Menntamál - 01.04.1971, Page 24

ars staðar. Með þarfir jafnt einstaklings og lýð-
ræðislegs þjóðfélags í ltuga niætti því segja að
markmið borgaranámsins sé meðal annars
að efla vilja einstaklingsins til breytinga og
getu hans til áhrifa á frámvindu mála — að
breyta formlausri óánægju í formlega gagn-
rýni, nöldri í markvissa umkvörtun, uppgjöf
fyrir utanaðkomandi valdi í sjálfsvörn og
sókn;
að sjá iyrir sálrænni þörf lrvers manns á að
vita með vissu að hann geti sjálfur ráðið
einhverju um það Jivað yfir liann gengur;
að sjá fyrir þörf þjóðfélagsins á að nýta þær
auðlindir — menningarlegar, félagslegar og
efnaliagslegar — sem felast í skynsemi upp-
lýsts og óttalauss almennings;
að auka möguleika á dreifingu valds — við-
haldi eða sköpun hæiilega smárra pólitískra
eininga — án þess að forgörðum fari virkni
eða afkastageta stjórnkerfisins.
Hér mætti e. t. v. einnig nefna þörf stjórn-
valda á að vita vilja og óskir almennings, en Jjar
er um tvíbent atriði að ræða, sem ekki er rúm
til að taka til athugunar hér.
Mér virðist sem hér sé eitt gleggsta dæmið um
hið tvöfalda hlutverk fullorðinnamenntunar —
og raunar allrar menntunar: annars vegar að
auðvelda einstaklingnum ]>á aðlögun sem sífelld-
ar breytingar Jjjóðfélagsins krefjast, og hins veg-
ar að gera hann sem allra hæfastan til að stjórna
sjálfur þeirri þróun, sem hann Jjarf að laga sig
að.
Eg hefi hér að framan skipt borgaranáminu
í undirbúning undir Jrátttiiku í Jrjóðmálum og
undirbúning undir meðferð vandamála í nánasta
umhverfi. Þessi greinarmunur á sér vitaskuld
enga algjöra samsvörun í raunveruleikanum, en
skiptir hins vegar nokkru máli fyrir efni og að-
ferðir kennslunnar. í fyrra tilfellinu skiptir al-
menn fræðsla meira máli; í hinu síðara ríður
sennilega meir á kunnáttu og þjálfun í stjórn-
mála- og félagslegu starfi. Um almennu fræðsl-
una skal hér ekki fjölyrt umfram það að benda
á, að Jiar ætti sennilega að leggja áherzlu á það,
sem kalla mætti málefnabundna kennslu, ]). e.
a. s. kennslu, Jjar sem mikilvæg dægurmál eru
lögð til grundvallar framsetningu á almennum
kenningum og sjónarmiðum felags- og stjórn-
málafræði. Skipulag kennslunnar Jryrfti ekki að
öðru leyti að vera írábrugðið Jrví, sem mi tíðk-
ast, a. m. k. ekki í upphafi.
Öðru máli gegnir um Jrá starfskunnáttu og
Jxjálfun sem til Jjess Jjarf að takast á við vanda-
mál í nánasta umhverfi. Hér er sem sé um ná-
kvæmlega þá kunnáttu að ræða, sem til J)ess
J>arf, að geta notfært sér J>au margvíslegu tæki-
færi til fullorðinnanáms, sem við taka Jregar
sleppir skólagöngu eða meira og minna form-
legri námskeiðakennslu að opinberu frumkvæði.
Markmið og aðferðir falla hér saman, og að efla
Jrennan ]>átt borgaranáms er jafnframt að efla
fullorðinnamenntun í heild. Til borgaralegs
framtaks um vandamál í næsta umhverfi sínu
]>urfa menn m. a. að læra
að afmarka og skilgreina áhugaefni sín og
vandamál;
að ná til granna með sama áhuga og í sama
vanda og skipuleggja samtök þeirra;
að standa fyrir hvers kyns fundahaldi;
að finna leiðbeinendur og heimildarmenn
og nýta hinar margvíslegu leiðir til að hafa
gagn at ]>eim (fyrirlestra, hringborðsfundi
o. s. frv.);
að koma á framfæri óskum sínum og vilja
;i réttum vettvangi og við rétta aðila.
Borgaranámið stefnir Jiannig að óformlegri
samvinnu lítilla hópa um afmörkuð verkefni að
gefnu tilefni. Þar lærast, með öðrum orðum, Jiau
vinmdjrögð — Jretta er hér vísvitandi ítrekað —
senx fullorðnir nemendur þurfa að kunna til J>ess
að geta sjálfir átt frumkvæði að menntun sinni
og að nokkru leyti séð fyrir henni af eigin ramm-
leik. Og hér er tilefni til að minna á það, að
gagnkvæm menntun nemendanna er mikilvæg-
ur þáttur í allri menntun, Jjótt kennslustolnun-
um sjáist oft ylir Jjað. Einkum á Jjetta við um
MENNTAMAL
54