Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 4

dr. Niels Nielsen, var driffjöðrin í
þessari samvinnu, en inngangur þess-
ara rannsókna voru tvær könnunar-
ferðir jarðfræðingsins Th. Bjerring
Pedersens, en síðan taka við hinir
fjórir dansk-íslensku leiðangrar undir
forystu og leiðangursstjórn dr. Niels
Nielsens.
Hér er við hæfi, að ég geri grein fyr-
ir hversu ég tengist jarðfræðirann-
sóknum íslands og íslenskum náttúru-
fræðingum á þessu tímabili. Þegar ég
hóf nám í jarðfræði við Háskólann í
Kaupmannahöfn 1927, stunduðu þrír
íslendingar nám við Háskólann: Arni
Friðriksson (dýrafræði), Jóhannes
Áskelsson (jarðfræði) og Steindór
Steindórsson (grasafræði), en Pálmi
Hannesson hafði lokið meistaraprófi í
dýrafræði árið áður.
Þegar á fyrsta háskólaári mínu fékk
ég fyrstu kynnin af jarðfræði íslands.
Það var á fundi í jarðfræðifélaginu
danska (Dansk Geologisk Forening).
Þar gerði dr. Niels Nielsen grein fyrir
því helsta, sem kannað hafði verið í
öðrum dansk-íslenska leiðangrinum. í
þriðja leiðangrinum tók vinur minn,
jarðfræðingurinn Keld Milthers þátt,
og sjálfur var ég með í hinum fjórða
og síðasta.
Efnisföng að þessari ritgerð eru
nokkuð sundurleit, og ber hún þess
merki. Öll mín vitneskja um ferðir
Th. Bjerring Pedersens og tvo fyrri
leiðangra Niels Nielsens er fengin úr
ósamstæðum ritgerðum, sem prentað-
ar eru á víð og dreif. Hefi ég leitast
við í umfjöllun minni að gefa þeim líkt
svipmót. Tveir síðari leiðangrar Niels
Nielsens, stefndu að sama marki, þ.e.
könnun eldstöðvanna í Grímsvötnum.
Ferðirnar voru báðar farnar á sama
árstíma, aprO-maí, farartæki og bún-
aður að mestu hinn sami, og verða
lýsingarnar því sviplíkar. Dr. Nielsen
lýsir fyrri leiðangrinum rækilega í bók
sinni „Vatnajökull" sem út kom í ís-
lenskri þýðingu Pálma Hannessonar,
og er frásögn mín raunar stuttur út-
dráttur úr henni. Frásögnin um fjórða
leiðangurinn er unnin upp úr dagbók
minni frá leiðangrinum 1936. Frásögn-
inni af báðum þessum leiðöngrum er
það sameiginlegt, að hin rysjótta veðr-
átta er leiðangrarnir lentu í, tekur þar
mikið rúm, ef til vill um of. En hver
sá, sem hyggst leggja leið sína upp á
Vatnajökul á þessum árstíma, fær við
lestur frásagnanna nokkra hugmynd
um, hvers hann má vænta af veður-
guðunum, og hvernig var að berjast
þar við óblíð veðrakjör áður en nú-
tíma ferðatækni kom til sögunnar.
Hinar fáorðu dagbókargreinar mín-
ar um tímann, sem við unnum í
byggðum eftir jökulferðina gefa þeim,
sem skyldu vilja fylgjast með ferðalagi
okkar til kynna, hvar við fórum og
hve lengi við dvöldumst á hverjum
stað, og hvaðan fengin eru bergsýni
þau sem við söfnuðum og geymd eru í
Jarðfræðisafninu (Geologisk Mu-
seum) í Kaupmannahöfn. Eg hefi rak-
ið ferðirnar í þeirri tímaröð, sem þær
voru farnar.
FYRRI ÍSLANDSFERÐ THORKIL
BJERRING PEDERSENS, 1922.
Thorkil Bjerring Pedersen, síðar mag-
ister í jarðfræði, var enn við háskóla-
nám, er hann fór fyrri ferð sína til ís-
lands. Hann hóf nám við Verkfræði-
háskólann (Polyteknisk Læreanstalt) í
Kaupmannahöfn, en eftir að hafa
fundið merkilegt steingervingalag við
Engesvang á Jótlandi í sumarleyfi
sínu, hvarf hann frá verkfræðináminu
og tók að lesa náttúrufræði við Há-
skólann og hafði þar jarðfræði að sér-
grein. Á námsárum sínum hlaut hann
heiðurspening Háskólans úr gulli fyrir
ritgerð um Rastrita-flögubergið á
Borgundarhólmi. Árið 1922 fékk hann
122