Morgunblaðið - 03.12.2006, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2006 63
menning
Það er ekki allt fengið meðgóðri krítík og líklegt að Jo-seph Andrew myndi takaundir það. Hann hefur jafn-
an fengið frábæra dóma fyrir plötur
sínar, en gengið bölvanlega að selja
þær, svo bölvanlega að á endanum
fann hann enga útgáfu sem gefa vildi
hann út og neyddist því til að stofna
eigið fyrirtæki til þess arna. Á daginn
kom að það væri vel til fundið, því
fyrsta platan sem hann gefur út sjálf-
ur, Nuclear Daydream, er hans lang-
besta verk og greinilegt að hann
kann vel við það að vera sinn eigin
herra.
Joseph Arthur er hálffertugur,
fæddur og upp alinn í Ohio-ríki í
Bandaríkjunum. Hann byrjaði
snemma að fást við tónlist, byrjaði
sem bassaleikari í fusion-sveit, fór
síðan að spila rokk og syngja líka.
Fljótlega fannst honum skipta máli
hvað hann væri að syngja, vildi semja
eigin texta og hafa þá almennilega.
Eftir að hafa hlustað á Bob Dylan og
Neil Young lagði hann svo bassann á
hilluna og fékk sér kassagítar.
Gabriel sperrir eyrun
Það var síðan sem kassagít-
artrúbadúr að Joseph Arthur vakti
athygli Peter Gabriel, en Gabriel
komst fyrir tilviljun yfir prufuupp-
töku með Arthur 1995 og var ekki
seinn á sér að gera við hann útgáfu-
samning.
Á þessum tíma, og reyndar enn,
rak Gabriel Real World útgáfu sína
sem þekktust er fyrir að gefa út þjóð-
lega tónlist frá ýmsum löndum og því
kom mörgum á óvart að hann skyldi
gefa út einskonar trúbadúrrokk með
bandarískum pilti. Flestir sjá þó hve
fáránlegt það er að meta popptónlist
á landfræðilegum forsendum, að
skipa í rekka eftir því í hvaða landi
viðkomandi tónlist er samin, og í því
ljósi átti Joseph Arthur vel heima
innan um listamenn eins og Remmy
Ongala, Sheila Chandra, Thomas
Mapfumo, The Holmes Brothers,
Mari Boine, Papa Wemba, nú eða
Peter Gabriel sjálfan, svo nefndir séu
til sögunnar nokkrir listamenn sem
Real World hefur gefið út í gegnum
árin.
Fjöllistamaður
Fyrsta breiðskífan, Big City Sec-
rets, sem Real World gaf út, kom út
1997 og næstu árin var hann meira og
minna á ferðinni, spilaði á Womad há-
tíðum fyrir Gabriel og hélt einnig
grúa tónleika sjálfur. Næsta plata
hans var stuttskífan Vacancy, sem
kom út 1999, en umbúðirnar á henni
þóttu svo merkilegar að hann var til-
nefndur til Grammy verðlauna fyrir
þær. Arthur hannaði umslag skíf-
unnar sjálfur, enda er hann liðtækur
málari, aukinheldur sem hann hefur
gefið út nokkrar ljóðabækur. Þess
má og geta í þessu sambandi að Arth-
ur vinnur plötur sína yfirleitt einn
síns liðs, sér um allar útsetningar,
undirleik og söng.
Næsta breiðskífa, Come to Where
I’m From, kom út ári síðar, fékk fína
dóma en seldist ekki nema miðlungi
vel. Á fyrri skífum hafði Arthur eig-
inlega ekki kunnað sér hóf í tilrauna-
mennsku í útsetningum og textarnir
voru óneitanlega full-eymdarlegir og
daprir fyrir heimahlustun. Á Come to
Where I’m From er hann aftur á móti
ekki eins þunglyndislegur og tónlist-
in að auki í meira jafnvægi, ekki sama
tilraunamennskan.
Einn í heiminum
2002 kom út platan Redemption’s
Son og aldrei þessu vant voru það
ekki bara gagnrýnendur sem kunnu
að meta hana, því hún seldist þokka-
lega. Ekki þótti útgáfu Arthurs þó
salan nógu góð og rifti samningum
við hann aukinheldur sem umboðs-
maður hans sagði líka skilið við hann.
Í viðtali fyrir skemmstu lét Arthur
þau orð falla að skyndilega hefði sér
liðið eins og hann væri einn í heim-
inum og ákveðið að leita nýrra leiða.
Fyrsta skrefið fannst honum vera að
koma sér út úr New York, en þar
hafði hann búið í nokkur ár. Hann
pakkaði því saman öllu sínu dóti
nema fötum til skiptanna og kassagít-
ar, og fluttist til New Orleans.
Þegar þangað var komið fór Arth-
ur að huga að næstu breiðskífu, enda
var hann búinn að semja á hana tólf
lög. Þegar hann settist niður í New
Orleans fór þó þeim lögum að fækka
og áður en varði var hann búinn að
henda megninu af lögunum og semja
ný í þeirra stað. Afraksturinn, Our
Shadows Will Remain, kom svo út
haustið 2004 vestan hafs, en um mitt
ár í Evrópu. Útgefandinn heima fyrir
var smáfyrirtæki.
Ný plata hjá nýju fyrirtæki
Our Shadows Will Remain fékk
frábæra dóma og seldist betur en
fyrri plötur Arthurs og gaf honum
kjark til að stíga skrefinu lengra,
hann gerðist sjálfs sín herra og stofn-
aði eigin útgáfu. Annað skref tók
hann og býsna róttækt þegar hann er
annars vegar; hann safnaði að sér
tónlistarmönnum og stofnaði hljóm-
sveit sem lék með honum á tónleikum
víða um heim. Með þá reynslu í far-
teskinu fór hann svo í hljóðver að
taka upp sína fimmtu breiðskífu sem
átti jafnframt að verða fyrsta útgáfa
hins nýja plötufyrirtækis.
Nuclear Daydream kom svo út
vestan hafs í lok september og enn er
Joseph Arthur að bæta sig, því platan
er fjölbreyttari en um leið rökréttari
en fyrri verk, meira lagt í útsetningar
og hljóðfæraslátt allan. Arthur hefur
sagt að hann hafi byrjað upptökur á
plötu sem átti að verða að mestu leyti
órafmögnuð, en smám saman hlóðu
lögin utan á sig eins og heyra má á
skífunni, sem verður eflaust á árslista
margra tónlistarspekúlanta.
Gæfa eða gjörvileiki
TÓNLIST Á SUNNUDEGI
Árni Matthíasson
Fjölhæfur Tónlistarmaðurinnn, listmálarinn og ljóðskáldið Joseph Arthur.
Oft vill það gerast að tón-
listarmenn verða eftirlæti
gagnrýnenda en almenn-
ingur sýnir þeim fálæti.
Þannig er því til að
mynda farið með Joseph
Arthur sem fengið hefur
framúrskarandi dóma all-
an sinn tónlistarferil en
selt lítið af plötum. Vænt-
anlega verður breyting
þar á við útkomu nýjustu
plötu hans, Nuclear Day-
dream.
SÍMI 545 2500 ::: WWW.SINFONIA.ISFyrsti konsert er frír
í boði FL Group og Sinfóníuhljómsveitarinnar
21. aldarinnar
FIMMTUDAGINN 7. DESEMBER KL. 19.30 – UPPSELT
LAUGARDAGINN 9. DESEMBER KL. 17.00 – LAUS SÆTI
Hljómsveitarstjóri ::: Jonas Alber
Einsöngvari ::: Denyce Graves
hátíðartónleikar í háskólabíói
Denyce Graves, mezzosópran, er ein mest spennandi
söngstjarna heims um þessar mundir og því mikið
fagnaðarefni að hún skuli koma fram á tvennum tón-
leikum með Sinfóníuhljómsveit Íslands. Efnisskrá
tónleikanna í Háskólabíói er víðfeðm og spennandi,
enda Graves fjölhæfur og frábær flytjandi.
Söngstjarna
JÓSEF Stalín hlustaði mikið á út-
varp. Kvöld eitt heyrði hann píanó-
konsert nr. 23 eftir Mozart, og varð
frá sér numinn af hrifningu. Enda
var konsertinn leikinn af Mariu Yud-
inu, sem naut mikillar hylli í fyrrum
Sovétríkjunum. Stalín hringdi því
strax í útvarpsráðið, og krafðist þess
að fá plötuna með þessari frægu
listakonu. „Að sjálfsögðu“ var auð-
vitað svarið. Samt var platan ekki til,
og hafði aldrei verið. Stalín hafði
nefnilega heyrt beina útsendingu frá
tónleikum, og voru nú góð ráð dýr.
Enginn dirfðist að segja nei við Stal-
ín, því afleiðingarnar gætu orðið
hroðalegar. Svo neyðarkall var sent
til Yudinu, og hljómsveitinni komið á
pall á svipstundu. Upptökutækin
voru sett í gang, en allt fór í vitleysu
vegna þess að hljómsveitarstjórinn
var svo hræddur við Stalín. Hann
var sendur heim, bilaður á taugum,
og annar kallaður til. En allt kom
fyrir ekki, og var það loks sá þriðji
sem var í nægilegu jafnvægi til þess
að upptakan gæti heppnast. Þá var
komin nótt, allir voru í svitabaði en
samt tókst að ljúka verkinu. Platan
var tilbúin um morguninn – aðeins
eitt eintak. Stalín fékk hana senda
strax, auðvitað í límósínu.
Einn kafli í þrettándu sinfóníu
Sjostakóvitsj er helgaður óttanum
sem einkenndi tímabil ógnarstjórnar
Stalíns. Sinfónían, sem er fyrir ein-
söngvara og karlakór, var flutt á
tónleikum Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands á fimmtudagskvöldið og er í
fimm köflum. Textinn samanstendur
af jafnmörgum ljóðum eftir Jevgení
Jevtúshenko og er sinfónían kennd
við það fyrsta, Babí jar, sem fjallar
um það þegar nasistar myrtu 30.000
gyðinga í Babí jar gilinu, rétt hjá
Kænugarði.
Bæði þetta ljóð, sem er ádeila á
gyðingahatur, og hin fjögur, má
skilja sem opinskáa þjóðfélags-
gagnrýni, þau taka, svo vitnað sé í
tónleikaskrána, „hvert á sinn hátt á
þeim félagslegu og pólitísku vanda-
málum sem Sovétríkin stóðu frammi
fyrir við upphafi sjöunda áratug-
arins“.
Eins og nærri má geta er tónlistin
átakanleg, jafnvel myrk, og það er
ekki fyrr en í lokaþættinum að ljós
byrjar að skína. Andrúmsloftið
komst fullkomlega til skila í meist-
aralegum flutningi bassasöngvarans
Sergei Aleksashkin, en rödd hans
var ótrúlega mögnuð, ávallt fók-
useruð og gædd ótal blæbrigðum.
Þegar hann söng um óttann var það
svo áhrifamikið að maður skildi bet-
ur þá atburði, það ástand sem ríkti í
Sovétríkjunum á þessum tíma. Sá
skilningur fól ekki aðeins í sér vitn-
eskju um sögulegar staðreyndir,
heldur innsýn í þær tilfinningar sem
tengdust atburðunum. Upplifunin á
tónleikunum var nánast eins og að
verða vitni að þessum atburðum í
eigin persónu. Eða það er hægt að
ímynda sér.
Leikur hljómsveitarinnar undir
stjórn Rumon Gamba var sérlega
vandaður, bæði einleiksstrófur ým-
issa hljóðfæraleikara, sem og hljóm-
sveitarinnar í heild. Og Karlakórinn
Fóstbræður var með allt sitt á
hreinu, söngur hans, sem var á rúss-
nesku, var heildstæður, þéttur og
hljómfagur. Í rauninni söng kórinn
eins og einn maður.
Gaman að hinum verkunum á efn-
isskránni, tónaljóðinu Don Juan eft-
ir Richard Strauss og forleiknum að
óperunni Don Giovanni eftir Mozart.
Þær náðu samt ekki að skapa stemn-
inguna í Babí jar sinfóníunni, enda
áttu þær ekki að gera það. Þvert á
móti voru þær prýðilegt mótvægi við
myrkrið sem Sjostakóvitsj sýndi
manni og það gerði Babí jar sinfón-
íuna jafnvel magnaðri en ella.
Morgunblaðið/Eggert
Magnað „Leikur hljómsveitarinnar undir stjórn Rumon Gamba var sérlega vandaður, bæði einleiksstrófur ýmissa
hljóðfæraleikara, sem og hljómsveitarinnar í heild,“ segir m.a í dómnum um tónleika Sinfóníuhljómsveitar Íslands.
Mögnuð upplifun á sinfóníutónleikum
TÓNLIST
Háskólabíó
Verk eftir Sjostakóvitsj, Strauss og Moz-
art. Sinfóníuhljómsveit Íslands lék undir
stjórn Rumon Gamba. Einsöngvari: Ser-
gei Aleksashkin. Einnig söng Karlakórinn
Fóstbræður. Kórstjóri: Árni Harðarson.
Fimmtudagur 30. nóvember.
Sinfóníutónleikar
Jónas Sen