Tíminn - 05.12.1989, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Þriöjudagur 5. desember 1989
Þriðjudagur 5. desember 1989
Tíminn 9

þinn hestur við hestaheilsu?
Eftir Stefán Ásgrímsson
í fyrsta sinn síðan árið 1931 er nú
komin út bók um dýralækningar. Þó er
hin nýja bók sérhæfðari en bók Magnúsar
Einarssonar sem þá kom út því að bókin
Hestaheilsa eftir dr. Helga Sigurðsson
dýralækni fjallar, eins og nafnið bendir
til, eingöngu um hesta, sjúkdóma sem þá
geta hrjáð og viðbrögð og lækningar við
þeim.
í formála bókarinnar segir höfundur
m.a.: „Bókinni er fyrst og fremst ætlað
að vera handbók fyrir hestamenn, þegar
þeir þurfa hennar nauðsynlega við eða
sem liður í kennslu eða fræðslu á sviði
hrossasjúkdóma."
Ég styðst ekki við neina sérstaka
fyrirmynd en eins og sjá má af heimilda-
skrá þá vitna ég í rúmlega tuttugu rit,
innlend og erlend, en síðan byggði ég við
samningu bókarinnar á tólf ára reynslu
minni sem dýralæknis sem einkum hefur
sinnt hestum.
Nýjung hérlendis
Helgi sagði að handbækur eins og
Hestaheilsa væru til í flestum löndum en
þeim hefði ekki verið hægt að byggja að
neinu er heitið gat. Ástæða þess væri
einkum sú að allt önnur og ólík vandamál
tengjast erlendum hestum en þeim ís-
lensku. Bæði væri umhverfi annað hér á
landi en hér tíðkuðust hesthúsahverfi
auk þess að ýmislegt annað væri með
öðrum hætti. Auk þess væri mun seinna
byrjað að nota íslenska hestinn heldur en
erlenda hesta.
Vegna þessa væru öll vandamál sem
tengdust liðamótum og vaxtarlínum
miklu algengari erlendis en væri hér.
Ástæða þess væri að þar væri byrjað að
nota hesta og þeir jafnvel orðnir keppnis-
hestar tveggja vetra gamlir. Svo ungir
hestar væru ekki fullvaxnir og beinagrind
þeirra enn ekki fullmótuð.
„Slík vandamál sjáum við ekki hér.
Hinsvegar er algengt hér að margir hestar
séu samankomnir á litlu svæði. Þess
vegna koma upp ýmis árekstrareinkenni;
þeir lemja hverjir aðrar í þröngum gerð-
um og þvílíkt. þá setur mikil húsvist sitt
mark á hestana,“ sagði Helgi og hélt
áfram:
Sérstaða íslenska hestsins
„Auk þessa sem ég nefni þá höfum við
aðra sérstöðu. Hér eru engir veirusjúk-
dómar í hrossum en þeir eru verulegur
þáttur í heilsufari hrossa erlendis.
Veirusjúkdómar gætu vitanlega komið
upp hér einnig og ég hef velt því upp,
meðal annars í Eiðfaxa og í dagblöðum
og ég tek þetta mál meðal annar fyrir í
bókinni.“
Það er ekkert einfalt mál að vera
eigandi hests eða hesta og á þá geta
herjað ýmsir sjúkdómar og kvillar. Hesta
þarf að fóðra og sjá þeim fyrir beit auk
margs annars. Þá getur röng meðferð og
fóðrun orsakað ýmsa sjúkdóma. Um
slíkt fjallar Helgi rækilega í bók sinni en
í henni eru sérstakir kaflar um fóðrun og
fóðurþörf hrossa svo nefnt sé dæmi af
handahófi. í formála að bókinni segir
Brynjólfur Sandholt yfirdýralæknir m.a.:
„Ég er þess fullviss að efni bókarinnar
á eftir að auka fróðleik hestamanna og
bæta meðferð og líðan hrossa í landinu.
Því að þessi bók mun ekki safna ryki á
hillu, heldur verður stöðugt slegið upp í
henni ef vanda ber að höndum og reyndar
miklu oftar.“
Ekki er að efa að Hestaheilsu á eftir að
verða vel fagnað af hestamönnum en
þörfin hlýtur að vera fyrir hendi þar sem
sífellt fleiri verða hestadellubakteríunni
að bráð. í bókinni er tekið á helstu
heilsufarsvandamálum hesta, orsökum
þeirra og viðbrögðum við þeim en hvor-
ugt liggur ekki ætíð í augum uppi.
Þeir sem haft hafa bíladellu ættu nokk-
uð að kannast við uppbyggingu bókarinn-
ar því að hún er sett upp á svipaðan hátt
og viðgerðahandbækur ætlaðar þeim sem
gera sjálfir við sína bíla. Ástæðulaust er
að lesa bókina frá upphafi til enda í
einum rykk, heldur er um að ræða
uppsláttarbók þar sem helstu einkennum
er lýst og menn fletta upp á þeim eftir
hendinni.
Hesturinn vart húsdýr?
„Ég fjalla almennt um heilbrigði og
sjúkleika, um umgengni við hesta, um-
hverfi þeirra og kem síðan inn á líffæra-
kerfi þeirra í heild sinni. Þau vandamál
sem oftast koma upp stafa af því umhverfi
sem við höfum skapað hestinum, húsvist
og fóðrun. Ég kem lauslega inn á grund-
vallaratriði í fóðrun en eins og gefur að
skilja fæðast menn ekki með fullkomna
þekkingu á þeim málum. Segja má auð-
vitað að reynslan sé besti kennarinn, en
það þarf ákveðinn grunn að standa á í
þessum efnum sem öðrum,“ segir Helgi.
Fram kemur í Hestaheilsu að þegar
hestar eru í bithaga að hausti er tiltölu-
lega lítið um heilsufarsvandamál hjá
þeim. Þau vilja hins vegar koma upp eftir
að þeir hafa verið teknir á hús. Vanda-
málin fylgja oftast húsvist og notkun og
Helgi bendir t.d. á að helti er tíðust á
vorin þegar hestar eru teknir í notkun
eftir vetrarvist á húsi.
Hrossasóttin
Hrossasótt er nokkuð algeng og og á
sér margar orsakir. Hún byrjar oft afar
snögglega og einkenni hennar eru oftast
þau að hesturinn verður órólegur og
krafsar með framfótum og sparkar upp í
kvið sér með afturfótum. Þá leggst hann
niður, veltir sér og stendur upp aftur á
víxl og út um hann slær svita. Helgi segir
að svo virðist sem sársaukaþröskuldur
hesta sé fremur lágur þannig að að þegar
eitthvað er að leyna þeir því ekki og
einkum láti skapmiklir hestar koma skýrt
í ljós þegar þeir hafa það ekki of gott.
- En hvað orsakar hrossasótt og hvað
er til ráða?
í bók Helga segir um hrossasótt: „Or-
sakir hrossasóttar eru margar. Hestum er
sérlega hætt við henni vegna sköpulags
meltingarfæranna. Við sköpun hestsins
virðist meistarinn hafa lagt höfuðáherslu
á kostina en eitthvað kastað til höndunum
þegar kom að gerð innri líffæra. Þannig
er t.d. maginn lítill, og þar eð hestar geta
ekki kastað upp, er hætta á offylli magans
eða ofþenslu.
Garnahengið, þ.e. festing garna við
hrygg, er langt og hreyfanleiki mikill.
Þannig getur snúist upp á garnahengið og
afleiðingin orðið garnaflækja. Botnlangi
og sérstaklega stórlangi eru misvíðir og
hætta er á að fóðrið safnist fyrir og valdi
stíflu, einkum þar sem ummál breytist."
Iðrin ófullgerð?
Þegar þannig er umhorfs í iðrum
skepnunnar er kannski ekki að furða þótt
eitthvað gangi stundum á. Enda geta
hestar fengið hrossasótt af ýmsu tagi og
eru í bók Helga nefndar þær systur
krampakveisa, stíflukveisa, vindkveisa,
ofátskveisa garnaflækja og garnalömum.
Helgi Sigurðsson segir að ávallt skuli

Hestur með hrossasótt. Hrossasótt er talin til komin á margan hátt og er talað um ýmsar kveisur í því sambandi, m.a. af völdum orma
líta hrossasótt alvarlegum augum og leita
faglegrar aðstoðar dýralæknis hið skjót-
asta, sé þess kostur. Sjúkdómsgreining sé
erfið og tíðum ómögulegt að komast að
niðurstöðu.
Þess vegna er það mikilvægt að hesta-
maðurinn geri sér grein fyrir því hvort
einhverjar breytingar hafi átt sér stað í
fóðri, aðbúnaði eða notkun hestsins hafi
átt sér stað nýlega. Þá sé það mikilvægt
að gera sér grein fyrir því hvenær kveisan
byrjaði og hvort hrossið hafi áður fengið
hrossasótt.
Hestaheilsa skiptist í fjölmarga kafla
sem hver fjallar um sitt sérsvið eða
líffærakerfi. Kaflarnir skiptast í undir-
kafla og fremst í bókinni er mjög ná-
kvæmt efnisyfirlit.
Hrossaheilsugæsla
Kaflar bókarinnar Hestaheilsa eru auk
upphafskaflans sem fjallar um heilsufar
almennt; um sár og meðferð þeirra, orma
og ormalyfsgjafir, fóðrun, fóðurþarfir og
vandamál tengd fóðrun, sjúkdóma tengd-
um meltingarfærum, sjúkdóma í öndun-
arfærum, sjúkdóma í þvagfærum, lýs,
múkk, húðsjúkdóma,augnsjúkdóma,
tanngalla og særindi í munni, gangmál
hryssa og vandamál þeim tengd, vanda-
mál tengd köstun og fyrstu mánuðunum
á eftir, geldingar, stag og steng, stíf-
krampa og stjarfa, umhverfi og loftræst-
ingu, slysahættu í hesthúsum, vindsvelg-
ingu, helti, sjúkdóma í hófum, um liði og
bein, sinar og sinabólgur, sjúkdóma
tengda vöðvum, þjálfun, aldursgrein-
ingu, um sjúkdóma sem hugsanlega gætu
borist til landsins, þátt dýralækna í
hrossakaupum, þ.e.a.s. viðskipti með
hross. Að síðustu er loks kafli þar sem
fjallað er um sjúkdóma og vandamál sem
upp geta komið í tengslum við árstíðir.
Of gott umhverf i?
Fram kemur að umhverfi hesta skiptir
verulegu máli fyrir heilsufar þeirra. Hest-
ar voru yfirleitt ekki teknir á hús fyrr en
um jól og áramót en nú virðist það færast
í vöxt að taka þá fyrr, en það er háð
hagabeit og holdafari.
Þegar hestarnir koma á hús er reynslan
oft sú að ýmsir kvillar fari að hrjá þá þó
þeim hafi vart eða ekki orðið misdægurt
í hagabeitinni. Hvers vegna gerist þetta?
í bók Helga Sigurðssonar segir:
„Eflaust er fleira en eitt svar við þessari
spurningu. Líklegustu svörin eru þó að
það umhverfi sem við bjóðum hestunum
upp á er ekki eins æskilegt og við höldum
og því miður er ástæðan oft mannleg
mistök. Það verður að segjast eins og er
að það umhverfi sem við höfum skapað
hestinum er ekki nógu góð eftirlíking af
því sem gerist í náttúrunni."
Bókin Hestaheilsa er gefin út af Eið-
faxa h.f., prentuð hjá Prentstofu G.
Benediktssonar. Vönduð atriðisorðaskrá
og heimildaskrá er í bókarlok.