í framhaldi af því voru
framleiðslukvótarnir sendir út til
bænda og vinnslustöðva. Ekki er vit-
að um neinar skipulegar aðgerðir
undanfarna mánuði af hálfu þessara
aðila, ráðuneytis, Stéttarsambands
og Framleiðsluráðs, til að vara
bændur við og leitast við að draga
með skipulegum hætti úr þeirri fram-
leiðsluaukningu mjólkur sem við
blasti og sem vatt upp á sig frá mán-
uði til mánaðar. Upplýsingar um þá
þróun lágu ekki á lausu, að minnsta
kosti var þeim ekki komið á framfæri
við Alþingi eða landbúnaðarnefndir
þingsins.
Tengslin á milli ofangreindra að-
ila, ráðuneytis og bændaforystunnar
virðast hafa verið mjög tilviljana-
kennd síðustu mánuði. Þannig starf-
aði nefnd á vegum landbúnaðar-
ráðuneytisins að því að leita lausna á
stöðu þeirra bænda sem eiga í mest-
um erfiðleikum, og tillögur hennar
miðuðu í ýmsum tilvikjum að því að
aukin yrði mjólkurframleiðsla á við-
komandi býlum.
Aukning í stað samdráttar
Það liggur fyrir að á fyrstu 5 mán-
uðum verðlagsársins frá september
til janúarloka jókst mjólkurfram-
leiðslan í heild um 5.5. milljónir lítra
eða um 14% miðað við sama tímabil
fyrir ári. Af þessu magni féll lang-
mest til á Suður- og Vesturlandi eða
um 4.7 milljónir lítra, en aukningin
varð lítil norðanlands og austan og
raunar samdráttur á Norð-Austur-
landi.
Þessi magnaukning í mjólkur-
framleiðslunni er vissulega hrikaleg
staðreynd og eykur verulega á vand-
ann framundan. Nú á miðju verð-
lagsári eru búnar þær útflutningsbæt-
ur sem ríkisstjórnin gerði ráð fyrir
vegna mjólkurafurða á öllu verðlags-
árinu.
Það kemur vissulega úr hörðustu
átt þegar forráðamenn mjólkur-
framleiðenda á Suðurlandi, þar sem
framleiðslan hefur aukist um 3.3.
milljónir lítra á 5 mánuðum, setja
fram hugmyndir um að leggja beri
niður mjólkurframleiðslu í öðrum
landshlutum, þ.e. á Austurlandi og
Vestfjörðum. Endurskipulagning
hefðbundinnar búvörufrantleiðslu
með tilliti til landkosta og markaðs-
aðstæðna á vissulega að vera til um-
ræðu, og þótt fyrr hefði verið. í nú-
verandi stöðu er hins vegar ekki
vænlegt fyrir bændur að skapa sund-
rungu innbyrðis með fjarstæðu-
kenndum málflutningi eins og heyra
mátti frá formanni samtaka kúa-
bænda á Suðurlandi.
Óréttlát skipting
Framleiðsluskerðingin nú bitnar
vissulega á mjólkurframleiðendum í
heild en kemur afar misjafnlega
niður á einstökum byggðarlögum og
mjólkursamlagssvæðum. Einna
verst verða þau svæði úti þar sem
meðalframleiðslan er lág og um enga
verðskerðingu hefur verið að ræða til
þessa. Dæmi um slíkt höfum við á
Austurlandi hjá mjólkursamlaginu á
Djúpavogi þar sem framleiðslan
nægir rétt fyrir heimamarkaði drjúg-
an hluta úrárinu. Svipuðu máligegn-
ir um Norðfjörð, þarsem framleiðsl-
an og neysla standast nokkurn veg-
inn á en gert er ráð fyrir um 10%
skerðingu á fullvirðisrétti. Þannig
dæmi má finna víða um land og svig-
rúmið til leiðréttinga samkvæmt 10.
grein reglugerðarinnar er allsendis
ónóg til lágmarks leiðréttinga.
Þeir sem haldið hafa framleiðslu
sinni innan búmarks eins og það var
ákveðið 1980, verða hvað harðast úti
við úthlutun á fullvirðisrétti. Einnig
fá þeir bændur skell sem að undan-
förnu hafa framleit umfram búmark
upp á von og óvon. Eins og haldið
var á málum var gamla kerfið ekki
notað til virkrarstjórnunar, t.d. voru
samþykktar um 10% viðbætur við
upphaflegt búmark fram til 1985 eða
sem svarði 170 þúsund ærgildum og
kom það mjög misjafnlega niður á
einstökum svæðum.
Landbúnaðarráðherra
krafinn um upplýsingar
Það er ekki rétt sem fram kom
m.a. í Ríkisútvarpinu, að alþingis-
menn hafi setið tómlátir yfir þessum
tíðindum uns sunnlenskir bændur
fylktu liði í Njálsbúð. Viku áður
lögðu allir þingmenn Alþýðubanda-
lagsins fram beiðni um skýrslu frá
landbúnaðarráðherra um undirbún-
ing að svæðabúmarki og um fullvirð-
isrétt bænda. Þar er ráðherra m.a.
krafinn upplýsinga um hvað valdi því
að reglugerðin um mjólkurfram-
leiðsluna var jafn síðbúin og raun
ber vitni. Aðalefnið í beiðni okkar
þingmanna Alþýðubandalagsins
varðar hins vegar upplýsingar um
fullvirðisréttinn á hverju bú-
markssvæði og til einstakra framleið-
enda, um stærð jarða flokkað eftir
ærgildisafurðum og um hvað líði
undirbúningi að stjórn á framleiðslu
sauðfjárafurða vegna næsta verð-
lagsárs. Einnig er ráðherra beðinn
um að upplýsa í hve miklum mæli sé
tekið tillit til landkosta á einstökum
svæðum og jörðum og til markaðsað-
stæðna í einstökum byggðum og
landshlutum við undirbúning að
stjórnun búvöruframleiðslunnar á
grundvelli löggjafarinnar frá í fyrra.
A síðasta Alþingi flutti ég ásamt
fleiri þingmönnum Alþýðubanda-
lagsins tillögu til þingsályktunar um
úttekt á stöðu bænda og ráðstafanir í
landbúnaði, þar sem bent var á ýms-
ar leiðir til úrbóta. Þar er m.a. lögð
áhersla á að jafna þurfi aðstöðu með-
al bænda og auka verði niðurgreiðsl-
ur á landbúnaðarafurðum til að
draga úr þeim samdrætti sem gengið
hefur yfir síðustu árin. I svari land-
búnaðarráðherra í apríl í fyrra við
fyrirspurn minni urn þróun á niður-
greiðslum á landbúnaðarvörum frá
árinu 1982 til 1985 kom m.a. fram,
að vegna samdráttar í niðurgreiðsl-
um hafi verð á kindakjöti hækkað
um 31%, á mjólk um 43% og á
smjöri um 51%. Enginn efast uni að
þessi mikla verðhækkun liefur ásamt
kjaraskerðingu hjá þorra fólks haft
mikil og óhcillavænleg áhrif á ncyslu
hefðbundinna landbúnaðarafurða,
þótt fleira komi þar við sögu. Aukn-
ing á niðurgreiðslum hefði því átt að
vera sjálfsögð aðgerð af hálfu stjórn-
valda sem undanfari breyttrar fram-
leiðslustjórnunar.
Samábyrgð
stjórnarflokkanna
Ástæðulaust er.að draga úr ábyrgð
landbúnaðarráðherra á stjórnvalds-
aðgerðum varðandi búvörufram-
leiðsluna að undanförnu. Hann er
hins vegar ekki einn um hituna. Ráð-
herrar og þinglið Sjálfstæðisflokks-
ins bera óskoraða samábyrgð á þeirri
stefnu sem framfylgt hefur verið um
stjórnun búvöruframleiðslunnar,
þar á meðal á því að reglugerð er nú
sett á miðju verðlagsári. Öllum mátti
vera Ijóst sl. sumaraðundirbúningur
slíkrar reglugerðar tæki sinn tíma og
eðlilegast hefði verið að fjalla sam-
tímis um nautgripa- og sauðfjár-
afurðir. Framsóknarflokkurinn og
Sjálfstæðisflokkurinn hafa ráðið
ferðinni í landbúnaðarmálum um
áratugi. Bændur og aðrir landsmenn
eru nú að uppskera afraksturinn af
skammsýnum og handahófskennd-
um vinnubrögðum oddvita þessara
flokka í málefnum landbúnaðarins.
Þær kveðjur sem borist hafa út um
sveitir að undanförnu eru aðeins
upphafið að því sem boðað hefur
verið af stjórnvöldum. Reiknivél-
arnar eru byrjaðar að telja niður
sauðfjárstofninn og í tölvuforritinu
er gert ráð fyrir stórfelldum sam-
drætti í neyslu dilkakjöts á næstu
árum.
Brýnt er að menn leggist sanian á
árar til að bregðast við aðsteðjandi
vanda og hættunni á stórfelldri
byggðaröskun. Þar þarf að samstilla
þjóðarhagsmuni og stuðla að sam-
vinnu og skilningi fólks til sjávar og
sveita, bænda og neytenda og þeirra
sem starfa við úrvinnslu úr hrácfnum
frá landbúnaði.
18. febrúar 1986
Hjörleifur Guttormsson.
Illll
BÓKMENNTIR

111111111111
llllllll!
Illllllllllllllllllll
Ættmóðurskáldskapur
Erla Þórdís Jónsdóttir:
Maldað í móinn,
Reykjavík 1985.
Það kemur fram á bókarkápu að
höfundur þessarar bókar, Erla Þór-
dís Jónsdóttir, er Reykvíkingur á
sextugsaldri, hún er tvígift og sjö
barna móðir. Þar er einnig greint svo
frá að hún hafi verið starfandi kenn-
ari um tólf ára skeið. Líka segir þar
að þegar erfiðleikar og heilsuleysi
steðjuðu að henni hafi hún gripið til
kveðskaparins sér til hugarhægðar.
Árangurinn er þá þessi bók, sem gef-
in er út af samstúdentum hennar frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1948,
nánar til tekið kvenstúdentunum.
Áður hefur hún skrifað eina bók sem
hún samdi eftir minningum móður
sinnar um gömlu Reykjavík.
Kveðskapur Erlu Þórdísar er
býsna lipurlega gerður og nokkuð
margþættur. Hún yrkir um hvaðeina
sem fyrir augu ber úr daglega lífinu,
svo sem þessar haglega gerðu vísur
sem hún nefnir Sumar í Reykjavík:
í blóma stendur borgin öll,
blána í fjarska snœkrýnd fjöll,
ilmar björk og angar rós,
yljar broshýrt himinljós.
Skuggum varpa skýin grá,
úr skúralindum vökvun fá
menn og dýr, sem grösin grœn.
Guði sendum þakkarbœn.
Annars fer því fjarri að hún bindi
sig hvarvetna við gamlar reglur ríms
og stuðla, þó að svo sé hér. Til dæmis
rakst ég þarna á vísu undir drótt-
kvæðum hætti sem nokkuð sérkenni-
lega er farið með. Hún nefnist Þura
og er svona:
Ellimóð þraukar Þura,
þarna situr og barna
saumar sýknt og heilagt
sœtt margtfat, svo natin.
Fingurbjargarbera
barmar og hvarma strýkur
sér og segir, að eigi
allsterkt gangi verkið.
Hér er alhendingunum í jöfnu lín-
unum haldið, sen sleppt skothend-
ingunum í stöku línunum sem að
fornu voru fastur þáttur í drótt-
kvæðu. Auk þess er skotið einni al-
hendingu aukalega í næstsíðustu
línu, sem ekki mátti gera að fornu.
Má vera að hér sé verið að benda á
leið til að laga dróttkvæðan hátt að
Erla Þórdís Jónsdóttir
nútímanum, og kannski eiga fleiri
skáld eftir að feta í þessi fótspor?
Þá er þarna sérkennilegt kvæði um
lýðveldisstofnunina á Þingvöllum
1944, þar sem laglega er fléttað sam-
an lýsingu á hátíðinni í hinu leiðin-
lega veðri sem þá var og persónuleg-
um minningum höfundar. Þar er fátt
sagt og fleira gefið í skyn, líkt og
byrjar í ljóðum, til dæmis:
Regnið flœddi,
rann og streymdi.
Undrun og skelfing
greip unga mey,
hvorki var hún
kona hé barn.
Annars er það kannski sterkasta
einkennið á þessari bók hve greini-
lega hún ber það með sér að vera ort
af konu sem eignast hefur fjölda af-
komenda og er vakin og sofin í því að
halda yfir þeim ’verndarhendi. Erla
Þórdís kemur að mínu viti fram sem
ættmóðir í þessari bók sinni í bestu
merkingu þess orðs, því að það er
umhyggja góðrar móður sem hvar-
vetna vakir í bókinni.
Þetta birtist í ýmsum myndum, og
meðal annars er þarna töluvert af
kveðskap til ungra barna og um
áhugamál þeirra. En þetta kemur
einnig fram í allmörgum kvæðum
sem fjalla um ýmis fyrirbæri nútíma-
þjóðfélags, svo sem hjónaskilnaði,
lífsgæðakapphlaupið, einstæða for-
eldra, svik í tryggðum, víndrykkju,
fóstureyðingar og tóbaksreykingar. 1
öllum slíkum málum tekur Erla
Þórdís ákveðna afstöðu, sem í stuttu
máli felst í því að hún trúirgreinilega
á fornar dyggðir og er tortryggin á
lausung nútímans.
Þar er það sömuleiðis umhyggja
hennar fyrir unga fólkinu sem ræður
ferðinni, en sannast sagna er þó að í
þessum kvæðum hættir henni til að
verða dálítið einstrengingsleg og
stundum um of. Þó þarf ekki að efast
um góðan vilja hennar, sem raunar
er í takt við það sem hún segir á ein-
um stað, í kvæðinu Horft um öxl:
Ævin erstutt, eilífðin löng,
agar sín börn œttmóðir slröng.
Ástrík hún þó ann okkur tveim,
síðar viðfinnum fegurri heim.
En henni tekst miklu betur upp
þegar hún sendir litlum ungum
kveðjur, svo sem þessa sem nefnist
Afmælisgjöf:
Að hlýju hvors annars oss víst ber
að vinna,
ég vettlinga hér með þér fœri
frá höndunum mínum til
handanna þinna
með hamingjuóskum, minn kœri.
Svona vísa vekur hlýjar tilfinning-
ar hjá þeim sem les.
Eysteinn Sigurðsson