Morgunblaðið - 16.10.2006, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. OKTÓBER 2006 11
FRÉTTIR
Dr. Hjörtur Þráinsson heldur fyrirlestur
um áhættumat og áhættustjórnun fyrir
vátryggingar í Háskólanum í Reykjavík,
stofu K5 í Kringlunni 1, miðvikudaginn
18. október frá kl. 16:00 til 17:00.
Allir velkomnir.
Tækni- og verkfræðideild
Frá því í nóvember 2005 hefur Hjörtur starfað hjá Münchener Rück,
einu stærsta endurtryggingarfyrirtæki heims. Þar ber hann ábyrgð
á tryggingarlegu áhættumati og áhættustjórnun með tilliti til hvers
kyns hamfara hvar sem er í heiminum. Áður hafði Hjörtur starfað
í fimm ár sem deildarstjóri í Catastrophe Risk Management hjá
American Re-Insurance Company, dótturfyrirtæki Münchener Rück
í Bandaríkjunum.
Það sem hefur komið áóvart er hin mikla þátt-taka útlendinga í vinnunnivið að byggja þetta,“ segir
Kjartan Ólafsson, lektor við Há-
skólann á Akureyri. Hann hefur
ásamt fleirum rannsakað sam-
félagsleg áhrif virkjunar- og stór-
iðjuframkvæmda á Austurlandi og
er fyrstu niðurstöðuskýrslu að
vænta á allra næstu dögum. Rann-
sóknaverkefnið stendur yfir til árs-
ins 2009.
Kjartan segir fjölda útlendinga
við framkvæmdirnar skiljanlegan í
ljósi efnahagsástandsins í landinu
en ekki hafi verið gert ráð fyrir
honum í upphafi. Hann segir einnig
koma á óvart hversu framkvæmd-
irnar taka fljótt af í reynd.
„Mér þykir einnig mikilvæg sú
niðurstaða hversu áhrif af virkjun-
ar- og stóriðjuuppbyggingunni ná
skammt út fyrir miðsvæði Austur-
lands“ segir Kjartan. „Rannsóknir
okkar hafa sýnt á nákvæman hátt
hversu áhrifin ná langt út fyrir sjálf
framkvæmdasvæðin landfræðilega
séð. Einnig er áhugavert hversu
marga framkvæmdirnar snerta á
svæðinu, þó þeir séu ekki endilega
allir að vinna við þær.“
Stærsta glataða tækifærið
Kjartan telur að margir hafi
ímyndað sér fyrirfram að áhrifin
yrðu ofsafengnari. „Þegar maður
talar við einstaklinga segja margir
að miðað við hversu stórt þetta sé í
umfangi hafi það minni áhrif en þeir
héldu. „Fýsískt“ er byggingin
stærri en hinn almenni borgari
hafði ímyndað sér, en miðað við það
og allan mannfjöldann sem er þarna
finnur stór hluti fólks ótrúlega lítið
fyrir þessu.“
Hann telur eina stærstu spurn-
inguna áður en framkvæmdir hóf-
ust hafa verið hvort hægt væri að
nýta framkvæmdirnar og áhrif
þeirra sem tæki til breytinga á
Austurlandi og þá í átt til aukinnar
miðlægni á svæðinu. „Það er skoð-
un sem mér sýnist að hafi ekki átt
upp á pallborðið hjá sveitarstjórn-
armönnum á Austurlandi. Það er
bara ekki samkomulag um hvar sú
miðja eigi að vera og hvar setja eigi
niður miðlæga þjónustu. Ég held að
það muni til lengri tíma litið verða
stærsta glataða tækifærið, að reyna
ekki að þjappa Austurlandi meira
saman. Þjónustan verður dreifð og
þá missir samfélagið þennan kraft
sem kemur þegar fólksfjöldi þjapp-
ast saman. Þetta er svolítið gisið og
ekki gott í nútímasamfélagi sem
byggist á samþjöppun. Sveitar-
stjórnarmenn eystra segja sem svo
að þeir ætli að vera með dreifða
þjónustu í t.d. Fjarðabyggð, sem er
göfugt markmið, en ég er bara ekki
viss um að það standist.“
Of mikil áhersla á íbúafjölgun
Alltof mikil áhersla hefur verið
lögð á íbúafjölgun samhliða fram-
kvæmdunum, að sögn Kjartans.
Hann segir íbúafjölda út af fyrir sig
ekki mælikvarða á lífsgæðin í sam-
félaginu. „Ég hefði viljað sjá meiri
áherslu í umræðunni á möguleikann
til að bæta samfélagið umfram
áhersluna á að fjölga íbúum. Það
verða atvinnuháttabreytingar þar
sem er að fækka í frumvinnslu-
greinunum og þær breytingar halda
áfram, alveg sama þótt álverk-
smiðja fari í gang. Hins vegar koma
þau störf sem við það skapast að
einhverju leyti í staðinn. Þetta veg-
ur upp á móti íbúafækkun sem ann-
ars hefði orðið og er að verða sam-
hliða. Þeir kraftar sem unnu í átt að
fækkun íbúa áður eru áfram í
gangi, en svo kemur nýr kraftur
sem vinnur í átt að því að fá fólk á
staðinn og bjóða upp á atvinnutæki-
færi og er ekki byrjaður á því
ennþá nema að litlu leyti. Ég spái
því að fækkun Íslendinga á svæðinu
haldi áfram út þetta ár. Ruðnings-
áhrif af framkvæmdunum koma
fram einkum í upphafi, innstreymi
fólks á svæðið held ég að eigi sér
mest stað á næsta ári og þar næsta,
þannig að íbúafjölgun kemur tiltölu-
lega seint og ég ímynda mér að það
komi smákrísa á næsta ári þar sem
menn fara að efast um að þetta hafi
nú allt saman verið til góðs.
Ég tel ekki að stórir hópar fólks
bíði í ofvæni eftir að fá að flytja
austur. Það eru sjálfsagt einhverjir
tugir, en það er bullandi uppgangur
í samfélaginu og hver er þá hvatinn
fyrir fólk að rífa sig upp og fara
austur? Það er til fullt af könnunum
sem segja að fólk sé jákvætt gagn-
vart því. En eitt er að vilja og ann-
að að geta, til dæmis hvað varðar
börn og maka. Það er svo margt
sem þarf að ganga upp.“
Svo virðist sem ekki sé enn búið
að byggja það íbúðarhúsnæði sem
væntanlega þarf vegna íbúafjölgun-
ar og þurfa sveitarfélögin að sögn
Kjartans að huga að því að byggja
nóg, en þó ekki of mikið.
Samfélagsgildi fara á flot
„Að hverju er stefnt með þessum
framkvæmdum umfram að búa til
álver og græða peninga?“ spyr
Kjartan. Hann segir hvatann fyrir
íslenskt samfélag þann að búa til
betra samfélag. „Ekki bara sam-
félag þar sem við höfum háar
tekjur, heldur einnig samfélag þar
sem er gott að búa. Þar sem maður
er öruggur, þar sem er skemmtilegt
fólk og sátt ríkir um viðmið og gildi.
[...] Það er kannski ein mikilvæg-
asta breytingin á Austurlandi, að
hugmyndir fólks um samfélagið,
hvað sé gott og eftirsóknarvert,
munu breytast nokkuð. Á Eskifirði,
eða hvar sem er, er ekki langt síðan
það var draumur ungra manna að
fara á sjóinn og græða peninga.
Hvert ferðu núna til að sýna að þú
hafir „meikað“ það? Það er nýr
tónn í samfélaginu, verksmiðju-
vinna er allt annars konar vinna en
fiskvinnsla, og spurning hvernig
hann passar inn í þann tón sem er
fyrir á svæðinu. Þegar þessir hlutir
fara á flot hafa þeir sumpart áhrif á
kjarnann í okkar tilveru.“
Menn velta margir fyrir sér hvað
bíður handan framkvæmdanna.
Kjartan segir það í það minnsta
ekki vera Draumalandið. „Manna
bíður ný tegund af venjulegum
heimi. Það verða einhver ný vanda-
mál og ný tækifæri.“
Á næsta ári er nýrra rannsókna-
niðurstaðna að vænta og munu þær
gefa skýrari heildarmynd af ferlinu
frá byrjun framkvæmdanna á Aust-
urlandi, ekki síst hvað varðar mann-
fjöldaspá og um ruðningsáhrif af
völdum framkvæmdanna. Síðustu
rannsóknir munu fara fram á árinu
2008 og niðurstöður liggja fyrir árið
eftir. Æskilegt er talið að halda
þeim lengur áfram til að meta þau
áhrif sem tekur lengri tíma að koma
fram í samfélaginu og hversu miklu
róti framkvæmdirnar hafa raun-
verulega valdið í því, segir Kjartan.
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Niðurneglt Þrátt fyrir að geysimikið hafi verið byggt af íbúðarhúsnæði á Mið-Austurlandi undanfarið er því spáð
að meira þurfi til vegna íbúafjölgunar á næstu tveimur árum. Hér rís nýbygging á Egilsstöðum.
„Ný tegund
af venjuleg-
um heimi“
Það kemur Kjartani Ólafssyni, lektor við Háskólann á
Akureyri, á óvart hversu fljótt framkvæmdir á Aust-
urlandi taki af. Rannsóknastofnun háskólans hefur
rannsakað samfélagsleg áhrif framkvæmdanna frá
upphafi. Steinunn Ásmundsdóttir ræddi við Kjartan.
Í HNOTSKURN
»Ekki var í byrjun fram-kvæmdanna gert ráð fyrir
þeim mikla fjölda útlendinga
sem við þær vinna.
»Áhrif framkvæmdanna náskammt út fyrir Mið-
Austurland.
»Tækifæri hefði verið í aðauka miðlægni á svæðinu.
»Áhersla hefur verið lögð áíbúafjölgun fremur en að
bæta gæði samfélagsins.
Samfélagsáhrif af stóriðju- og virkjunar-
framkvæmdum á Austurlandi rannsökuð
Atvinnutekjur og fermetraverð hækka
+,
-" ,
.
*  / /$%%$$%%&
0'%
0$%
0%%
1%
2%
'%
$%
%
3$%
4/ /
05&06055%7*   
8  
*  9
-"  6


-"  + 
8
 6
" 8/  
 :
" 
* +

 , & 
* ,  

#-
$!
& 
./
VERULEG aukning er á atvinnu-
tekjum á Austurlandi, samkvæmt
niðurstöðu vöktunarverkefnis. Um
45% raungildishækkun hefur orðið
á árunum 2002 til 2005 á atvinnu-
tekjum tengdum fasteigna- og við-
skiptaþjónustu, hartnær 38%
hækkun á atvinnutekjum í
mannvirkjagerð, 25% hækkun á at-
vinnutekjum í fjármálaþjónustu og
nokkru minni í öðrum iðnaði en
fiskveiðum og landbúnaði, þar sem
atvinnutekjur hafa lækkað um 28%
eða meira.
Verðbreyting á eldra íbúðar-
húsnæði í fjölbýli m.v. fast verðlag
hefur frá árinu 2002 til 2005 hækk-
að um 110% í Fjarðabyggð og um
44% á Fljótsdalshéraði og í einbýli
m.v. sömu forsendur um tæp 100% í
Fjarðabyggð og tæp 30% á Héraði.