Tíminn - 05.12.1989, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 5. desember 1989
Tíminn 7
BÓKMENNTIR Mllllllllllllllim..............................................................................................................................................................III.............
Jagast í blæðandi sári
NÁTTVÍG
Skaldsaga eftir Thor Vilhjálmsson
Mál og menning, 1989
Eftir að skáldsaga um grámosa
varð almenningseign og Thor varð
frægur fyrir alvöru út fyrir innlendan
„menningarheim", verður ekki hjá
því komist að bera önnur verk
höfundar við fyrri afrek að einhverju
leyti. Æði margir sem ég hef heyrt
tala af hreinskilni um Grámosann
segjast aldrei hafa komist í gegnum
söguna vegna þess að hún hafi verið
svo erfið aflestrar og torskilin. Slíkt
vill fylgja skáldsögum í þungavigtar-
flokki og hér er ein slík á ferðinni.
Náttvíg er að vísu ekki beint torskil-
in, en hún er vissulega í þeim
flokknum sem vigtar eitthvað í ís-
lenskum skáldsagnaheimi. Hún liðk-
ar hugann og stælir málkenndina við
yfirlestur. Thor er í stöðugri áskorun
við lesanda sinn.
Höfundurinn hefur fyrir löngu
skapað sér sess á meðal rithöfunda
samtíðarinnar og hann hefur meira
að segja orðið fyrir því óláni að
verða almenningseign með einni bók
eins og áður segir. I þessu sambandi
tala ég óhikað um ólán, þar sem
erfitt getur verið að meta eiginlegar
vinsældir af slíkri sölusprengingu.
Hann sló vissulega í gegn, en allt of
margir eiga gráan mosa aðeins til
glóandi skrauts uppi í stofuhillu. Og
allt of margir hafa aðeins getað
stautað sig fram úr fyrstu tuttugu
blaðsíðunum eða svo. Sá hópur varð
undir í áskorun höfundarins. Aðeins
hluti íslendinga hefur lesið þá bók
sér til gagns og ánægju.
Því er ég að rekja þetta hér, að
mér finnst eins og útgefendurnir ætli
að nota Thor til að slá í gegn að nýju
með NÁTTVÍGUM. Gera sér mat
úr skáldi. Svo er að minnsta kosti að
sjá í sjónvarpsauglýsingum.
Gleði og hryggð
Það sem gleður mig í nýju bókinni
hans Thors, NÁTTVÍGUM, er sú
jafnvægislist, sem hann virðist
ástunda milli skáldsögu og ljóðlistar.
Þetta kemur skemmtilega fram í
kaflanum Karlinn í brúargluggan-
um. Kaflinn er aðeins þrjár línur og
samtals fjórar setningar. Þrjár stutt-
ar og ein löng. Hallast skáidsagan
yfir í ljóð, eða er ljóð í skáldsögunni
miðri?
Eins er það ósvikið handbragð
skálds að breyta kvenmanni í kött í
tveimur til þremur setningum.
Skáld sem getur gert þessa hluti
hlýtur að eiga erfitt með að halda sig
innan agaðrar bragfraeði ljóða, eða
formskipan venjulegs óbundins
máls. Hvort tveggja kemur fram í
stílbrigðum höfundar. Hann setur
saman orð sem aðrir skeyta ekki
saman í rituðu máli ogsetningarskip-
án hans er með öðrum hætti en
gengur og gerist. Margar setningar
eru alls engar setningar samkvæmt
skilningi málfræðinnar og sumar
setningar eru miklu frekar fjöldi
styttri setninga. Punktarnir eru með
öðrum orðum á öðrum stöðum en
hjá öðrum höfundum. Greinamerk-
in gegna öðru hlutverki í verkum
Thors en að skipta sögunni niður í
formfastar setningar. Setning ein
sem nær frá blaðsíðu 79 og yfir á
blaðsíðu 80, er kannski dæmi um
það. Hún er samtals tuttugu og þrjár
línur, án þess að vera endilega
lengsta málsgrein bókarinnar.
Hnífnum snúið
Eitt er það sem ekki getur glatt
alla lesendur. Það er sú árátta höf-
undar að notast við nýlega persónu-
lega harmleiki úr raunveruleikan-
um, sem fyrirmyndir að atvikum
skáldsögunnar. Ætla ég ekki að
auka enn á ógæfu viðkomandi fórn-
arlamba með því að benda hér á
dæmi um þetta, en segi aðeins að
djarft er að nota sviðsmynd af lág-
kúrulegu innbroti og líkamsmeiðing-
um, sem framið var á næstliðnum
vetri. Gildir þá einu þótt persónulýs-
ingum sé hnikað til (einkum af því
að það er heldur til verri vegar) og
atburðarrásin færð í skáldlegan
búning. Finnst mér að verið sé að
snúa hnífi í blæðandi sári og ýfa upp
viðkvæmar minnmgar.
Öðrum þræði er NÁTTVÍG
spennandi skáldsaga og full af litrík-
um persónum. Hún ber í heild vott
um næman skilning höfundar á ís-
lensku mannlífi í öllum margbreyti-
leika þess, allt frá orðljótum ræsi-
srónum til þegjandi skákmanna að
tafli. Öllu þessu velur höfundur
fléttu við hæfi og setur manndráp í
bland við aðra þætti mannlífsins,
eðlilega sem og neikvæða.
Kristján Björnsson.
Hver dæmir Króksara?
GLAMPARÁGÖTU
Brellur og bernskuminningar Bjössa
bomm
Minningar Björns Jónssonar læknis
ur æsku
Útg: Skjaldborg, 1989
Það getúr verið hættulegt fyrir
eldri borgara að setjast niður og
skrifa æskuminningar og rifja upp
bemsku sína í bókum. Oft vill henda
að öldungarnir skoði fortíð sína í
bjöguðu ljósi þess sem síðar hefur á
dagana drifið. Eins vill oft vanta þá
eðlilegu skugga, sem er að finna í
dýpt hvers manns. Við lestur á
bókinni hans Bjössa bomm, eins og
Björn Jónsson læknir var kallaður á
Sauðárkróki, kemur hið gagnstæða í
Ijós. Ekkert er undan dregið miðað
við það sem almennur lesandi getur
átt kost á að meta.
Þar erum við einmitt komin að því
sem erfitt getur verið að sanna eða
Skáldað á misjöfnu götumáli
hrekja. Björn Jónsson er kominn
yfir sjótugt og er því ekki nokkur
leið fyrir mig eða aðra, sem fædd
erum löngu eftir heimsstríðin, að
dæma um það hvort frásögnin af
eigin æsku sé stórlega ýkt eða ekki.
Munnmælasögur á Króknum af
Bjössa bomm eru þó þeirrar ættar að
í þessu máli er ekki líklegt að
ýkjurnar séu stórar. Hann hefur án
efa verið uppáfinningasamur og
snjall þessi snáði. Það sem ýtir undir
þá skoðun mína er sú staðreynd að
Króksarinn virðist draga fátt undan
af því, sem virðulegir borgarar
myndu almennt veigra sér við að
taka með í óafturkræfar bernsku-
minningar á bók. Það eru því með
öðrum orðum lýsingar á atvikum á
borð við migukeppnir og þess háttar
uppátæki, sem gera frásögn Bjössa
trúverðuga.
Athyglisvert er að sjá hvernig
Birni tekst að rifja upp löngu iiðna
hluti eins og til dæmis hvernig hann
fer nákvæmlega ofan í saumana á
ýmsum smíðum sínum. Er rétt að
minna á að hér er höfundur að rifja
upp atvik er gerðust fyrir vestur-
landakreppuna og fram á fjórða
áratuginn.
SÓLEYJARSUMAR
Skáldsaga eftir Guömund Halldórsson
frá Bergsstöðum
Bókaútgáfan Hildur, 1989
Við lestur SÓLEYJARSUMARS
kemur strax fram ákveðin hæfni
höfundar á því sviði að segja frá
skálduðum atvikum á raunsannan
hátt og lifandi. Hann fjallar í þessari
skáldsögu sinni m.a. um þá menn,
sem við getum nú á tímum kallað
farandverkamenn. Þeir glíma við
gamlar og slitnar vinnuvélar búnað-
arsambandanna og borða á sveita-
bæjum og hótelum á víxl. Hugur
aðalpersóna SÓLEYJARSUMARS
hvarflar stöðugt til ungra og föngu-
legra stúlkna. Einnig og ekki síður
er hugsað um það, hvernig hægt
verði að útvega vínföng fyrir helgar-
kvöldin. Aðstæðurnar kannast flest-
ir mæta vel við og er því fullyrt að
baksvið sögunnar er sannverðugt.
Þegar kemur að því að vega og
meta hvernig sagan er skrifuð, fer
málið að vandast. Þrátt fyrir allt er
framvinda sögunnar vel skiljanleg,
en mikið vantar á að málfarið sé
nógu vandað. Er ég ekki að mælast
til þess að allir pennar skrifi gullald-
armál, sem takmarkaður fjöldi
manna hefur í sjálfu sér forsendur til
að skilja. Hitt er ljóst að talsverður
munur er jafnan á því hvernig menn,
annars vegar, tala saman og beita
orðum í spjalli yfir kaffibolla, eða
hins vegar hvernig slík samtöl eru
sett niður á prent í innbundnum
bókum.
Að mínu mati er á köflum í
bókinni SÓLEYJARSUMAR, ekki
hugað nógu vel að þessu atriði. Við
vitum flest öll að þegar við tölum
saman á vinnustað og við önnur
tækifæri, er ekki alltaf farið eftir
ströngum skilmálum setningar-
skipunar eða skólamálfræði. Hins
vegar getur það orðið einkennilegt
aflestrar að sjá óvandað talmál í
persónulýsingum skáldsögunnar eða
þegar höfundur er greinilega að lýsa
hugsunum viðkomandi söguhetju.
Tek ég dæmi um þetta af bls. 70:
“... Kaffið beið okkar í hitabrúsa á
eldhúsborðinu. Tíu kaffið var okkur
einnig til reiðu, vel úti látið. Við
gerðum því skil á venjulegum tíma.
Síðasta klukkutímann hafði ég litið
nokkuð oft á úrið og nú vantaði það
korter í tólf. Ég mældi vegalengdina
heim að bænum með augunum og
MINNINGAR ELDS
Skáldsaga e. Kristján Kristjánsson
Almenna bókafélagið, 1989.
Þetta er fyrsta skáldsaga Kristjáns
Kristjánssonar og vonandi verður
hún ekki sú síðasta, enda hefur hann
ævina fyrir sér. Penninn er efnilegur
og með fágun og þroska á hann
efalaust eftir að senda frá sér fleiri
ánæguleg skáldverk. Hann hefur
þegar sent frá sér tvær ljóðabækur
þótt nú stigi hann fyrst fram sem
skáldsagnahöfundur.
Þótt ég fari þetta mjúklegum orð-
um um MINNINGAR ELDS, er
ekki þar með sagt að ég hafi beinlínis
fallið fyrir bókinni. Margt á eftir að
batna í stíl og áferð höfundarins, en
vísirinn er góður. Gagnrýni er þörf
af hálfu höfundarins sjálfs og vel
hefði mátt gera þessa skáldsögu
mjög frambærilega ef legið hefði
verið yfir henni ögn lengur. Meðal
þess sem laga þarf er ofnotkun á
persónufornöfnum sem aldrei getur
virtist að okkur mundi ekki veita af
tímanum. ... Ég veifaði Bjarna og
benti honum á úlnlið minn þar sem
klukkan var.“
Ekki ætla ég að segja að ómögu-
legt sé að skilja hvað höfundur er að
segja, en bendi aðeins á að erfitt
hlýtur að hafa verið að veifa Bjarna,
enda er hann ekki sagður dvergvax-
inn eða léttur í meðförum í hlutverki
veifu. Út frá samhengi textans er þó
hægt að draga þá ályktun að sögu-
persónan hefur verið að veifa
Bjarna.
verið gott mál í skáldsögu. í upphafi
bókarinnar er sérstaklega áberandi
ofnotkun á fornafni fyrstu persónu,
enda alveg ljóst að talað er út úr
höfði einnar persónu, þótt sagan
öðlist óræðnari merkingu þegar líður
á bókina.
Þetta eru þó smámunir ef slíkur
stíll á eftir að þroskast af skáldinu og
er vissulega von til þess. Önnur
smáatriði sem ég neyðist til að benda
á, eru fáeinar prentvillur í textanum
og rakst ég t.d. á vitlausar orðskipt-
ingar milli lína. Slíkt á ekki að henda
vandaða forleggjara og alls ekki
þegar um frumsamda íslenska skáld-
sögu er að ræða.
Örlagasaga Axels og Orra er trú-
verðug þrátt fyrir allt og loginn og
brennandi eldurinn ramma hana inn
í margföldum skilningi. Þannigverð-
ur bruni og logi til þess að færa
spennu í söguna umfram það sem
hún annars bíður uppá. Eftirtektar-
vert er að sjá hvernig höfundi tekst
til með að einfalda heim Orra og
Ætla ég ekki að fjalla frekar um
málfarið á þessu textabroti, enda
eru þær flestar verulega gallaðar.
Læt ég kunnugum lesendum Guð-
mundar eftir það erfiða hlutverk að
dæma bókina í heild sinni. Fyrir
utan þessar augljósu ambögur er
einnig að finna prentvillur, sem
halda mætti að auðveldlega sæjust í
prófarkalestri. Er þar ekki við höf-
undinn sjálfan að sakast, heldur skín
þar í gegn frágangur útgefandans.
einskorða hann við áþreifanlega
hluti í næsta nágrenni hans. Tak-
markaður sjóndeildarhringur hans
er raunverulegur og það með öðru
gerir söguna sannari en ella.
Á hæla kaupa ástralska hringsins
Quintex á kvikmyndafélaginu
MGM/UA (en ekki kvikmyndasafni
þess) sem nú hafa gengið til baka,
fyrir 15 milljarða dollara komu kaup
japanska risafyrirtækisins Sony á
Columbia-kvikmyndafélaginu
(ásamt kvikmyndasafni þess,2.700
kvikmyndum) fyrir um 3,4 milljarða
dollara greiðslu og 1,2 milljarða
yfirtöku skulda. Af hlutabréfum
Columbia átti Coca-Cola enn 49%,
en það hafði keypt Columbia á 750
Bókin er í heild sinni skemmtileg
aflestrar og frásagnagieði Króksar-
ans leynir sér ekki. Hann virðist vera
samkvæmur sjálfum sér og því fróð-
legur í bland, þótt erfitt sé að henda
reiður á það hver hinn og þessi
aukapersónan er á Sauðárkróki á
þessum árum. Stafar það af því að
hann notar oft aðeins gælunöfn þess-
ara samferðamanna sinna frá æsku-
árunum, án þess að hirða um að
nefna þá sínum réttu nöfnum.
Þess vegna fullyrði ég óhikað að
þessi fyrsta skáldsaga Kristjáns
Kristjánssonar er logandi góð
byrjun. Það er óskandi að hann iði í
skinninu að halda áfram á skálda-
braut til frekari frama, minnugur
þess að stíll hverrar bókar og frá-
gangur verður ekki leiðréttur í næsta
tölublaði líkt og gerist með hvers-
daglegar dagblaðsgreinar.
Kristján Björnsson.
milljónir dollara 1982 (og er sagt
hafa hagnast um 1,2 milljarða doll-
ara á þeim viðskiptum). Auk kvik-
mynda framleiðir Columbia mynda-
flokka fyrir sjónvarp. - Hlutur Col-
umbia í samanlögðum sýningartekj-
um bandarískra kvikmyndafélaga
hefur verið með minnsta móti í ár,
eða um 14%.
Eins og kunnugt er keypti Sony
hljómplötufyrirtækið CBS Records
1987 fyrir 2 milljarða dollara.
Kristján Björnsson. Kristján Björnsson.
Logandi byrjun
Illllllll VIÐSKIPTALÍFIÐ lllllll!l!ilillllllllllllllllllllllilllllllllllll!llllllllll!ll
Sony kaupir Columbia